Bezpieczeństwo międzynarodowe o jego istocie stanowi zespół warunków norm i mechanizmów międzynarodowych oraz oddziaływań, które zapewniają każdemu państwu danego systemu międzynarodowego czy regionu mniejszą lub większą pewność niezagrożonego istnienia, przetrwania i swobód rozwojowych. Celem działań na rzecz bezpieczeństwa międzynarodowego jest eliminowanie zagrożeń dla istnienia, przetrwania, tożsamości oraz rozwoju państw i systemów międzynarodowych, a także kształtowanie pewności tych podmiotów . Państwa od początków swoich historii komponowały koncepcje mające na celu zapewnienie im ochrony, nieprzerwalności istnienia i rozwijania się. Ich formy różniły się od siebie i były w głównej mierze podporządkowane obecnej sytuacji międzynarodowej, dyspozycją sił, czy roli jaką odgrywało to państwo w systemie międzypaństwowym. Poprzez pryzmat doświadczeń dziejowych, można wyodrębnić modele, te najbardziej charakterystyczne, na których opierają się i nadal ugruntowują modele bezpieczeństwa. 1.Model bezpieczeństwa jednostkowego( unilateralny) Państwa opierając swoje działania na tym modelu podejmowały głownie operacje jednostronne. To podejście zakładało, iż możliwe jest tworzenie sojuszy, lecz z góry narzucało się im nietrwały i mało znaczący charakter. Głównym aspektem było zapewnienie własnego wewnętrznego bezpieczeństwa. Szczególnymi rodzajami tego modelu były • Izolacjonizm- polityczny, ekonomiczny kierunek w polityce zagranicznej w Anglii i USA w XIX w., propagujący nieangażowanie się w sprawy krajów Europy (kontynentalnej); działanie polegające na dążeniu do obrony interesów tylko własnego państwa, niezawieranie sojuszów, nienawiązywanie stosunków polityczno-gospodarczych, • Neutralność- przyjęcie postawy bezstronnej lub obojętnej, rezygnacja z ingerencji w sprawy innych. W stosunkach międzynarodowych neutralność odnosi się do relacji z innymi państwami. Zobowiązanie do prowadzenia polityki neutralności podjęte przez państwo w sferze prawa wewnętrznego i międzynarodowego może mieć formę neutralności trwałej, jeśli uzyska uznanie lub akceptację innych podmiotów na arenie międzynarodowej. Państwo trwale neutralne może użyć swych sił zbrojnych jedynie w sytuacji agresji zbrojnej dokonanej na jego terytorium. W ramach neutralności wieczystej, państwo zobowiązuje się również zrezygnować z: uczestnictwa w sojuszach, brania udziału w wojnach, podejmowania agresywnych działań, w zamian chroni je zobowiązanie innych państw do nie prowadzenia wobec niego działań wojennych . 2.Model bezpieczeństwa koordynacyjny( multilateralny) Opiera się na jawnym tworzeniu równowagi sił, wzajemnej współpracy w jej osiąganiu oraz odchodzeniu od polityki konfrontacyjnej. Kładzie nacisk na jawność oraz ostrożność i rozwagę w podejmowaniu działań; szczegółowym modelem bezpieczeństwa koordynacyjnego jest: model równowagi sił – jest on zgubny, ponieważ bezpieczeństwo gwarantuje jedynie największym mocarstwom, nie uwzględniając mniejszych państw. To między gigantami ma równoważyć się potencjał sił tak, aby żaden nie uzyskał przewagi. W rezultacie dochodzi do wyścigu zbrojeń, ponieważ trudno zachować równowagę w całokształcie relacji. Rodzaje modelu multilateralnego to: • Sojusze- przymierze dwóch lub więcej państw tworzone umową międzynarodową w celu realizacji wspólnych celów politycznych, wojskowych i gospodarczych; najczęściej sojusze dotyczą dziedziny wojskowej i obejmują przede wszystkim współdziałanie w przypadku agresji, którego zakres określa umowa (mogą to być np. konsultacje, wspólna akcja zbrojna), a także wspólny rozwój zdolności obronnych. Przykładem jest NATO. • Równowaga sił- pojęcie to funkcjonuje już w nauce o stosunkach międzynarodowych już od XVII wieku. Najogólniej jest to sytuacja, w której żadne państwo nie góruje nad innymi i nie ma możliwości podporządkowania sobie państw słabszych. Obecnie równowaga sił jest stanem stosunków międzynarodowych, w którym występuje względne uporządkowanie potencjałów: politycznego, gospodarczego, militarnego, naukowo-technologicznego podmiotów, zapewniające tym podmiotom bezkonfliktową realizację własnych interesów politycznych. • Bezpieczeństwo zbiorowe- bezpieczeństwo zbiorowe zobowiązuje uczestników do przeciwstawienia się atakowi na któregokolwiek z członków. Systemy siły są ze sobą łączone w celu osiągnięcia przewagi zbrojnej, co zniechęca potencjalnego przeciwnika. Państwa powinny się ze sobą solidaryzować na arenie międzynarodowej, mieć podobne kierunku działań, które zagwarantują wspólne bezpieczeństwo powinny w odpowiednich proporcjach dzielić interes własny z wymogami międzynarodowymi, potrafić podporządkować się założeniom systemu bezpieczeństwa zbiorowego. W ramach bezpieczeństwa zbiorowego wyróżniamy: bezpieczeństwo wspólne, defensywne, wszechstronne i kooperatywne . 3. Model bezpieczeństwa subordynacyjnego Zakłada, iż istnieją państwa lub organy państwowe, które poprzez swoje atuty uzyskają przewagę nad innymi i zapewnią pokój poprzez zagwarantowanie interwencji, gdy zajdzie taka potrzeba, co więcej opiera on się na zdecydowanej dominacji jednego z państw, głównym potencjałem mają być: mocarstwowość i determinacja 4. Odstraszanie Zapowiada zgodę na użycie siły wobec państwa, które dopuści się przemocy. Ma za zadanie zahamować próbę eskalacji użycia potencjału militarnego. Działo się tak np. w okresie „zimnej wojny”, gdy jedyną formą utrzymania pokoju na świecie były obustronne groźby użycia broni jądrowej. Metoda ta skutecznie równoważyła militarne zapędy Związku Radzieckiego, aż do odejścia od dwubiegunowego rozkładu sił na świecie .

Wszystkie wymienione wyżej teoretyczne koncepcje bezpieczeństwa międzynarodowego mają swój udział w praktycznym konstruowaniu współczesnych stosunków międzynarodowych.

BIBLIOGRAFIA

1. J. Czaputowicz „ Bezpieczeństwo międzynarodowe. Współczesne koncepcje”,
2. W. Kostecki „Strach i potęga. Bezpieczeństwo Międzynarodowe w XXI wieku”,
3. R. Zieba „Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie”,
4. K. Żukrowska „Bezpieczeństwo międzynarodowe. Teoria i praktyka”.