Ignacy Krasicki, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
[b]Ignacy Krasicki, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, oprac. Mieczysław Klimowicz, wyd. 7 zm., BN I 41, 1975. [/b] WSTĘP I. Narodziny powieści w Europie. XVIII wiek, opozycja do późnobarokowego romansu, bohaterem przeciętny człowiek, w kon-flikcie z otoczeniem, motywacja losu bohatera indywidualna, uzasadnienie psychologiczne, szerokie tło społeczne. belles lettres – nowe formy, głownie prozaiczne, romanse, nowele, opowiadania historyczne, gatunki publicystyczne (esej, felieton, artykuł, reportaż). „powieść” XIX wieku, romans, przypadki, awantury, historia. Francois Fenelon „Telemaque” 1677, prozaiczne dzieje Telemacha.
[b]Ignacy Krasicki, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, oprac. Mieczysław Klimowicz, wyd. 7 zm., BN I 41, 1975. [/b] WSTĘP I. Narodziny powieści w Europie.
- XVIII wiek, opozycja do późnobarokowego romansu, bohaterem przeciętny człowiek, w kon-flikcie z otoczeniem, motywacja losu bohatera indywidualna, uzasadnienie psychologiczne, szerokie tło społeczne.
- belles lettres – nowe formy, głownie prozaiczne, romanse, nowele, opowiadania historyczne, gatunki publicystyczne (esej, felieton, artykuł, reportaż).
- „powieść” XIX wieku, romans, przypadki, awantury, historia.
- Francois Fenelon „Telemaque” 1677, prozaiczne dzieje Telemacha.
- typy: satyryczno-obyczajowa (H. Fielding Historia życia Toma Jonesa), fantastyczna (J. Swift Podróże Guliwera, D. Defoe Robinson Cruzoe), psychologiczna (J. J. Rousseau Nowa Heloi-za, Goethe Cierpienia młodego Wertera). II. Romans i próby powieści w Polsce czasów saskich.
- romans: m.in. Fabuła o książęciu Adolfie Drużbackiej, przekłady, J. S. Jabłonowskiego Tele-mak, tłumaczone Przypadki szwedzkiej hrabiny G Christiana Gellerta. III. Krasicki w „Monitorze”. Szkoła nowoczesnej prozy.
- publicystyka szkołą powieści, teatr narodowy od 1765, Towarzystwo Literatów, Komisja Edu-kacji Narodowej, Monitor. IV. Romans i „nowa powieść” w sądach „Monitora”.
- Defoe, robinsonady, opowieści wschodnie (awantury arabskie, lub 100 nocy i jedna), Monitor zwalczał romanse, które nie zawierały żadnych wartości poznawczych, zalecał Swifta, Fiel-dinga, Rousseau.
- termin „romans” znaczenie pejoratywne. V. Krasicki w latach pisania „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków”.
- koniec 26 lutego 1775, druk 15 marca 1776 u Michała Grölla.
- optymistyczny okres oświecenie stanisławowskiego (wiara w reformy). VI. Antyromans. Kompozycja „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków”.
- relacja pamiętnikarska, wewnątrz tekstu formy innogatunkowe: list, przemówienie, diariusz podróży, spis inwentarza przedmiotów ze statku…
- 3 księgi – każda inny typ powieści, wątek miłosny do minimum (jego parodia). VII. Księga I. Powieść satyryczno-obyczajowa czy powiastka filozoficzna?
- lakonicznie o ciemnocie szlacheckiej, „edukacja sentymentowa”, epizod trybunalski – rozkład sądownictwa, wpływ Kandyda. VIII. Utopia i mit stanu natury.
- fantastyka, utopia – odkrycia geograficzne, „powrót do źródeł”. IX. Księga II. Reedukacja bohatera. Doświadczyński w krainie Nipuanów.
- Nipuanie jak u Kandyda, Japończycy? ni – pou – grec. nigdzie. X. Księga III. Nipuańczyk w świecie cywilizowanym.
XI. Problemy stylistyczne powieści.
- russowska koncepcja losów bohatera (przemiana) a styl opisowy, głównie satyryczny, paro-dia; w księdze II styl rezonerski (retoryki kaznodziejskiej), cytaty, aluzje i odwołania do innych dzieł literackich.
- 148 stron tekstu – 131 sentencji.
- ubogi zasób środków stylistycznych – stany uczuciowe i przeżycia bohaterów (banalne, zwię-złe komunikaty).
TEKST
- Przedmowa: „sień do domu”, „domowi być bez sieni trudno, a książka się bez przedmowy obejdzie”, starożytni jej nie znali, w niej zawiera się powody pisania książek, fałszywa skrom-ność, niewiedza, posłuszeństwo wobec starszych, „choroba pisania jest nieuleczalna”, bez względu na opinię czytelnika autor będzie dalej pisać.
I. KSIĘGA.
- „to ani spowiedź, ani panegiryk”, z domu uczciwego, szlacheckiego, bez daty urodzenia (nie-ważne, niemiłe, bo stary), ojciec „dobra dusza”, brak wiedzy o Grekach, Rzymianach, Czechu i „lechu”, dziedzicznie wieś, sposób mówienie i myślenia, gości upijał, „pedogra”, matka pros-ta, opowiadał mu bajki, upiry…; odwiedziny brata matki – nie upijał się, nie wierzył w upiry, zapytał małego, czy umie czytać i pisać; ojciec chce go wysłać do szkół.
- miał 7 lat, pierwszy wyjazd z domu, bał się nauki (kary, nigdy nie widział nikogo czytające-go…); gdy miał 16 lat, zmarł jego ojciec, swoboda, szaleństwa, przyjazd wujka-opiekuna, ukrócone wybryki.
- guwernor francuski, (markiz) Damon, oszust, nauka nie jest dobra, nauka francuskiego.
- księgi miłosno-moralne, miłość do Julianny, wychowanki jego matki.
- Mikołaj wypadł z łódki, rozpacz Julianny, matka (zorientowała się, co się święci między Miko-łajem a Julianną) wysyła ja do zakonu na „naukę”, rozstanie zakochanych, za radą wujka matka wysyła Mikołaja za granicę.
- poznanie baronowej Grankendorff, Mikołaj zakochany w baronównie, bójka, ucieczka Damo-na, okazuje się, że baronowa to awanturnica, a baronówna to oszustka.
- powrót do domu, znaleziona książka o Aleksandrze Wielkim, zakonnik kazał ją spalić.
- matka spłaca długi Mikołaja i Damona, nauka wytworności od przyjaciela z Warszawy.
- śmierć matki, przygotowania do podróży za granicę, szczodry, dziwny plenipotent, kazał wy-pędzić sąsiada z wioski, list.
- Mikołaj jest bardzo towarzyski, wizyty, wyjazd do Lublina, wizyty i starania u sędziów.
- konferencja z dziesięcioma mecenasami, siostrzeniec prezydenta.
- pismo o własności wioski sfałszowane (rada jednego z mecenasów), sprawa wioski w sądzie (przekręty).
- ciąg dalszy rozprawy, Mikołaj stracił większość pieniędzy przeznaczonych na podróż, srebra pod zastaw.
- Diariusz podróży paryskiej – z Warszawy wyjechał 20 XI, w Krakowie od 27. do 02 XII (wi-dział „grób królowy Wandy, szkołę Twardowskiego, Akademię”), Śląsk („Drogi lepsze niż u nas”), 12 grudnia Wiedeń, był na komedii, nic nie zrozumiał (niemiecki), ale podobało mu się, „osobliwie” balet, cesarz „chodzi po francusku”, wino węgierskie lepsze u nas, „Statuy króla Jana nie widziałem”, 21 grudnia na „Frankfort”, Moguncja, Kolonia, „Strażburg”, Metz (Lota-ryngia, gmina żydowska), Reims, 03 lutego Paryż.
- Mikołaj wydaje bez opamiętania pieniądze, znajomy hrabia Fickiewicz, wizyta u „sławnej na-ówczas tanecznicy opery francuskiej”, rozsławiła po całym Paryżu rozrzutność Mikołaja, do-mek dla panny La Rose, złote i srebrne cztery „cabriolety”.
- Fickiewicz w więzieniu za długi, Mikołaj spłacił je, Fickiewicz zwiewa, Mikołajowi brakuje pie-niędzy, ucieka do Amsterdamu, kapitan proponuje mu wyjazd do Batawii (wyspa – Jawa).
- podróż statkiem, brak wiatru, potem wichura, burza, katastrofa.
II. KSIĘGA.
- Mikołaj budzi się na plaży, widzi miasteczko (lub wieś), na migi porozumiewa się ze starcem, jedzenie – sytuacja z zakopanym nożem.
- idealni ludzie, „kaleki lub zbytecznie otyłych, albo chudych nie widziałem”, strój „od wieków jednaki”, wyspa Nipu, brak słów „wyrażających kłamstwo, kradzież, zdradę, pochlebstwo. Ter-minów prawnych nie znają”, brak „dworaków, (…) jurystów, (…) doktorów”, nauka języka (kil-ka miesięcy).
- Mikołaj obywatelem Nipu, czeladnik u Xaoo.
- Xaoo – krytyka „ludów dzikich i prostackich”, elokwencji, poezji, literatury.
- następnego dnia znów wykład Xaoo – krytyka historii, nauk cudzych języków, geografii.
- krytyka filozofii, fizyki; jedynie nauka z natury.
- krytyka agronomii.
- krytyka przemocy (zakopany nóż), jurystów, kruszców.
- długa podróż, brak systemów politycznych (monarchii, oligarchii, demokracji…), podatków, arystokracji…
- opowieść o Laongo, który wypłynął do cudzych krajów, wrócił, zazdrość mieszkańców, za-wiść…, Laongo zdrajcą – rzeczy zamorskie wniósł na Nipu, zabity.
- jeden Bóg, szacunek dla rodziców, „wychowanie młodzieży niech będzie szkołą cnoty”, cnota, edukacja – poznanie uczucia, wykorzenienie złych skłonności, nauczenie cnoty, cnota w praktyce.
- krytyka podróży zagranicznych, „Odzież nie odmienia człowieka”.
- spór dwóch osób (brak wyzwisk…).
- charakterystyka Nipuan (podsumowanie), małżeństwa dożywotnie, monogamia.
- znalezienie resztek okrętu, złoto, pistolety…
- Mikołaj zwierza się Xaoo, księgi, spalenie resztek okrętu, krytyka „Mizantropa” Moliera.
- tęsknota Mikołaja za domem, ukryta łódź i złoto, odpływ, Mikołaj biegnie za łodzią.
III. KSIĘGA.
- Mikołaj płynie 9-10 dni, widzi okręt, wtrącony do niewolników.
- przemyślenia Mikołaja, o Xaoo i jego opiniach.
- ciąg dalszy przemyśleń Mikołaja.
- praca w Potozu, chłosta, Nipuanie wywodzą się od uciekających przed Hiszpanami Indian.
- Mikołaj wykupiony przez Gwilhelma kwakra, Mikołaj otrzymuje 500 funtów na wykupienie in-nych niewolników.
- sympatia Gwilhelma za czyn Mikołaja, pomoc w wysłaniu Mikołaja do Europy, Mikołaj zasnął na okręcie, nie pożegnał się z Gwilhelmem i Amerykaninem.
- list od Gwilhelma, „Nie znajdziesz waszmość pan Nipuanów w Europie; musisz jednak żyć z ludźmi”, „Mało jest teraz takich ludzi na świecie, którzy dobrze myślą”.
- kapitan-filozof, brak charakterów narodowych.
- pożegnanie Mikołaja z kapitanem w Marsylii, niechętnie słuchano o Nipuanach i Ameryka-nach więzienie.
- przesłuchanie Mikołaja, do szpitala głupich, uratowany przez współpasażera ze statku.
- Mikołaj chce osiąść w Paryżu u wybawiciela, ten jednak radzi Mikołajowi powrót do ojczyzny.
- brak diariusza podróży z Paryża do Warszawy, „nie bawiłby czytelnika”, popularność Mikołaja w Warszawie, rozprawa z nieuczciwym plenipotentem, wspomnienia, zmiany w gospodarst-wie, sejmik, pijaństwo.
- wykład Mikołaja o obowiązkach wobec ojczyzny, wyśmiany.
- Mikołaj jedzie na sejm, znów wykład.
- Mikołaj wrócił na wieś, spokój, jak na wyspie, nieudane zaloty.
- podróż na Litwę (spadek po wuju), załamany most, pomoc wdowy (od trzech lat), gościna u niej, rozpoznanie po pierścieniach – to Julianna!
- historia Julianny w skrócie: porwana, pustelnik, poznanie wielkiego pana na polowaniu, ślub; Mikołaj i Julianna już mają wnuki, są szczęśliwi, zwrot do żony. 26 lutego 1775 w Berlinie.