Książka • Psychologia organizacji i zarządzania

O autorze • Jan F. Trelak

Inne • Psychologia organizacji i zarządzania - spis treści

Wymienia się trzy najważniejsze style kierowania:

            (1) Autokratyczny _ zakłada, że najważniejszy w strukturze grupy jest lider. Styl ten wiąże się często z określonymi cechami osobowości lidera grupy, czyli z tzw. osobowością autorytarną. Kierownik autokratyczny na ogół sam podejmuje decyzje za grupę jako całość i poszczególnych jej członków. Stosuje przy tym dużo kar, bez wyjaśniania motywów ich stosowania. Sam nie bierze udziału w pracach grupy, sprowadzając kontakt z nią tylko do formalnego dozorowania. Nie dopuszcza dyskutowania swoich poleceń, ani nie zasięga opinii na temat sposobów wykonania zadania. Z badań wynika, że ten styl w warunkach normalnych jest uciążliwy dla grupy i mało efektywny. Jednak w sytuacji zagrożenia zewnętrznego grupy (np. konkurencja) jest preferowany jako bardzo skuteczny.

            Styl ten bywa też nazywany restrykcyjnym, dyrektywnym, ustrukturalizowanym. Kierownicy zorientowani na styl autokratyczny cechuje autorytarna osobowość i dyrektywność zachowania. Warto te związki przeanalizować bardziej szczegółowo.

            E. Fromm (1993), prekursor w tej dziedzinie, uważa, że charakter autorytarny kształtuje się przede wszystkim u osób, które mają słabe ,,ego" i może być jedyną z dróg ucieczki od niepożądanej wolności. Osoby o charakterze autorytarnym mają skłonności sadomasochistyczne, co przejawia się w ich postawie wobec autorytetu. Ludzi tych cechuje jednocześnie chęć podporządkowania sobie innych (sadyzm) oraz skłonność do ulegania autorytetowi (masochizm). Taka konfiguracja postaw sadystycznych i masochistycznych zarazem rodzi konflikt ambiwalencji.

            Prace E. Fromma stanowiły zaledwie początek wielu publikacji i badań rozszerzających zarówno samo pojecie osobowości autorytarnej, jak i sposobów jej badania. Początkowo źródłem zainteresowania psychologów problematyką osobowości autorytarnej były próby zrozumienia faszyzmu. Badania zapoczątkowane przez psychologów niemieckich jeszcze w latach trzydziestych, uwieńczyło fundamentalne dzieło zatytułowane ,,Authoritarian Personality" (Adorno, Frenkel-Brunswik, Levison i Sanford, 1950). Od tego czasu wykonano na tym polu wiele badań, z których wnioski dotyczące źródeł autorytaryzmu zwracają uwagę na rolę takich czynników jak:

_ sposób wychowania w rodzinie (atmosfera kontroli i surowej dyscypliny);

_ tradycje panujące w społeczeństwie (można wyodrębnić kultury, w których przeważają tradycje hierarchiczne i takie, które kultywują tradycje równościowe (np. w Polsce przeważają tradycje hierarchiczne) (Hofstede, 2000);

_ miejsce w strukturze społecznej, wykształcenie i inne.

            Znaczącym teoretykiem osobowości autorytarnej z lat pięćdziesiątych, był T. Adorno. Jego psychoanalityczna interpretacja mechanizmów, tłumaczących kształtowanie się autorytarnych tendencji w osobowości, upatrywała źródła tych tendencji we wczesnym dzieciństwie (ze szczególna rolą władczego i surowo karzącego ojca).

            Pojęcie autorytaryzmu zaczęto z czasem odnosić do nie tylko głęboko osadzonych potrzeb i dążeń, a także do sposobu widzenia świata, do postaw i przekonań, układających się w pewien charakterystyczny typ mentalności. Tak ujęty autorytaryzm leży wiec na pograniczu osobowości, kultury i struktury społecznej.

            Według tak przyjętej koncepcji, autorytaryzm polega na silnym podkreślaniu przez ludzi dominacji i podporządkowania, traktowanych jako podstawowe relacje panujące w zhierarchizowanej rzeczywistości. Wobec innych grup społecznych występuje postawa odrzucenia i nietolerancji na inne odmienne wartości i idee. Występuje tu stereotypowość myślenia o ludziach należących do innych grup oraz nietolerancja wobec odstępstw od zasad i rygoryzm w postępowaniu z innymi i skłonność do surowego karania osób naruszających obowiązujące zasady. Ludzkie zachowania regulowane są poprzez kodeks prawny lub etyczny, autorytety, normę posłuszeństwa, a więc schematy usytuowane na zewnątrz jednostki. Tak rozumiany autorytaryzm akcentuje też niechęć do wszystkiego co indywidualne, subiektywne i wymyka się spod zewnętrznej kontroli. Takie podejście pozbawione jest empatii, umiejętności wczuwania się w świat innych oraz zrozumienia motywów ich działania (Koralewicz, 1990; Zimbardo, 1996).