Podstawową jednostką struktury społecznej jest pozycja społeczna, określająca miejsce jednostki w sieci pozycji. Znając ją wiemy, czego się od nas oczekuje, zatem pozycja społeczna jest ważna tylko w relacji do innych. Ma silny związek z treściami kulturowymi, istnieją wobec niej oczekiwania i normy. Na każdą pozycję społeczną przypada duża liczba kodów kulturowych. Z kolei status społeczno-ekonomiczny możemy definiować jako „pozycję osoby w systemie klasowym opartym na pewnym układzie czynników obejmujących bogactwo, władzę i prestiż.”1 Jednak pojęcie status jest wykorzystywane do określenia pozycji danej osoby w strukturze stosunków społecznych. Status „nauczyciela” wskazuję na osobę zajmującą określoną pozycję w systemie edukacji, z kolei status „matka” określa pozycję osoby w rodzinie. Łatwym do zauważenia jest fakt, że dany człowiek posiada wiele statusów społecznych, dlatego też mówimy o zestawie statusów społecznych. Możemy też wyróżnić następujące rodzaje statusów społecznych:

1. Status przypisany – jest on nadawany osobie przez społeczeństwo lub grupę, na podstawie cech, na które nie ma ona wpływu, np. wiek, rasa, kolor skóry, wyznanie, płeć, pochodzenie etniczne. Nabywamy je głównie w ramach rodziny, w której funkcjonujemy.
2. Status osiągany – jest to pozycja społeczna, zależna od cech, nad którymi jednostka ma określony zakres kontroli. Jest funkcją indywidualnego wyboru, chociaż może być ograniczony przez liczbę dostępnych opcji, dóbr i zasobów społecznych. Do tej kategorii można zaliczyć status małżeński, zawodowy, przynależność do grup nieformalnych.
3. Status dominujący – główny status mający duże znaczenie dla tożsamości jednostki i jej społecznych interakcji. Dla mężczyzn jest to zazwyczaj status zawodowy, a dla kobiet – status rodzinny. Z kolei rola społeczna jest definiowana przez J. H. Turnera jako „zachowanie poszczególnych jednostek w ramach pozycji społecznych w stosunku do siebie nawzajem oraz z uwzględnieniem norm i innych kulturowych symboli”.2 Z kolei R. Linton określił rolę jako to, czego oczekujemy od jednostki zajmującej określony status społeczny. Natomiast na rolę społeczną składają się dwa jej komponenty: a) Przepisy roli, tzw. oczekiwania, w ramach których zdefiniowane zostały normy społeczne przypisane określonemu statusowi. b) Wykonanie roli, tzw. zachowanie, w tym zakresie określone zostaje rzeczywiste zachowanie jednostki, odgrywającej daną rolę. Osoba posiadająca dany status odgrywa związane z nim role społeczne. Natomiast przepisy roli społecznej definiują pewne prawa i obowiązki związane ze statusem. Analizując pojecie roli społecznej należy wyjaśnić dwa zjawiska zachodzące w jej obrębie:
4. Konflikt ról – sytuacja, gdzie przepisy roli określające jej wykonanie zawierają sprzeczne wymagania, np. matka dwójki dzieci, która jednocześnie studiuje, zapewne będzie przeżywać konflikt ról, chcąc pogodzić odmienne wymagania. Konflikt ról pojawia się też wtedy, gdy przepisy związane z dwoma lub więcej statusami są sprzeczne, np. student uczący się kilka dni przed egzaminem, poproszony przez przyjaciela o oddanie przysługi, również będzie przeżywał konflikt ról. W układy pozycji i ról społecznych wbudowane są źródła napięcia i konfliktu.
5. Napięcie w roli – powstaje w rezultacie próby wykonania jednego lub więcej przepisów roli, które powodują stres w wyniku działań zmierzających do spełnienia innych przepisów związanych z tym samym statusem społecznym. Przepisy roli powodujące napięcie nie muszą być sprzeczne, np. dyrektor firmy chce utrzymywać pozytywne relacje z pracownikami, a jednocześnie jest odpowiedzialny za ocenę ich pracy. Te dwa oczekiwania nie są sprzeczne, ale mogą powodować napięcie emocjonalne i psychologiczne.

1N. Goodman, Wstęp do socjologii, Zysk i S-ka, Poznań 1997, s. 370. 2 J. H. Turner, Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie, Zysk i S-ka, Poznań 1998, s. 258

Bibliografia:

1. http://blogi.newsweek.pl/