Rzecznik Praw Obywatelskich

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH -JEDNOOSOBOWY, KONSTYTUCYJNY ORGAN POWOŁANY DO OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI ZAGWARANTOWANYCH W KONSTYTUCJI I INNYCH AKTACH NORMATYWNYCH. JEGO DZIAŁALNOŚĆ REGULUJE USTAWA Z 1987 (ZNOWELIZOWANA W 1991) O RZECZNIKU PRAW OBYWATELSKICH.

Pozycja ustrojowa i funkcje rzecznika praw obywatelskich

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE: *samodzielny organ państwowy oddzielony od adm. i sądownictwa, zwykle wprowadzony w konstytucji; *organ powiązany z parlamentem – strukturalnie (powoływany przez parlament) i funkcjonalnie (jego zadania mieszczą się w funkcji kontrolnej parlamentu); *organ o dwojakich zadaniach: wysłuchuje skarg obywateli oraz podejmuje kroki w celu ich naprawienia nieprawidłowości (kryteria to nie tylko legalność, ale i słuszność i sprawiedliwość); informuje parlament o stanie praworządności; *organ łatwo dostępny, odformalizowany i bezpłatny, choć zwykle ma swobodę w dobieraniu sobie spraw i prawo jedynie sugerowania właściwych rozstrzygnięć;

Pozycja ustrojowa

1. Samodzielny organ konstytucyjny, pozostający poza tradycyjnym trójpodziałem, a ze względu na jego działania i powiązania nazywany jest organem ochrony prawa;
2. Powiązany z Sejmem, choć nie przekreśla to jego samodzielności i odrębności → sejm za zgodą senatu powołuje go; RPO przedkłada sejmowi sprawozdania ze swojej działalności; ponosi przed Sejmem odpowiedzialność na zasadach określonych w ustawie;
3. Zasada niezależności od pozostałych organów państwa → inne organy nie mają na niego wpływu, a jego wpływ na nie zawiera się w jego zadaniach; • powoływany przez Sejm za zgodą Senatu → kandydata zgłasza Marszałek i min. 35 posłów → uchwała bezwzględna większość przy ½ obecnych → przekazanie uchwały Senatowi, który ma 1 miesiąc na wyrażenie zgody (milczenie = zgoda; brak zgody jest ostateczny); • wymagane kwalifikacje → obywatelstwo polskie, wyróżniać się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną; • kadencja – 5 lat, możliwe jedno ponowne powołanie, a po zakończeniu kadencji RPO ma prawo wrócić do poprzedniej pracy, o ile nie ma przeszkód prawnych; • przysługuje mu immunitet (jedynie za zgodą Sejmu) i nietykalność (tylko gdy złapany na gorącym uczynku); • incompatibilitas → poseł, senator, żadne stanowisko, z wyjątkiem profesora szkoły wyższej; • apolityczność → nie może należeć do partii politycznych, związku zawodowego, ani prowadzić działalności nie dającej się pogodzić z godnością urzędu; • odwołanie tylko w przypadkach szczególnych, jak zrzeczenie, śmierć, trwała niezdolność na skutek choroby, ułomności lub upadku sił, sprzeniewierzenie się ślubowaniu → decyduje jedynie Sejm (art. 210);
4. Wniosek o odwołanie – Marszałek i 35 posłów – do 05.2000 r. mógł tylko Marszałek, co było lepsze bo chroniło przed atakami politycznymi, ale dla złagodzenia tego wprowadzono wymóg by za odwołaniem głosowało 3/5 przy ½ obecnych (a jedynie gdy zrzecze się wystarczy bezwzględna); 5. Nie ponosi odpowiedzialności przez TS; • organ jednoosobowy, ale możliwe jest powołanie do 3 zastępców (w tym do spr. żołnierzy) za zgodą Marszałka; • możliwość powoływania też pełnomocników terenowych za zgodą Marszałka; • Biuro RPO w Warszawie – organ pomocniczy;

FUNKCJE DZIAŁANIA RPO:

1. WYSTĄPIENIA I INTERWENCJE W SPRAWACH INDYWIDUALNYCH • punkt wyjścia to powzięcie informacji – może działać z własnej inicjatywy, ale regułą jest działanie na wniosek (nie musi dot. własnej sprawy, nie ma żadnych wymogów formalnych, prócz konieczności oznaczenia nadawcy); • RPO po zapoznaniu się z wnioskiem może: →poprzestać na wskazaniu właściwych środków prawnych; →przekazać sprawę wg właściwości →nie podjąć sprawy; →podjąć sprawę → zależy od uznania RPO; • gdy podejmie sprawę może: →prowadzić sprawę samodzielnie; →zwrócić się o zbadanie sprawy do organów właściwych (organy nadzoru, prokuratura, kontrola państwowa, zawodowa, społeczna); →zwrócić się do sejmu o zlecenie NIK kontroli; • gdy zdecyduje się prowadzić postępowanie samodzielnie przysługuje mu szereg uprawnień: →prawo badania (też bez uprzedzenia) każdej sprawy na miejscu; →prawo żądania wyjaśnień; →prawo żądania przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy adm. publicznej; →prawo żądania przedłożenia informacji prowadzonej przez sądy, prokuraturę i inne organy ścigania; →prawo zlecania ekspertyz i opinii; • po zbadaniu sprawy może: →podjąć interwencję dla załatwienia sprawy → wystąpienie kierowane do organu naruszającego prawa/wolności (z uwzględnieniem niezawisłości sędziowskiej) lub do organu nadrzędnego z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych prawem → adresat ma 30 dni na poinformowanie RPO o podjętych działaniach, a w razie gdy nie zadowolą RPO może on wystąpić do organu nadrzędnego o podjęcie odpowiednich działań; nie ma kompetencji władczych (nie może merytorycznie rozstrzygnąć w sprawie), dlatego siła jego oddziaływania musi wynikać z jego autorytetu; →inne środki oddziaływania związane z procesem (może je podejmować w formach procesowych):  żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć w nich udział na prawach prokuratora;  żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w przypadku przestępstw ściganych z urzędu;  wnosić kasację w postępowaniu cywilnym i karnym;  zwrócić się o wszczęcie postępowania adm., wnosić skargę do sądu adm. oraz uczestniczyć w tych postęp. na prawach prokuratora oraz wnosić rewizje nadzwyczajne od orz. NSA;  wziąć udział w postęp. przed TK w sprawie skargi konstytucyjnej;
2. WYSTĄPIENIA, INICJATYWY I WNIOSKI DOT. OGÓLNYCH PROBLEMÓW OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI OBYWATELI, a w szczególności: • przedstawić wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności i usprawnienia trybu załatwiania spraw → obowiązek zajęcia stanowiska przez adresata; • wystąpić z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub o zmianę/wydanie innych aktów prawnych, dot. praw i wolności człowieka i obywatela; • wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją, ratyfikowanymi u.m. lub ustawami przepisów prawa dot. praw i wolności człowieka i obywatela; • wystąpić do SN z wnioskiem o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub rozbieżności w stosowaniu; → obowiązek corocznego przekazywani sprawozdania ze swojej działalności Sejmowi i Senatowi oraz informację o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela (podawane do publicznej wiadomości); → obowiązek przedstawiania określonych informacji lub podejmowania czynności w określonych sprawach gdy zwróci się o to Marszałek Sejmu; → może przedkładać Sejmowi i Senatowi określone sprawy wynikające z jego działalności;