Oświecenie-jest to wiek rozumu, wiek filozofów, epoka racjonalistów, czyli tych, którzy umieją posługiwać się rozumem i dzięki niemu mogą poznać i zbadać świat. 1.Ramy czasowe epoki: a)w Polsce od lat 40 XVIIIw. do XIX w.(1822 r. ukazał się pierwszy tomik Adama Mickiewicza) b)w Europie od ok. 1680 r. do końca XVIII w. 2.Racjonalizm-pogląd uznający rozum za najlepsze źródło wiedzy o świecie (Kartezjusz “Myślę więc jestem”) -Empiryzm-źródłem poznania świata jest doświadczenie -Sensualizm-to pogląd filozoficzny głoszący, że wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych (poznanie odbywa się poprzez przeprowadzanie logicznych doświadczeń) -Rokoko-to styl, który rozwinął się w sztuce XVIII w. w opozycji do dominującego w tej epoce klasycyzmu. Jego rozkwit przypada na okres panowania Ludwika XV (1715-1774).W miejsce uroczystej, dostojnej sztuki klasycznej pojawia się wówczas styl dekoracyjny, kameralny, subtelny, który wziął nazwę od ulubionego wówczas ornamentu w kształcie muszli. W literaturze rokoko objawiało się zamiłowaniem do elegancji formy i subtelności treści. Najczęściej tematem rokokowych wierszy i powieści była zmysłowa miłość. -Klasycyzm-dąży do jasności, porządku i harmonii. Spod mnogości zjawisk, drogą rozumnego wyboru, pisarze wydobywają ogólne, uniwersalne zasady. Przyświeca tym czasom kartezjańska idea: „To co jest prawdziwe, jest zarazem jasne i wyraźne”. Dlatego dąży się do prostoty stylu oraz przejrzystości myśli. -Sentymentalizm-to jeden z 3 nurtów oświecenia. Jego nazwa pochodzi od francuskiego słowa sentyment-uczucie, twórcą sentymentalizmu był francuski filozof J.J. Rousseau. Uznał on, że czucie(uczuciowość, wrażliwość) jest podstawowa cecha natury ludzkiej. Jego zdaniem kultura i cywilizacja niszczy w człowieku to co dobre w związku z tym człowiek jest rozdarty pomiędzy czułością i dobrocią (które leżą w jego naturze) a wymaganiami jakie stawia mu cywilizacja. 3.BAJKA-wierszowana alegoryczna opowieść o zwierzętach lub ludziach niekiedy o roślinach czy przedmiotach. Służy do wypowiedzenia pewnej nauki moralnej o charakterze ogólnym i powszechnym. Ukazuje stosunki między ludźmi. Prawda w bajkach wypowiadana jest bezpośrednio zwykle jako puenta na końcu utworów, niekiedy już na początku bądź tez jest tylko sugerowana. Bohaterowie wyposażeni są w pewne cechy jednoznaczne i niezmienne. wyróżniamy 2 rodzaje bajek: narracyjne(stanowią jakby zwięzłą nowelę o nieskomplikowanej akcji), epigramatyczne(przeważnie 4-wersowe). IGNACY KRASICKI(KLASYCYZM):-“Wstęp do bajek”-Krasicki przejawia swój sceptycyzm, który wyraża powątpiewanie w istnienie takich przymiotów ludzkich jak:wstrzęmieńzliwość,dobroć,uczciwość,szlachetność,skromnosć,prawdomównosc,rzetelnosc. -“Jagnie i wilcy”-Bajka rozpoczyna się od morału, że znajdzie się jakiś powód, który usprawiedliwi zachowanie człowieka. Na potwierdzenie tezy przeznaczone jest dalsza część utworu. Autor krótko przedstawia historie jagnięcia, które znalazło się samo w lesie i padło ofiarą wilków. Nakreślona sytuacja jest grozna:jedna strona ma wyraźną przewagę nad drugą. Rozstrzygniecie jest proste i tylko takie możliwe gdy siła zwycięża nad prawem, każde nawet najkrótsze uzasadnienie jest dobre. Utwór możemy odczytać również jako tekst o charakterze politycznym.

-“Ptaszki w klatce”-Dwa ptaszki stary i młody siedzą zamknięci w klatce. Starszy płacze, młody jest zdziwiony zachowaniem ojca. Puenta kończy utwór. Bajka odnosi się do sytuacji Polski w czasach zaborów. Krasicki zastanawia się czy pokolenie zrodzone w niewoli będzie odczuwać brak wolności, uważa że młode pokolenie myśli tylko o wygodzie, bogactwach jednak ich zachowanie jest usprawiedliwione bowiem młodzi zrodzili się w niewoli i nie wiedzą co to wolność. -“Dewotka”-Bajka opowiada o postawie tytułowej kobiety, która zanosząc modły do Boga i wypowiadając słowa “…odpuść nam nasze winy jako i my odpuszczamy…” jednocześnie biła swą służącą, która zawiniła wobec pani. W tej bajce narrator ujawnia swa obecność, także ocenia w sposób bezpośredni bohaterkę: „uchowaj Boże od takiej pobożności". Bajka jest krytyką pobożności na pokaz. -“Przyjaciel”-to bajka o niezwykle pesymistycznej wymowie, przede wszystkim dlatego, że dotyka tak ważnej wartości w życiu człowieka jak przyjaźń. Bohaterami utworu są dwaj przyjaciele-Damon i Aryst. Damon Damon w rozpaczy zwraca się do swego przyjaciela z prośbą o pomoc w zdobyciu ręki ukochanej. Aryst jako wierny przyjaciel godzi się wesprzeć Damona w staraniach i obiecuje pójść z nim do domu rodziców Ireny. Niestety okazał się na tyle skuteczny w pomaganiu, że ręka pięknej kobiety przypadła jemu a nie przyjacielowi. Puenta utworu pokazuje, że kobieta okazała się ważniejsza niż przyjaźń. W obliczu tego zdarzenia widzimy Arysta jako człowieka nieszczerego, nielojalnego wobec przyjaciela, ale znowu głupota i ufność Damona zostaje napiętnowana a nie fałsz niewiernego przyjaciela. To człowiek nie umiejący się odnaleźć w kłamliwym i okrutnym świecie jest godny wzgardy i wyśmiania, a nie ten, który wykorzystuje jego słabość. 4.SATYRA-jest o utwór o celu dydaktycznym wytykający i ośmieszający wady i występki zarówno natury ludzkiej jak i życia zbiorowego obyczajowego, społecznego, politycznego. Istotą satyry jest krytyka, posługuje się często deformacją, wyostrzeniem atakowanych cech. Pojawiła się w literaturze rzymskiej. IGNACY KRASICKI “Pijaństwo”-Dwaj mężczyźni przypadkowo spotykają się i jeden drugiemu opowiada, że upił się na imieninach żony. Doprowadził się do takiego stanu, że nazajutrz obudził się z okropnym bólem głowy i nudnościami. Mężczyzna, który cierpliwie słuchał całej historii mówi szlachcicowi, że alkohol szkodzi zdrowiu, przez jego działanie człowiek traci rozum i ukraca sobie życie. Ludzie zachowują się po nim jak zwierzęta. Utwór kończy się wypowiedzią głównego bohatera, który wypowiada słowa „Bądź zdrów” i na zadane pytanie „Dokąd idziesz?” odpowiada „idę napić się wódki”. W satyrze “Pijaństwo” Ignacy Krasicki charakteryzuje i krytykuje tytułową potężną wadę Polaków będącą nią po dziś dzień. Krasicki w satyrze prezentuje nam dwóch bohaterów – niewyuczalnego „pijanicę” oraz rozsądnego moralizatora. Poeta w tym dowcipnym utworze mówi o sprawie niezwykle poważnej – o chorobie która trawi polskie społeczeństwo. Puenta ukazuje nie tylko całkowite zniewolenie „pijanicy”, ale również bezradność moralizatora. Podmiot wyraża w ten sposób zwątpienie w ludzki rozsądek. 5.Hymn Ignacy Krasicki „Do miłości ojczyzny”- to utwór o charakterze patriotycznym. Panuje w nim wzniosłość i powaga. W wierszu wyrażane są uczucia zbiorowe. Za najwyższą wartość uważana jest miłość do ojczyzny.Apostrofa w pierwszym wersie podkreśla to uczucie, a słowem “święta” przywiązuje wagę do niej. Podmiot liryczny podkreśla, że to uczucie czują tylko ludzie, którzy są doceniani, uczciwi, którzy wierzą w ideały i są szlachetni. Patriotyzmem w utworze nazywana jest śmierć za swój kraj i znajdowanie w tym zadowolenia, cierpienia i rany, które są upiększane. Kalectwo przez blizny nazywane jest chwałą i są one największą ozdobą człowieka. Autor wskazuje również to, że myśli człowieka o swojej ojczyźnie są najlepsze, i byleby pomagać ojczyźnie gotów jest ponosić największe koszty, w tym życie w ubóstwie, a nawet śmierć. Ignacy Krasicki w tym hymnie zawarł myśli ponadczasowe, ponieważ teraz również powinniśmy kochać swoją ojczyznę i dbać o nią w imię naszego patriotyzmu, co się zdarza już bardzo rzadko.

6.Franciszek Karpiński(sentymentalizm) -„Do Justyny”-utwór liryczny o charakterze pieśniowej; uderza niezwykła melodyjność wiersza wynikająca z jego budowy wersyfikacyjno-składniowej(naśladującej rytm piosenki ludowej). Szereg obrazów zestawiających na zasadzie kontrastu przeżycia wewnętrznego człowieka ze zjawiskami przyrody. Opisując przejawy budzącej się do życia przyrody kontrastuje z nimi sytuację odrzuconego kochanka. W ostatniej strofie podmiot liryczny zwraca się do wiosny(personifikacja) z zawołaniem :”Wróć mi urodzaj kochany”. Człowiek odnajdzie spokój i szczęście jeżeli jego sytuacja upodobni się do porządku natury (radosnej, bujnej wiośnie przeciwstawiony jest niepokój serca, niezaspokojonego w swej ludzkiej tęsknocie). Podmiot liryczny stylizowany jest na „gospodarza”, który wychodzi w pole. Wiersz przenika smutek i melancholia (tytułowa tęskność), podmiot liryczny żali się na swój los nie zwracając się bezpośrednio do adresatki Justyny lecz do upersonifikowanej wiosny. To natura jest powierniczką tęskniącego serca. -„Przypomnienie dawnej miłości”-sielanka nawiązuje do liryki wspominania, przenika ją nastrój tkliwego smutku. W tekście odnajdujemy melodyjność wskazującą na związki z poezją ludową. Każda strofa wprowadza motyw natury, który następnie jest kojarzony z jakąś chwilą spędzoną w towarzystwie ukochanej. Natura jest tłem i świadkiem miłości, wierniejszym i trwalszym od uczucia „potok, drzewa zostały, ciebie nie ma Justyno..”. Utwór cechuje prostota mająca świadczyć o szczerości uczuć, zwyczajne perypetie uczuć. -„Pieśń o narodzeniu pańskim”-Karpiński odwołuje się do wzorców liryki barokowej poprzez zastosowanie w tekście licznych środków artystycznych tj.antytezy,paradoksy,oksymony. Poeta łączy w tekście elementy barokowej, poetyckiej retoryki (pytania,wykrzyknienia,apostrofy) z elementami liryki ludowej(pieśniowy refren, prostota szyku i składni). Wiersz inspirowany jest biblią a dokładnie fragmentami ewangelii, mówiącymi o narodzeniu Jezusa. W utworze występuje również akcent narodowy w formie apostrofy do dzieciatka Jezus, które ma błogosławić ojczyznę. 7.Stanisław Staszic „Przestrogi dla Polski”-powstały po 2 latach obrad Sejmu Wielkiego (noszą datę 4 stycznia 1790r.), w korzystnej dla RP sytuacji międzynarodowej konfliktu między Rosą a Prusami. Utwór jest apelem o skuteczne reformy państwa i zaprzestanie jałowych obrad sejmu. Utwór poza refleksją ogólną zwłaszcza natury społecznej i etycznej zawiera także wyraźne przesłanie do polskiej szlachty, w której rękach znajdowała się wówczas władza ustawodawcza.