Mesjanizm to jedna z naczelnych idei historiozoficznych, która spaja poszczególne wątki i motywy III części „Dziadów”. Ideologia ta ma rodowód biblijny, sięga Starego Testamentu. Pojecie Mesjasza pojawia się na przykład w psalmach, ale to przede wszystkim w słowach proroka Izajasza widziano zapowiedź przyjścia Bożego męża boleści, który odkupi winy Izraela. Nowy Testament wypełniający obietnicę Starego Przymierza przynosi postać Jezusa Chrystusa, który ginie śmiercią krzyżową i w ten sposób dokonuje dzieła zbawienia.

Mickiewicz przenosi tę religijną ideę na plan historyczno-narodowy i pokazuje Polskę jako „Chrystusa narodów”. W tym sensie Polacy są narodem wybranym przez Boga. Przez swoje cierpienie mają odkupić winy świata, a ich ból nie pozostanie bez nagrody, ponieważ Polska zmartwychwstanie.

Sceny dramatu o wymowie mesjanistycznej Motywy mesjańskie pojawiają się w III części „Dziadów” już w „Przedmowie”, gdzie porównuje się cierpienie młodzieży filareckiej do rzezi niewiniątek i Chrystusa osądzanego przez Heroda. Następnie mesjanizm dochodzi do głosu w scenie więziennej, w bajce Żegoty. Metodą jego wprowadzenia jest symbolika agrarna, czyli motyw ziarna, które musi obumrzeć, żeby przynieść obfity plon. Najobszerniejszym wykładem idei mesjańskiej stanowi jednak „Widzenie księdza Piotra”, gdzie pojawia się wizja Polski ukrzyżowanej i zmartwychwstałej, a także Boży mąż o imieniu czterdzieści i cztery.

Istota mesjanizmu narodowego Idea mesjanizmu pełni w „Dziadach” istotne funkcje. Po pierwsze, stanowi wyraz przeświadczenia, że Bóg ingeruje w historię człowieka, więc dzieje mają nie tylko wymiar realny, ale również metafizyczny. W tym sensie mesjanizm pokazuje, że zło może mieć swoje dobre konsekwencje, a każde cierpienie ma wyższy, ukryty sens.

Warto zwrócić uwagę, że jest to idea odnosząca się do wszystkich części „Dziadów” – również II i IV. W każdej z nich występują bowiem bohaterowie cierpiący, a ponadto ujawnia się moralny wymiar egzystencji, akcentowany głównie przez II część „Dziadów”. Po drugie, mesjanizm stanowił odpowiedź na pesymizm wynikający z klęski powstania listopadowego. Dzięki tej ideologii Mickiewicz dawał Polakom nadzieję na odzyskanie ojczyzny i heroizował cierpienie za kraj. Poeta pokazywał, że ofiara rodaków jest niewinna i święta.