BAROK.

Barok objął kraje Europy południowej (Włochy, Hiszpania, Portugalia) oraz Europy środkowej (Polska, Węgry, Austria), wystąpił również w Anglii i Niemczech. Nie rozwijał się natomiast w krajach protestanckich.

Nazwa epoki pochodzi prawdopodobnie od portugalskiego i włoskiego słowa barocco, oznaczającego bezkształtne, nieregularne i nieprawidłowe wytwory artystyczne.

Fazy baroku w Polsce:

1580 - 1620 - wczesny barok
1620 - 1680 - dojrzały barok
1680 - 1740 - późny barok

Filozofia baroku.

Blaise Pascal - jest znany dzięki porównaniu człowieka do trzciny na wietrze. Jest to jednak trzcina myśląca i sta bierze się siła człowieka. Pascal zasłynął również ze swojego zakładu, według którego warto wierzyć w Boga. Jeśli On jest i wierzymy w Niego, zyskujemy życie wieczne. Jeśli Go nie ma, a my wierzymy, nie tracimy nic. Jeśli natomiast Bóg jest, a my w niego nie wierzymy, tracimy życie wieczne. Z tego wynika, że bardziej "opłaca się" wierzyć.
Rene Descartes (Kartezjusz) - zajął się poszukiwaniem "metody", czyli sposobu dochodzenia do prawdy. Uważał, że dotychczas wypracowane sposoby nie są wystarczające. Dlatego stworzył własny system filozoficzny. Jest uznawany za ojca racjonalizmu. Najsłynniejsza myśl Kartezjusza to cogito ergo sum (Myślę, więc jestem). Uważał wątpienie za postawę wobec świata (dubito ergo sum - "wątpię, więc jestem"). Według Kartezjusza świat składa się z dwóch form istnienia:
    rzeczywistość duchowa (byt myślący - podmiot)
    rzeczywistość przestrzenna (materia niezdolna do myślenia - przedmiot).

R E K L A M A czytaj dalej ↓

Cechy charakterystyczne epoki:

niepewność i niepokój istnienia (opozycja do renesansowego ładu i uporządkowania);
zarazy, głód, wojny (w renesansie nastąpił rozwój gospodarczy);
dysharmonia w literaturze i sztuce;
bogate formy utworów, często wręcz przesadne;
religijna i mistyczna wymowa dzieł;
cel tworzenia: zaskoczenie i zadziwienie odbiorcy;
tematyka religijna w sztuce.

Typowe zjawiska barokowe:

Kontrreformacja - była odpowiedzią Kościoła Katolickiego na renesansową reformację. Kontrreformacja przypadła na Sobór trydencki (lata 1545 - 1563), to podczas niego wprowadzono wiele ważnych ustaw. Zreformowano Kościół, ale powołano również Świętą Inkwizycję.
Marinizm - styl poetycki, wywodzący się od Giambattisty Marina, poety włoskiego. Polega on na operowaniu antytezami, paradoksami, zaskakiwaniu czytelnika niespodzianką. Te środki nie mają jednak wyrażać treści ideowych, ale są popisem talentu artysty. Inne nazwy tego stylu to konceptyzm i gongoryzm (w Hiszpanii). Konceptyzm był odpowiedzią na kryzys renesansowego mimetyzmu, według którego uwagę ma przykuwać nie język, ale to, co zostało nim wyrażone). Problematykę "konceptu" wykładał Maciej Kazimierz Sarbewski. Według niego koncept to zestawienie dwóch przeciwstawnych zjawisk, w wyniku czego powstaje niespodziewana puenta. Jej zadaniem jest wzbudzenie u słuchacza / czytelnika podziwu i przyjemności.
Poezja metafizyczna - poezja ukazująca rozważania natury filozoficzno - religijnej. Rozwinęła się w XVII-wiecznej Anglii w poezji Johna Donne'a. Polskimi przedstawicielami poezji metafizycznej są Mikołaj Sęp Szarzyński i Daniel Naborowski. Ten typ poezji krąży wokół odwiecznego pytania: kim jest człowiek? Odpowiedź ubierają poeci w rozmaite środki literackie, nie unikając grozy i makabry. Twórczość poetów metafizycznych cechuje intelektualizm, powaga tematu, atmosfera sceptycyzmu i niepewności.
Sarmatyzm to rodzaj ideologii szlacheckiej. W barokowej Polsce panowało przekonanie, że:
    szlachta wywodzi się od bitnego plemienia Sarmatów
    wolność szlachecka przerodziła się w samowolę
    szlachta ma pozostawać w izolacji, stąd ksenofobia
    dewocja zastąpiła szczerą wiarę
Rokoko - nurt w sztuce, który uważa się za fazę schyłkową baroku. Nurt ten rozwijał się w dworskiej atmosferze.
Manieryzm - tendencja w sztuce, która rozwijała się w wieku XVI, przede wszystkim we Włoszech. Kontynuowały ją środowiska dworskie. Manieryzm objawiał się nie tylko w literaturze, ale również malarstwie, rzeźbie i architekturze.

Tematy polskiej poezji barokowej.

Labirynt (figura wyrażająca ukryty porządek metafizyczny oraz dążenie do celu zawiłymi i bardzo trudnymi drogami);
Splendory, klejnoty, pompa światowa (widziane przez perspektywę moralną lub moralizatorską; przepych to stopniowanie pychy, a on należy do grzechów głównych);
Ogrody, owoce, kwiaty (jako nieodłączna część pałaców i zamków; ogród łączy sztukę i naturę);
Zdroje, wody, kryształy (są stałych elementem barokowych ogrodów; woda jest znakiem ruchu, niestałości);
Ogień, lód, śnieg (toposy ognia i lodu są najbardziej rozpowszechnione w poezji całej barokowej Europy; ogień może być życiodajny, ale i niszczący; może być również metaforą miłości bożej);
Słońce, gwiazdy, nieba (Słońce, widziane jako król, może być metaforą Boga);
Mroki i światła (poezja stara się uwypuklać te przeciwieństwa; widoczne jest to zwłaszcza w poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego);
Amor profanuj (miłość przyziemna, opisywana przede wszystkim we fraszkach);
Pozór - zmienność - niestałość (pozór jest jednym z centralnych tematów baroku; wiąże się on ściśle z tematem zmienności i niestałości; rzeczy można widzieć dwojako);
Życie - żeglugą (ciągła zmiana okolicy i krajobrazu; podróż - żegluga jest symbolem drogi człowieka do zbawienia; temat ten zawdzięcza powodzenie wzorom zaczerpniętym z literatury religijnej);
Życie - sen i cień (topos "życie snem" pochodzi z utworu Pedla Calderona; nawiązuje on do innych barokowych wyobrażeń, przede wszystkim do złudnego pozoru życia, lecz także do przeciwieństwa między światłem - rzec

zywistością a cieniem - złudą; sny i cienie są figurą nicości; giną, gdy się zbudzimy); Pościg śmierci (strach przed śmiercią towarzyszył ludzkości od najwcześniejszych czasów, ale odbywało się to ro

zmaicie); Udręki ziemskie - groza grobu - piekielne katusze (ziemskie cierpienia połączone z cierpieniami duchowymi to aspekt śmierci; dla poetów barokowych cierpienia ziemskie łączą się z myślami o śmierci i grobie); Nieśmiertelna sława (sława zapewniająca nieśmiertelność jest toposem wywodzącym się z rzymskiej tradycji); Śmierć - życiem (śmierć stanowi bramę do życia; człowiek za życia nie może osiągnąć pełnego szczęścia

duchowego, które polega na całkowitym zjednoczeniu z Bogiem, możliwym dopiero po śmierci; paradoks śmierci polega na tym, że jest ona największym skarbem w życiu ludzkim; śmierć cielesna jest gloryfikowana); Amor sacer (miłość niebiańska; poeci przeciwstawiają ją miłości ziemskiej i to przeciwstawienie jest jednym z najważniejszych tematów literatury barokowej).

Środki stylistyczne charakterystyczne dla poezji barokowej:

oksymoron - prosty paradoks, polegający na zestawieniu eliminujących się cech, na przykład: "gorący mróz";
inwersja składniowa - niezwykły, poprzestawiany szyk wyrazów w zdaniu;
hiperbolizacja - wyolbrzymienie;
anafora - wielokrotne powtórzenie tego samego zwrotu na początku kolejnych wersów;
ikon - zestawienie, spiętrzenie metafor i porównań dla oddania jednego zjawiska;
paradoks - sformułowanie, którego treść pozornie nie ma sensu, po przemyśleniu okazuje się jednak prawdziwe;
koncept - zaskakujący pomysł;
puenta - mocne, wypunktowane zakończenie, zazwyczaj sformułowane w zaskakujący sposób;
antynomia - przeciwieństwo;