Czym jest SYMBOL? Najprościej mówiąc jest to zastąpienie jednego pojęcia innym, krótszym, bardziej wyrazistym lub najlepiej oddającym jego naturę. Odpowiednik pojęcia postrzeganego zmysłowo. Jest to znak odnoszący się do innego systemu znaczeń, niż do tego, to którego bezpośrednio się odnosi. Przykładowo, biblijny Babilon oznacza nie tylko starożytne miasto w Mezopotamii, lecz także symbolizuje obłudę i grzech sprzeciwu ludzi wobec Boga. Symbole, są pewnymi znakami umownymi, które w różnych kulturach mogą mieć różne znaczenie, to odróżnia symbol od alegorii. Symbol jest najważniejszym pojęciem Symbolizmu jednego z głównych prądów artystycznych w sztuce przełomu wieków, zarówno w literaturze jak i w malarstwie oraz muzyce. Jego celem było wyrażać to, co niewyrażalne, a jego twórcy nawiązując do filozofii idealistycznej, wierzyli, że poza zewnętrzną, powierzchowną warstwą zjawisk ukrywa się inna, doskonalsza, duchowa rzeczywistość. Jednymi z najstarszych przedstawień symbolicznych są malowidła naskalne a w śród nich symbole takie jak: Okręgi i koła symbolizujące słońce, księżyc, świat i tp. Stopy symbolizujące bóstwo zbyt święte, by mogło być personifikowane w przedstawieniu Drzewa będące łącznikiem pomiędzy światem podziemnym ( ich korzenie) i światem zewnętrznym ( ich pnie i korony) Ważnym symbolem prehistorii był taniec symbolizujący przemianę, życie, deszcz, wyzwolenie, modlitwę, opowieść, radość, porozumienie, płodność. Taniec pojawia się również w Piśmie Świętym jako symbol triumfu Poruszając temat Biblii można przejść do Apokalipsy św. Jana, która jest przepełniona symbolami przez co staje się najbardziej tajemniczą ze wszystkich ksiąg biblijnych. Omawianie Apokaliptycznych symboli należy zacząć od tych które odgrywają szczegółową rolę:

Siódemka – liczba ta uważana jest za mistyczną, wyróżniającą się bogatą symboliką, w wielu religiach uważana jest za symbol całości, pełni. Za przykład może tu posłużyć siedmiogłowa bestia symbolizująca pełnię zła szatana. Liczba ta oznacza przewidzianą przez Boga i uporządkowaną całość. Jest ona nie tylko najczęściej stosowanym w Apokalipsie symbolem, ale również najważniejszym symbolem, któremu podporządkowano cały szereg innych symboli. Wiele symboli występuje w liczbie siedmiu. Siedem świeczników, siedmiu aniołów, siedem gwiazd, siedem kościołów Azji Prokonsularnej, księga zapieczętowana siedmioma pieczęciami, siedem oczu i siedem rogów Baranka, siedem głów Smoka, siedem głów Bestii, siedmiu królów, siedem pagórków. Innymi ważnymi symbolami z Apokalipsy są: Pieczęć – symbol wyroku Bożego Lew – symbol biblijnego pokolenia Judy, zwycięstwa, zmartwychwstania. Wizerunek ryczącego lwa często obrazuje sąd ostateczny. Smok – symbol zła

Symbolem zła jest również Ciemność

Joseph Conrad w Jądrze Ciemności, przedstawia ten symbol nie jako zło w postaci ogólnej lecz jako stan duszy, symbol zagubienia. Symboliczne znaczenie ma cały tytuł powieści. Sugestie znaczeniowe pojawiają się już na początku, gdy Marlow przybywa do gmachu spółki i spotyka dwie kobiety robiące na drutach, które nazywa ,, Odźwiernymi u wrót Ciemności”. Sytuacja i użyte słowa przywołują skojarzenie podróży Marlowa w głąb dzikiej puszczy z tradycyjnym zstąpieniem do piekieł. Kolejne skojarzenie łączy nieludzki wygląd kobiet i miejsca, jakim jest dyrekcja spółki, z mechanicznym zautomatyzowanym światem kapitalistycznego przedsiębiorstwa, które wysysa siły z ludzi, skazuje ich na śmierć za życia, pozbawia cech indywidualnych. Marlow, od milczącego, posępnego obłędu spółki, przeszedł do obłędu cywilizacji, pozornie niosąc dzikim ludziom światło i postęp, a naprawdę – nędzę i wyzysk. W tej sytuacji bohater usiłuje zgłębić jej jądro, sens, znaczenie, przeniknąć otaczające go ciemności. Tytuł Jądro Ciemności oznacza więc środek czarnego kontynentu, ale także duszę człowieka żyjącego we współczesnej cywilizacji, poddanego jej naciskom, ulegającego jej. Zestawienie ze sobą słów: jądro i ciemność, łączy ze sobą konkret i bezkształt, zyskuje, bo trudno wyznaczyć w nieograniczonej przestrzeni środek, centrum. Z kolei ciemność w sensie moralnym oznacza generalnie zło, jądro zaś kojarzy się w tym znaczeniu z sensem, prawdą, a więc i z dobrem. Ważnymi symbolami w Jądrze Ciemności są: Pobielany grób – w ten sposób Marlow mówi najprawdopodobniej o Brukseli, mieście, w którym swoją siedzibę miała kompania handlowa. Grób oczywiście kojarzy się ze śmiercią, a w przypadku tego miasta jest to słuszne skojarzenie. To właśnie tu w Europie, funkcjonowało kolonizacyjne przedsiębiorstwo, które niosło przede wszystkim śmierć setkom tysięcy rdzennych mieszkańców podbijanych kontynentów. Określenie Pobielany grób pochodzi z Ewangelii św. Mateusza, które opisuje je jako coś pięknego z zewnątrz, lecz przerażającego od środka. Rzeka –symbolizuje barierę, przeszkodę, wtargnięcie, niebezpieczeństwo, strach, potwora, stratę, zejście do piekieł, wyrocznię. Jest to symbol życia, które zmierza do śmierci jak rzeka do morza

Kolejnym tematem jest wiersz Baudelaire’a Albatros

Albatros to wiersz, w którym autor skorzystał z wielu symboli.
Tytułowy albatros jest symbolem wybitnej jednostki, zaś cały utwór należy interpretować jako analizę sytuacji poety wśród przeciętnych ludzi. Albatros, gdy zostaje schwytany przez załogę statku, staje się obiektem drwin i złośliwych żartów, jest pośmiewiskiem marynarzy. Podobnie jest ze “stąpającym po ziemi” , zderzającym się z prozą życia, poetą. Jest on wtedy śmieszny, nieporadny, niezgrabny. Jednak “w locie” czyli, gdy tworzy: poeta jest podobny księciu na obłoku, który brata się z burzą, a szydzi z łucznika Budzi wtedy podziw i zachwyt, podobnie jak albatros w locie. Baudelaire nawiązuje do koncepcji poety nie rozumianego przez ogół, tak zwanego “poety wyklętego”, interesującego się ciemnymi stronami ludzkiej osobowości. Sporo również w Albatrosie nawiązań do poezji romantycznej - kult artysty jako kreatora, motyw wznoszenia się, wzlatywania, wyniesienie wybitnej jednostki ponad szary tłum i w końcu poczucie wyobcowania ze społeczeństwa.

Jak już wcześniej wspomniałem Symbolizmem posługiwali się nie tylko pisarze ale również inni artyści a w śród nich malarze tacy jak np. Jacek Malczewski, autor takich obrazów jak Wigilia na Syberii, Melancholia, Hamlet polski czy Błędne koło, obraz który przedstawia dość dziwną scenę nawiązującą do Wesela Wyspiańskiego. Po środku tego obrazu widzimy drabinę, na niej siedzącego małego chłopca, dookoła którego tańczą liczne postaci. Wśród nich da się rozróżnić zarówno ludność wiejską, umiejscowioną na drugim planie obrazu, nagie kobiety i mężczyzn na pierwszym planie obrazu, oraz postać samego diabła, czyli półnagiej istoty z kopytami zamiast stóp. Zarówno w interpretacji Józefowicza jak i Wajdy w Weselu znajduje się scena gdzie dzieci siedzą na drabinie, dookoła nich zaś skupiają się uczestnicy wesela. Jest to ważna scena, obraz podsumowuje wszystkie myśli i wartości, które niesie ze sobą dramat. Centralna postać obrazu to mały chłopiec, siedzący na drabinie, jest to malarz, trzymający w ręku pędzel, najprawdopodobniej sam Malczewski. Drabina na której siedzi może być interpretowana jako symbol wszechobecności opatrzności boskiej i zapewnienie, że droga między ziemią a niebem jest zawsze otwarta, chłopiec malarz na drabinie to osoba niosąca prośby do Boga, dziecko jako jedyna osoba ma w sobie siłę, jest czyste duchowo, niewinne. W Weselu reżyserowanym przez Józefowicza to właśnie scena z dziećmi wchodzącymi po drabinie i uczestnikami wesela tańczącymi dookoła jest ostatnią sceną sztuki. Dziecko było jedyną istotą w Weselu, której bał się chochoł, tylko dziecku udało się wyrzucić chochoła z domu. Dziecko jest symbolem przyszłości, symbolem początku. To w nim jest cała nadzieja, w dziecku i ludziach, którzy potrzebują przewodnika, by nie tańczyć już w szaleńczym bezsensownym chocholim tańcu, lecz aby osiągnąć cel. Chocholi taniec przedstawiony przez Wyspiańskiego jest łącznikiem między tymi dwoma dziełami, symbolizuje stan, w jakim znajdowała się Polska w czasie akcji Wesela, a więc uśpienie, marazm, niewola, beznadzieja. Tak jak Błędne koło taneczne oznacza bierność narodu, brak jakiejkolwiek inicjatywy niepodległościowej, poddanie się.

Symbole w „Weselu” można dostrzec w trzech płaszczyznach: osobach dramatu, przedmiotach oraz poszczególnych scenach. Osoby dramatu:

• Chochoł jest postacią, która ma bardzo bogatą symbolikę, którą można odczytywać na wiele sposobów. Jest symbolem marazmu i uśpienia narodu, ale zarazem symbolizuje nadzieję na rychłe przebudzenie, pod nim śpi przecież róża, czyli oznaka piękna życia.

• Widmo malarza symbolizuje romantyczną miłość, która zostaje odrzucona. Dla Marysi, której się ukazuje, jest symbolem niespełnionych marzeń o lepszym życiu.

• Stańczyk symbolizuje mądrość polityczną i zatroskanie o losy Polski, jest też uznawany za symbol konserwatyzmu.

• Rycerz - Zawisza Czarny symbolizuje wszelkie rycerskie ideały. Jest także symbolem waleczności, męstwa i świetności Polski okresu Jagiellonów. Symbolizuje przywódcę, który jest gotów poprowadzić swój kraj do zwycięstwa.

• Hetman - Ksawery Branicki symbol hańby i zdrady narodowej, jakiej dopuścił się za życia podczas konfederacji targowickiej, gdzie sprzedał Polskę carycy Katarzynie. Symbolizuje też pychę magnacką.

• Upiór – Jakub Szela to symbol wielkiej, krwawej zemsty chłopów, wielkiej siły jaką stanowi chłop, ale także naiwności i łatwowierności chłopstwa. Ucieleśnia on również niemożność porozumienia pomiędzy tymi dwoma stanami.

• Wernyhora to symbol porozumienia ponad podziałami, porozumienia polsko-ukraińskiego w sprawie odbudowy wielkiej Rzeczypospolitej. Daje nadzieję na odzyskanie niepodległości, sam inicjuje wszelkie działania mające do tego doprowadzić. Jego przeciwieństwem jest w tym sensie Chochoł, który niweczy wszelkie działania Wernyhory. Przedmioty:

• Chata, w której rozgrywa się akcja symbolizuje całą Polskę, osoby w niej przebywające to bardzo szeroki przekrój polskiego społeczeństwa.

• Czapka z pawim piórem jest symbolem próżności, przywiązania do dóbr materialnych, przywiązywania zbyt dużej uwagi do ubioru, egoizmu, ciągoty chłopów do bogactwa. Postacią, która uosabia te cechy jest Jasiek, który schylając się po czapkę nawet nie zauważył jak zsunął mu się z szyi złoty róg.

• Złoty róg symbolizuje szansę odzyskania niepodległości, jego dźwięk miał wyzwolić ducha narodu.

• Złota podkowa zgubiona przez konia Wernyhory symbolizuje wielkie szczęście jej znalazcy.

• Sznur jest najwymowniejszym symbolem niewoli, która pozostała Polsce po zaprzepaszczeniu największej szansy na odzyskanie niepodległości, jaką niósł ze sobą złoty róg.

• Dzwon Zygmunta w słowach Stańczyka symbolizował wielką tradycję historyczną Polski. Dzwon jest sercem narodu i dopóki on dzwoni, naród żyje.

• Kaduceusz, który Stańczyk wręcza Dziennikarzowi jest symbolem nie tylko przywództwa politycznego, ale przede wszystkim usypiania i dezorientowania narodu, zniechęcania go do walki narodowo-wyzwoleńczej, zachęcania do lojalności wobec zaborców.

• Przykryty słomą krzak róży symbolizuje naród żyjący w niewoli, naród, w którym tli się życie i nadzieja. Sceny symboliczne:

• Chocholi taniec

• Błędne koło taneczne

• Zasłuchanie, czyli moment, gdy wszyscy nasłuchiwali w milczeniu i bezruchu przybycia Wernyhory, symbolizuje bezczynne czekanie na cud.

• Widok chłopów stojących z postawionymi kosami to symbol dzielności chłopów w nawiązaniu do ich mężnej walki w bitwie pod Racławicami, gdzie walczyli właśnie takim orężem.

Sztuka symboliczna pełniła funkcje magiczne, rytualne i sakralne, służyła okiełznaniu sił natury, zbliżała do absolutu, była środkiem poznania ludzkiej natury i narzędziem pojmowania tajemnic. Zawiły splot filozoficznej refleksji, poetyckich inspiracji i literackich odniesień kształtował wrażliwość malarzy, grafików i rzeźbiarzy, którzy uwierzyli w zbawczą moc sztuki symbolistycznej odsłaniającej duchowy wymiar rzeczywistości.