[b]Franciszek Zabłocki, Fircyk w zalotach, oprac. Janina Pawłowiczowa, wyd. 3, BN I 176, 1986. [/b] WSTĘP I. Autor „Fircyka w zalotach”.

• 1780-1781 lata przełomu w życiu i twórczości Zabłockiego  10 komedii, kilkanaście utwo-rów panegirycznych.
• ur. 1752, wykształcony, ubogi, szlachcic, dwór w Ciechanowie.
• ok. 1773 r. do Warszawy, Adam Naruszewicz wydał „Pieśni Horacjusza przekładania róż-nych”, m.in. kilka Zabłockiego.
• 1774 r. protokolista Komisji Edukacji Narodowej, publikacje w „Zabawach Przyjemnych i Po-żytecznych”, mecenat Adama Kazimierza Czartoryskiego, ok. 1776 r. stosunki rozluźniają się.
• przyjaźń z Kniaźninem  utwory o warszawskich rozrywkach, informacja o krótkim małżeń-stwie Zabłockiego z aktorką, zmarła w 1779 r. w połogu.
• pragnienie sławy.
• satyry i paszkwile polityczne w czasie Sejmu Wielkiego, wojsko, w 1795 r. do Rzymu, teologia i medycyna, święcenia kapłańskie, powrót do kraju, Góra pod Puławami, opieka nad obłąka-nym Kniaźninem, Końskowola, zm. 1821. II. Komedia Zabłockiego „Fircyk w zalotach”.
• prapremiera 16 czerwca 1781 r. w Warszawie, wcześniej sztuka prezentowana na obiedzie czwartkowym, druk u Grölla.
• Zabłocki w 1780 r. otrzymał od króla medal Merentibus.
• podzielone zdania badaczy, czy sztuka jest oryginałem, czy przeróbką.
• różne interpretacje. III. „Fircyk w zalotach” a „Petit – maitre” Romagnesiego.
• „La Petit – maitre amoureux” Jean Antoine Romagnesiego; autor: 1690-1742, aktor, parodie utworów francuskich poetów, schematyzm, afektacja, specyficzny język komedia dell’arte: „zadufany w sobie łowca serc spotyka zadufaną w cnocie dewotkę”.
• 40 % z tekstu francuskiego, sztuka gruntownie przerobiona, bez zmian: postaci, podział na akty i sceny, intryga; dodane: liczne dowcipy słowne, duża niezależność postaci językowej, ożywienie postaci, szybsze tempo. IV. Fircyk – typowa postać epoki.
• pojawił się już u Bohomolca, także w „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach” Krasickie-go.
• fircyk – modny kawaler, wciąż zmieniający pozy, żartowniś. V. Charakterystyka postaci komedii Zabłockiego.
• nie zdobył uznania „mężów uczonych”.
• Aryst – karciarz, pijak, kawaler salonowy, kiedyś był fircykiem i teraz boi się, żeby Fircyk nie zbałamucił mu żony, udaje człowieka surowych zasad, hałaśliwy, gbur, gwałtownik, rozsądek, ironia, zjadliwość.
• Podstolina – histeryczka, hipokrytka, trzeźwa, egzaltowana, kobieca.
• Świstak – wesoły, dowcipny, obyty w świecie.
• Pustak – chłopek-roztropek.
• Klarysa – dowcip, rozsądek, uśmiech, ostrość, ironia. VI. Język i styl „Fircyka w zalotach”.
• 1646 wersów, 13-zgłoskowiec, rymy parzyste.
• język kobiet i mężczyzn zbliżony, choć tych ostatnich bardziej dosadny, wiele przysłów i po-rzekadeł. VII. Pochwała radości życia.
• Ważniejsze przedstawienia:
• 1781 r.
• 1785 r. – Bogusławski w Wilnie.
• 1977 r. – w Montrealu.

TEKST

• Osoby:

• Aryst – mąż Klarysy.

• Klarysa.

• Podstolina – wdowa, siostra Arysta.

• Fircyk – starościc, kochanek Podstoliny.

• Pustak – sługa Arysta.

• Świstak – sługa Fircyka.

• Prawnik.

• Lokaj.

• Miejsce: dom wiejski Arysta, blisko Warszawy.

• Do Najjaśniejszego Stanisława Augusta, Króla polskiego (…) przy podaniu na posiedzenie czwartkowe tej komedii. Oda – wśród tylu spraw należy się odpoczynek („wczas”), oto próba odwdzięczenia się za medal, „w życiu się całym nie wypłacę”, „wierny poddany”.

I. AKT.

1. scena – Pustak i Świstak.

• witają się.
• Świstak: „gusto”, ale pusto, o Fircyku – olśniewający, ale goły, karciarz, starościc.
• Pustak wspomina, że Aryst i Fircyk byli przyjaciółmi w Warszawie, Fircyk rozpustny i wesołek; narzeka na gburowatość i gwałtowność Arysta, chwali Klarysę.
• Świstak zdradza powód przyjazdu Fircyka („podobno się kocha”), o powodzeniu Fircyka w stolicy, Fircyk i Podstolina są w tej chwili w ogrodzie.
• Pustak przestrzega, że „nadtoście (…) w sobie zaufani./ Nie tak łatwo z nią pójdzie”, minął rok po śmierci jej męża.
• Świstak u niej służył, opisuje ją – ukryta pod dewotką kobieta pełna temperamentu.
• Pustak: „Ja bym się nie spodziewał tej po niej chytrości”.

2. scena – wchodzą Podstolina i Fircyk.

• Podstolina pyta Pustaka, czy Aryst i Klarysa już wstali.
• Pustak i Świstak wychodzą.
• Podstolina mówi Fircykowi: „Naprzykrzasz mi się waćpan”.
• Fircyk jej nie wierzy, zachwyca się koniem, zaczyna jej schlebiać.
• Podstolina na boku: bałamut, trzpiot, „Lecz luby!”, głośno każe mu wyjechać.
• Fircyk zarzuca jej, że jest urażona, bo ją „za śmiało raz nazwał dewotką”, rwie się całować jej ręce.
• Podstolina się wyrywa.
• Fircyk wyznaje jej miłość, chwali jej urodę i rozum, jest pewny jej uczucia, chce ją uściskać.
• Podstolina się cofa.
• Fircyk obcesowo pyta „Po co ta obłuda?”, chwali się, że wszędzie jest kochany.
• Podstolina odpowiada, że w stolicy są romanse i miłostki, tam byłoby mu lepiej.

3. scena – wchodzi Lokaj.

• Aryst prosi do siebie Podstolinę, ona wychodzi.

4. scena – Fircyk sam.

• zastanawia się nad strategią, decyduje się na żart, żywy monolog ukazuje temperament mło-dzieńca.

5. scena – wchodzą Aryst i Pustak.

• Aryst jest w szlafroku.
• Fircyk ściska przyjaciela, „U nas w Warszawie takie jest przyjaźni hasło”.
• Aryst wypytuje, co słychać w stolicy.
• Fircyk informuje go o swojej przegranej w karty, pyta o jakąś wdówkę na wydaniu, chce grać z Arystem o konie.
• zasiadają do pikiety.
• Fircyk wygrywa 900 dukatów i konie, wychodzi „pozalecać się” Klarysie.

6. scena – Aryst i Pustak.

• Aryst się denerwuje za przegraną.
• Pustak go ubiera.

7. scena – Pustak sam.

• „chwała Bogu, przynajmniej dziś mi sie upiekło” (Aryst nie obił służącego za swoją przegra-ną).

II. AKT.

1. scena – Aryst i Fircyk.

• Aryst płaci Fircykowi 900 dukatów, zarzeka się, że więcej z nim nie zagra.
• Fircyk go namawia, „Każdy człowiek, jak może, swoją łata biedę”.
• po dłuższej rozmowie o filozofii grania w karty Fircyk informuje Arysta, że się żeni, nie zdra-dza nazwiska ukochanej, ale zapewnia Arysta, że będzie pierwszym na weselu.
• Aryst proponuje swój dom na wesele.

2. scena – Fircyk sam.
3. scena – wchodzi Świstak.

• Fircyk chce „wydać hulankę z uroczystościami/ Wszystkimi, z maszkaradą z koncertem, z tańcami” dzisiejszego wieczoru.
• Świstak: „Ale skąd osnowa/ I wątek na te rzeczy?”.
• Fircyk poleca Świstakowi zająć się wszystkim, daje służącemu 100 dukatów i obiecuje nagro-dę.

4. scena – Fircyk sam.
5. scena – wchodzi Podstolina ubrana elegancko, ale w żałobie.

• Fircyk pyta, na kogo są te sidła – ładny strój, krytykuje kolor żałobny.
• Podstolina radzi Fircykowi porzucenie pychy, miłości własnej i karesów, które krzywdzą jej płeć.
• Fircyk przerywa jej wywód, z jej 10 lat czekania na wzajemność zrobił 2 dni.
• Podstolina uśmiecha się „na takie androny”.
• różne spojrzenia na miłość.
• Fircyk nieświadomie podsuwa jej pomysł z rywalem, nagle odchodzi.

6. scena – Podstolina sama, zaskoczona.

• boi się, że Fircyk domyślił się jej miłości.

7. scena – wchodzi Klarysa.

• Klarysa jest zaniepokojona, że zastała Podstolinę samą.
• Podstolina obawia się, że Klarysa słyszała jej słowa.
• Klarysa domyśla się, że Podstolina jest zakochana.
• Podstolina opowiada Klarysie o kimś z Paryża.

8. scena – Klarysa sama.

• Klarysa zastanawia się, kto rozkochał w sobie dewotkę, dochodzi do wniosku, że pewnie Sar-mata, „Musi to być coś siwe, stare i wąsate”.

9. scena – wchodzi Fircyk.

• Klarysa od razu zdradza wchodzącemu, że Podstolina jest zakochana.
• Fircyk jest pewny siebie, mówi, że to o niego chodzi, on Podstolinę też kocha i ma jej słowo.
• Klarysa jednak twierdzi, że to „ktoś nieznajomy”.
• Fircyk niepokoi się, prosi Klarysę, by dowiedziała się, kim jest jego rywal, zamierza go wyz-wać na pojedynek i zabić, rozpacza.

10. scena – wchodzi Aryst.

• Aryst przedrzeźnia ostatnie słowa Fircyka, rozpaczającego, rozumie je na opak.
• Klarysa śmieje się, informuje męża, że byłaby sprytniejsza, gdyby chciała go zdradzić, obie-cuje Fircykowi „rozkoszniejsze chwile”.
• Aryst dębieje.
• Klarysa i Fircyk odchodzą

11. scena – Aryst i Pustak.

• Pustak mówi o przyjeździe proboszcza, księży kwestorów.
• Aryst wciąż się wścieka, bija Pustaka.

12. scena – Pustak sam.

• spóźniony policzek za karty, narzeka na pańską Polskę. akt II przygnębiający.

III. AKT.

1. scena – Pustak i Świstak.

• Pustak zmyśla, tłumacząc dlaczego ma spuchnięty policzek (ul), cieszy się na zbliżającą się hulankę.
• Świstak jest smętny.
• Pustak proponuje trunki na frasunki, jemu do szczęścia wystarczą wino i chętne dziewki.
• Świstak opowiada o przemianie i złości Fircyka, wyjeżdżają, o trudach i przygotowaniach do hulanki.

2. scena – Świstak odchodzi, wchodzi Aryst.

• Pustak miał poszukać Klarysy, ale nie jej nie znalazł, poszła gdzieś z Fircykiem.
• Aryst każe mu ich znaleźć, chociażby i w piekle.
• Pustak boi sie przeszukiwać groty.
• Aryst go wypycha.

3. scena – Aryst sam.

• narzeka na niewierną żonę i na proboszcza, walczącego z deizmem i libertynizmem.

4. scena – wchodzi Podstolina.

• Aryst skarży się Podstolinie, że Fircyk chciał się żenić, a bałamuci mu żonę.

5. scena – Podstolina sama.

• przypuszcza, że Fircyk mówił Arystowi o ślubie z nią, ciągle jest przekonana, że Fircyk wie o jej miłości do niego.

6. scena – wchodzi Świstak.

• Świstak mówi do siebie o drodze.
• Podstolina wypytuje go o wyjazd.
• Świstak postanawia działać.
• Podstolina daje mu worek pieniędzy.
• Świstak opisuje ukochaną Fircyka, kreśląc obraz Podstoliny.
• Podstolina myśli o rywalce.

7. scena – Podstolina sama.

• rozpacza nad zdradą, nie chce walczyć z rywalką.

8. scena – wchodzi Fircyk.

• Fircyk nie widzi Podstoliny, chce się zabić albo pomścić zdrajczynię, zauważa Podstolinę, chce się wycofać, żegna ją, wyjawia jej powód wyjazdu („Kochasz innego”).
• Podstolina oskarzą go o zdradę (ślub z inną).
• Fircyk zaprzecza, ale Podstolina nie daje mu dojść do słowa.

9. scena – wchodzi Świstak.

• Podstolina jest urażona.
• Fircyk wypytuje po cichu Świstaka, co jej nabajał.
• Świstak przyznaje się.
• Fircyk porywa się do szpady.
• Podstolina broni Świstaka.
• Fircyk każe rozsiodłać konie.
• Świstak wychodzi.

10. scena – Podstolina i Fircyk.

• Fircyk przyznaje, że chwalił się Arystowi o ich bliskim ślubie, bo miał nadzieję na jej wzajem-ność, wspomina o „nieznajomym”.
• Podstolina uśmiecha się, cieszy się, że nie powiedziała Klarysie imienia Fircyka.
• Fircyk rozpacza, „on mnie albo ja zabiję jego”.
• Podstolina odpowiada, że zabijać można dla ojczyzny, nie dla fraszki, przyznaje, że kocha Fircyka.
• Fircyk rzuca się na kolana.

11. scena – wchodzi Aryst.

• Aryst chce bronić czci siostry przed bałamutem.
• Fircyk informuje go, że się żeni z Podstoliną.
• Aryst wątpi, czy to będzie dobrane małżeństwo.
• Podstolina go uspokaja, przyznaje, że udawała dewotkę, broni Klarysę.

12. scena – wchodzi Klarysa.

• Klarysa docina Arystowi, że oskarżył ją o zdradę.
• Aryst przeprasza żonę, mówi o Fircyku i Podstolinie.
• Klarysa jest zaskoczona, bo miała ich dopiero swatać, pyta Podstolinę „Tenże to paryżanin?”.

13. scena – wchodzą Pustak, Świstak i Prawnik.

• Świstak i Prawnik targują się.
• Fircyk się cieszy, Prawnik przyda się przy spisywaniu intercyzy, to ma być małżeństwo part-nerskie i wolne.

14. scena i ostatnia – Pustak sam.

• narzeka.