Jan Kochanowski, Psałterz Dawidów, oprac. Jerzy Ziomek, BN I 174, 1960.

WSTĘP pierwsze wydanie „Psałterza” 08,10,1579 r. – przywilej Batorego zakazujący przedruku dzieł Kochanowskiego bez jego zgody. okoliczności powstania nieznane dokładnie: powstawał stopniowo i obok innych utwórów oraz przez artystę dojrzałego.

„Psałterz” w ciągu wieków. psalm – nazwa zapożyczona z greckiego psalmoi, w hebrajskim tehilim, hymn, pieśń poch-walna. księga hymnów w oryginale hebrajskim znajduje się w grupie tzw. „Pism” obok Przypowieści, Księgi Hioba, Pieśni nad pieśniami, Księgi Rut, Trenów Jeremiasza, Księgi Eklezjastes, Es-ter, Daniela… grupa „Pism”, najbliższa literacko, wplyw na wyobraźnięartysty, odróżniana od grupy „Prawa” („Pięcioksiąg Mojżesza”). psałterz został nazwany Dawidowym, ale twórcami hymnów są też Asaf, Herman, Etan i inni. różne datowanie poszczególnych psalmów – zbiór powstał na przestrzeni od XI do III w.p.n.e. (do powstania przekładu „Septuaginty”). Forma poezji hebrajskiej. jej zasadą jest paralelizm członów – swoisty układ zdań (wersów): paralelizm synonimiczny: 2 człony ułożone tak, że wyrażają tę samą myśl. paralelizm antytetyczny: zdanie 2 przeciwstawione 1. paralelizm syntetyczny: zdanie 2 uzupełnia 1. trudności dla literatury grecko-rzymskiej, np. z punktu widzenia retoryki są błędem. Greckie przekłady Starego Testamentu. przez Żydów dla potrzeb gmin żydowskich. różniły się między sobą, uczony Origines postanowił zestawić tekst hebrajski z 4 przekładami i szóstej wersji – Heksapla. Przekłady na łacinę. pierwsze przekłady II/III w.n.e. św. Hieronim IV/V w. – nowy przekład oparty na tekście hebrajskim – Wulgata, wcześniej Hie-ronim przekładał psalmy. Sprzeczność „Psałterza”. powstawał stopniowo, przez wieki: stosunek do Boga, nawarstwienie elementów świeckich (historycznych i obyczajowych, świecka pieśń weselna – ps. 45). trudności w procesie łączenia Starego i Nowego Testamentu, np. złorzeczenia, w których Bóg jakby wciągany jest do wykonywania aktów nienawiści ludzkiej. „Psałterz” jest dziełem natchnionym. obrona przed zarzutem niemoralności czy świeckości: tzw. szkoła aleksandryjska (II w.) – treść nastręczająca trudności interpretowana alegorycznie + szkoła antiochańska (III w.) – praca nad sensem dosłownym. ustalenie się teorii sensów biblijnych, podział na: sens dosłowny (sensus litteralis). sens duchowy (sensus spiritualis) + sens typiczny. sens alegoryczny (podający prawdy wiary, moralny…). humanizm – łączenie naukowego zainteresowania tekstem ze zrozumieniem jego piękna. Poezja a teologia. podjęcie słów przypisywanych Arystotelesowi – poezja sztuką boską. poeci pierwszymi teologami, równe prawa. Petrarca – poezja nie stoi w sprzeczności z teologią, teologia to poezja pochodząca od Boga.

Przekłady Biblii w renesansie. ataki na „Wulgatę” – Valla i reformatorzy. działacze reformacji – oryginał hebrajski. w latach 1450-1522 160 nowych przekładów: Santes Pagninus, Campensis, Kochanowski, Flaminius, Buchanan, Marot. reformacja wobec Biblii: Luter odrzucał poczwórny sens, interpretacja gramatyczna i history-czna. konieczność znajomości języka oryginalnego.

Psalmy w Polsce w epoce renesansu. motywy biblijne w twórczości Reja, Trzycieskiego, Krowickiego. 1532 r. w Krakowie u Wietora – przekład krakowski; 1539 r. Walentego Wróbla; 1546 r. „Psał-terz” prozą w przekładzie Reja + wierszowana parafraza kilku psalmów; 1558 r. Jakub Lubel-czyk. poszczególne psalmy: Andrzej Trzycieski, Lubelczyk, anonimowe… 1561 r. Biblia Jana Leopolity; 1563 r. Biblia brzeska; 1572 r. Biblia nieświeska (Budnego)

Wzory i źródła „Psałterza” Kochanowskiego. wykazuje więcej podobieństw z tekstami hebrajskimi i parafrazami niż z „Wulgatą”, ale jest ona punktem wyjścia: każdy psalm zaopatrzony w motto, czyli początek psalmu z „Wulgaty” (wskazanie tematu parafrazy, modyfikowanie tematu w kierunku sugerowanym przez inne przekłady), odstępstwa od „Wulgaty”: dowód humanistycznej swobody twórczej, nie krępo-wanej postanowieniami soborowymi. różnice między „Psałterzem” a „Wulgatą” nie mogą być sprowadzane do niezgodności wer-balnych – traktować należy jako różnice ideologii, wyobrażeń artystycznych, środków wyrazu. widoczna znajomość przekładu Pagnina, Campensisa, Hessa, Marot. największe wpływy: przekład Buchanana (nie w reminiscencjach, lecz w stylu i topice, bogac-twie liryzmu i laickości). w kształtowaniu koncepcji twórczej Kochanowskiego nie odegrał większej roli żaden z pol-skich tekstów, ale wyrazy i zwroty zapożyczone przy rozwiązywaniu konkretnych problemów przekładowych.

Psalm 19. Biblia i antyk. 2 części: I, w. 1-7 – wielkość Boga objawiająca się w naturze. II, w. 8-15 – opiewa prawo Boże nadane ludowi na górze Synaj. duże różnice (niektórzy badacze sądzą, że było dwóch autorów). w przekładzie Kochanowskiego wyczuwalne dwie konwencje stylistyczne, Kochanowski dodał na początku wiersze, których brak w oryginale: uzupełnił utwór poetyckim opisem świata, apelującym do wyobraźni czytelnika. autoreminiscencja: związana z „Hymnem” – koncepcja Boga-budowniczego świata i jego po-chwała poprzez ukazanie piękna jego dzieła. motywy biblijne Kochanowski przekształca w duchu antycznych, zaś motywy antyczne kory-guje w duchu biblijnym; ta kontaminacja wątków i motywów biblijnych i antycznych jest chara-kterystyczna dla twórczości Kochanowskiego, który bierze z Biblii i religii grecko-rzymskiej nie ich cechy specyficzne, ale wspólne poglądy. synkretyzm religijny - cecha renesansowego poglądu na świat. doskonałość świata zbudowanego na prawach raz przez Opatrzność ustalonych i poznawal-nych. dążność do wzbogacenia przekładu epitetami, którym brak oryginalności. w II części psalmu mniej zależny od Buchanana, częściej trzyma się tekstu hebrajskiego i „Wulgaty”. posługuje się porównaniem przez zaprzeczenie – środek stosowany w poezji antycznej, zale-cany przez Arystotelesa („Miód nie tak słodki”). metoda twórcza Kochanowskiego – z każdego wzoru bierze poszczególne elementy i składa je na całość przewyższającą pracą poprzedników. dbałość o opis urody świata, o wzbogacenie licznych walorów psalmów, o zróżnicowanie środków stylistycznych, związane z renesansową tendencją do traktowania „Psałterza” jako dzieła artystycznego. uzupełnienia wprowadzone przez Kochanowskiego oddalają ten psalm od możliwości inter-pretacji mesjańskiej, tendencja do ujmowania koncepcji Boga i stosunku człowieka do Boga w kategoriach wspólnych pojęciom starotestamentowym, antycznym i chrześcijańskim – cha-rakter ponadwymiarowej parafrazy. niewielka ilość miejsc antykizujących – epizodyczne urozmaicenia wiersza albo dyskretne stylizacje, zaczerpnięte z utartych zwrotów i skonwencjalizowanych opisów przyrody, nie wprowadzają dysonansów, np.: „różanoręka zorza” – porównanie słońca do oblubieńca w zło-tym wieńcu.

Koncepcja Boga. główny motyw psalmów: stosunek człowieka do Boga. pojęcie Boga w Starym Testamencie nie oznacza pojęć chrześcijańskich, opiera się o kult Jahwe, boga narodu wybranego (henoteizm). niektórzy badacze uważają, że w Starym Testamencie jest nie monoteizm, ale monolatria (uwielbienie) boga przy równoczesnym uznawaniu istnienia bogów dla innych narodów. psalmy – kilka nazw Boga, najczęściej „Jahveh” (Bóg narodu wybranego) i „Elohim” (Bóg, którego zwiastuje natura i rozum); chrześcijaństwo nie mogło przyjąć henoteistycznego po-glądu, św. Hieronim tłumaczył „Jahveh” = „Dominus” (u Wujka: Pan), a „Elohim” = „Deus”. Kochanowskiemu obcy był starotestamentowy henoteizm, ale nie przyjął rozróżnienia „Wul-gaty” – supremacja czynników lirycznych nad hermenetycznymi wyrażająca się w bogactwie nazw nadawanych Bogu. troska o szerokie zróżnicowanie uczuć psalmisty; Kochanowskiemu chodzi o atrybuty bóstwa zgodne z zasadą monoteizmu, ale tak ogólne, że dające się zmieścić w różnych systemach religijnych. nazwy Kochanowskiego podkreślają nieokreśloność i niepojętość Boga. Stary Testament antropomorfizuje Boga. w „Psałterzu” Kochanowskiego człowiek jest jakby wyolbrzymiony, poeta mocniej antropomo-fizuje tekst oryginalny; przypisywanie mu cech ludzkich; nie tylko sugeruje się Starym Testa-mentem, ale także stosuje topikę antyczną (topos Boga-demiurga). w psalmie Bóg często objawia się w gniewie, podkreślając konieczność lęku przed Nim (na-wet – psalm o potrzebie miłowania Boga – wpływ hellenizmu). u Kochanowskiego tendencja do złagodzenia atmosfery lęku (odrodzenie – Bóg ujmowany w kategoriach ponadwymiarowych, miłosierny i bezinteresowny). zignorowanie interpretacji w duchu mesjańskim, rozumiał psalmy historycznie, jako dzieło związane z Dawidem.

Tendencje laickie w parafrazie Kochanowskiego. popularność przekładu – neutralność wobec sporów egzegetycznych, ani katolicki, ani prote-stancki. laizacja – na przykładzie kwestii eschatologicznej – w oryginale hebrajskim miejsce, dokąd udają się dusze zmarłych to „szeol” (kraina nicości i milczenia, odcięta do świata), św. Hiero-nim przełożył to jako „infernum” lub „infernus” (w kontekście eschatologii chrześcijańskiej – miejsce kary ostatecznej); Kochanowski: ‘w brzydkiej ziemi”, „wieczna noc”, „upad nieuchro-niony”, upadek, grób, dół. w „Wulgacie” brak pojęcia cnota, Kochanowski posługuje się nim tam, gdzie w „Wulgacie” jest mowa o dobroci, świętości, sprawiedliwości.

Styl przekładu Kochanowskiego. tłem porównawczym: „Wulgata”, przekład z hebrajskiego, współczesne przekłady zagranicz-ne i krajowe. stosunek Kochanowskiego do typowych dla Starego Testamentu środków wyrazu i cech stylu hebrajskiego, np. częsta konstrukcja 2 rzeczowników, z których drugi pełni funkcję przydawki przymiotnikowej; Kochanowski używa ich rzadko. stosunek do zwrotów biblijnych, np. „Pan zastępów” (Wujek), u Kochanowskiego różne, od-cień znaczeniowy. superlativus absolutus – zestaw liczby pojedynczej danego rzeczownika z liczbą mnogą, pol-ski odpowiednik: pieśni nad pieśniami (zamiast: pieśń pieśni), król nad królami etc.; podobnie tłumaczył Kochanowski. z frazeologii biblijnej zachował to, co nie kłóciło się z frazeologią polską lub z przyswojonymi już polszczyźnie elementami frazeologii antycznej; opuszcza zwroty niezrozumiale, które wy-magałyby komentarza. przysłowia i zwroty przysłowiowe, ale ze względu na podniośle liryczny charakter „Psałterza” udział mowy potocznej musiał być mniejszy niż w innych utworach. Stosunek do porównań. Kochanowski nie unika realiów historycznych i geograficznych związanych ze światem i dzie-jami Izraela, ale o ile są zrozumiałe w ich emocjonalnym ekwiwalencie; zmienia realia, gdy wywołują inne asocjacje lub gdy w kontekście polskich zamierzonych przez oryginał asocjacji wywołać nie mogą. tendencja Kochanowskiego do porównań rozbudowanych (związanych z tradycją antyczną i poetycką pieśni ludowych, wzbogacenie opisu przeżyć psalmisty i urody świata o elementy obrazowe, np. w oryginale porównanie prześladowanego człowieka do zanikającego cienia, u Kochanowskiego dodane szczegóły: nastrój wieczoru, zachodzącego słońca, czegoś, co się kończy i zapowiada mrok. porównanie do zwierząt wzbogaca Kochanowski o ładunek emocjonalny, np. dusza pragnie Boga – porównanie do jelenia szukającego wody, Kochanowski rozbudowuje ją o dwa wersy: zamordowana łania szczuta przez psy szukająca w puszczy strumienia. Epitet. tendencja do dodawania epitetów. nierzadko epitet pleonastyczny (łąka zielona). wzorem dal zasady epitetycznego wzbogacania przekładu jest Buchanan. epitety przymiotnikowe i imiesłowne złożone (wywodzą się z tradycja poezji antycznej) uży-wane przez Kochanowskiego w miejscach podniosłych, często zamiast niezrozumiałego i ob-cego hebraizmu. epitety zaprzeczone (światło niezgaszone, nieujęty wiatr) – brak w oryginale, wywodzą się z zalecenia Arystotelesa; u Kochanowskiego odnoszą się one do Boga (podkreślają jego wiel-kość, np. niestworzony, niezmierzony, nieskończony) albo do dzieł Boskich („Twe strzały są nieuchronione”), wpływ różnych koncepcji. Synonimika. „Psałterz” – najbardziej zróżnicowany pod względem synonimiki utwór Kochanowskiego (cykl 150 utworów dających się sprowadzić do kilkunastu stanów lirycznych, groziłby jednostajnoś-cią, gdyby skali tej nie zróżnicować). jedna z odmian paralelizmu synonimicznego: w oryginale – powstanie członu w identycznym brzmieniu; u Kochanowski dwie tendencje do urozmaicenia powtarzanych członów + próba oddania charakterystycznej formy poezji hebrajskiej. bogactwo rodzajów wiersza i strofy: w twórczości Kochanowskiego – 15 rodzajów wiersza (od 5- do 14-zgłoskowca), 32 (lub 41, jeśli uwzględnić parzysto rymowaną i wiersze styczne) ro-dzajów strof.

Uwagi końcowe. za życia Kochanowskiego ukazały się dwa wydania „Psałterza”. przekład ponad wyznaniowy – uczucia miłości do Boga i uwielbienie dlań ujmuje Kochanow-ski w kategoriach wspólnych różnym systemom religijnym i kulturowym (od Starego Testa-mentu przez antyk do chrześcijaństwa) –uniwersalizm chrześcijański. 1580 r. „Melodie na Psałterz polski” Mikołaj z Gomółki.

TEKST dedykacja Piotrowi Myszkowskiemu, biskupowi krakowskiemu – tylko on godny jest tych psal-mów, „Wdarłem się na skałę pięknej Kalijopy,/ Gdzie dotychczas nie było znaku polskiej sto-py”.

część. psalm – szczęśliwy, który zwraca swe myśli ku Bogu, „Pan bowiem sprawiedliwych na wszelki czas broni,/ A przewrotna, złe ludzi cicha pomsta goni”. psalm – próżne knowania człowieka przeciw Bogu, od Boga dana królom władza, ma-ją się bać i szanować Boga. psalm – Dawid zmuszony uciekać przed synem, Absalomem, zawsze, o cokolwiek Dawid prosił Boga, ten mu to darował, teraz prosi o obronę. psalm – prośba o pomoc, do nieżyczliwych wezwanie do opamiętania się, ważne czy-ste sumienie (zalecenie robienia rachunku sumienia co wieczór), ono znaczy więcej niż ofiary, pewność w Bożą opiekę. psalm – prośba o wysłuchanie, wiara w sprawiedliwość i pomoc pobożnym. psalm – prośba o zmiłowanie. psalm – nadzieja w Boga, nikt nie uratuje się z grzechu bez pomocy Boga; jeśli pod-miot liryczny zgrzeszył, niech będzie potępiony; jeśli będzie uratowany, na wieki bę-dzie sławił imię Boga. psalm – opiewa wielkość Boga – Stworzyciela świata. psalm – wielkość Boga, sprawiedliwość, moc, litościwość, w Dniu Sądu Ostatecznego panowie będą na równi z chłopami. psalm – prośba o wsparcie i odwrócenie niełaski, człowiek bez Boga nic nie znaczy. psalm – ufność w Bogu. psalm – „Panie, Ty nas zachowaj od ludzi zdradliwych”. psalm – jeśli Bóg go nie opuści, będzie Go zawsze sławić. psalm – „Pan każdego broni,/ Kto sie pod Jego cień skłoni”. psalm – u Boga znajdzie mieszkanie człowiek niewinny, uprzejmego serca. psalm – prośba o pomoc i wiara w jej otrzymanie. psalm – prośba o litość i o wymierzenie kary dla okrutnych ludzi. psalm. psalm. psalm – „ocz Go żądamy,/ Wszystko z łaski Jego zawżdy otrzymamy”. psalm – nieprzyjaciel nie uchroni się przed Bogiem. psalm – dlaczego Bóg opuścił go, bez Niego człowiek niczym. psalm – „wiekuisty pasterz” „Wrócił mię z dziwnych obłędliwości/ Na ścieżkę jawnej sprawiedliwości”. psalm – cała ziemia należy do Pana. psalm – niech poganie będą pohańbieni wiecznie. psalm – on człowiek niewinny, wsławi Jego imię. psalm – „Ufając Pańskiej pomocy,/ Nie boję się żadnej mocy”. psalm – prośba, by nie umierał wśród ludzi nieprawych. psalm – niech wszyscy chwalą imię Boga, On niezwyciężony. psalm – będzie wielbić Boga, póki będzie żyć. psalm – prośba o pomoc. psalm – „Szczęśliwy, komu grzechy odpuszczono”. psalm – niech wszyscy radośnie chwalą Boga. psalm – zawsze będzie chwalić Boga. psalm – Bóg – „Obrońca wieczny ludzi utrapionych”. psalm – dobroć i sprawiedliwość Boga sięgają nieba. psalm – „Miej ty nadzieję w Panu a cnotliwie/ Swój żywot sprawuj”. psalm – prośba, by Bóg nie karał go w gniewie. psalm – „Błąd jest człowiek”, „Próżne jego frasowanie” i starania ziemskie. psalm – czekał z cierpliwością, Bóg go wysłuchał. psalm – ucieka się do Boga, złożony chorobą.

część. psalm – wezwanie do duszy, by się nie lękała, tylko zaufała Bogu. psalm – prośba o wsparcie dla niewinnego. psalm – prośba o wyzwolenie z niewoli. psalm – pieśń weselna. psalm – Bóg „w uciskach nas ratuje,/ Niech nam bojaźń nie panuje”. psalm – wezwanie do czczenia i opiewania Boga. psalm – wielkość Boga, „Ciebie my w swych uciskach, Panie nasz, wzywamy”. psalm – „Jeśli z fortuną rozum sie nie sprzęże,/ Takiejże śmierci, co bydło podlęże”. psalm – przymierze z Bogiem. psalm – Natan karci Dawida za odebranie Bet-szabe mężowi, prośba o zmiłowanie i zmycie grzechów. psalm – Bóg potępi niewiernych i niewstydliwych. psalm – patrz psalm 14. psalm – prośba o pomoc i wybawienie od złośliwych ludzi. psalm – „wołam, takem ja dziś z strony/ Nieprzyjaciela swego wielce zatrwożony”. psalm – „Smiłuj się nade mną, Boże litościwy,/ Bo mię prawie w ziemię wbił człowiek złośliwy”. psalm – prośba o pomoc, dusza ufa Bogu. psalm – przyjdzie czas sprawiedliwego Sądu. psalm – prośba o wyrwanie z rąk okrutnych nieprzyjaciół. psalm – mowa o jednej z wojen przeciwko sąsiadom. psalm – prośba o spokój i bezpieczeństwo. psalm – „W nieszczęściu i w każdej trwodze/ Nasza ufność zawżdy w Bodze”. psalm – będzie zawsze sławić Boga, z Nim radość i bezpieczeństwo. psalm – prośba o przyjęcie modlitw w czas „nieszcześliwy”. psalm – nadzieja, że Bóg będzie łaskawy mimo ludzi nieprawych. psalm – niech cały świat opiewa Pana. psalm – prośba o błogosławieństwo. psalm – wezwanie do chwalenia Pana. psalm – prośba o pomoc w niebezpieczeństwie. psalm – prośba o wybawienie od nieprzyjaciela. psalm – prośba o wybawienie od nieprzyjaciela, Bóg nadzieją od jego młodości. psalm – prośba o obdarowanie królewicza sprawiedliwością, by jednako cenił panów i biednych.

część. psalm – źli ludzie nie przejmują się Panem. psalm – prośba o nieopuszczanie wiernych, gniew Pański. psalm – Bóg obiecał Dzień Sądu. psalm – opis skutków gniewu Pańskiego, wezwanie do składania ofiar. psalm – obawa, że został opuszczony przez Boga. psalm – wezwanie do wiernych, by ufali w Boga, plagi egipskie. psalm – prawdopodobnie o zburzeniu Jerozolimy przez Nabuchodonozora. psalm – prośba o pomoc w niewoli. psalm – wezwanie do radowania, dzień święty – wyprowadzenie z niewoli. psalm – nad królami ziemskimi panuje Bóg. psalm – prośba o pokonanie nieprzyjaciół, tych, którzy powstali przeciw Bogu. psalm – „Szczęśliwy w swej radzie,/ Ktokolwiek w Tobie nadzieję kładzie”. psalm – podziękowanie za pomoc i odpuszczenie win. psalm – prośba o pomoc we „frasunku”. psalm – radość, że wszystkie narody, niegdyś wrogie Izraelowi, uznają Jahve za swe-go Boga. psalm – „Nieszczeście duszę trapi, troski nie masz miary”. psalm – zawsze będzie wysławiać miłosierdzie Pana, prośba o pomoc teraz.

część. psalm –prośba o błogosławieństwo i oszczędzenie trosk wiernym. psalm – Pan nadzieją wiernych. psalm – należy wysławiać Boga. psalm – Bóg panem świata od początku. psalm – prośba o ukaranie grzeszników. psalm – wezwanie do oddania chwały Bogu. psalm – wezwanie do radości i opiewania Boga. psalm – radość z panowania Boga. psalm – radość z panowania Boga, prawdziwego, Sędziego sprawiedliwego. psalm – Bóg króluje, niech się lękają niewierni. psalm – wezwanie do radosnego opiewania Boga. psalm – prośba o zachowanie od grzechu. psalm – prośba o pomoc i oddalenie gniewu. psalm – wezwanie, by dusza błogosławiła Pana. psalm – wezwanie, by dusza śpiewała Panu pieśń. psalm – wezwanie, aby wszyscy wzywali Pana i Jemu zawierzali wszystkie spra-wy życia. psalm – wezwanie, aby wszyscy chwalili dobroć Pana.

część. psalm – wezwanie do wychwalania dobroci i litości Pana. psalm – składa się w oryginale z psalmu 57 i 60. psalm – prośba, by Bóg potępił i ukarał tych, którzy zdradzili go, a którym on czy-nił tylko dobre rzeczy, teraz jest żebrakiem. psalm – przyjdzie czas Sądu Ostatecznego. psalm – zawsze będzie wysławiać Boga. psalm – szczęśliwy ten, który obawia się Boga, On się odwdzięcza. psalm – wezwanie do dzieci i panienek, by czciły Boga. psalm – uwolnienie Żydów z niewoli egipskiej. psalm – wierni będą zawsze sławić Boga. psalm – zawsze, gdy zwraca się do Boga, ten mu odpowiada, nie wiem, jak ma się Jemu odwdzięczyć. psalm – wezwanie, by czciły Boga wszystkie narody. psalm – wezwanie, by chwalić Boga za Jego dobroć. psalm – każda zwrotka to nazwa kolejnych liter alfabetu hebrajskiego: Aleph: szczęśliwi, którzy wierzą w Boga. Beth: podmiot wierzy w Boga. Gimel: prośba o zdrowie. Daleth: prośba o pomoc w wytrwaniu na dobrej drodze. He: prośba o nauczenie, jak być dobrym. Vau: prośba o łaskę. Zain: prośba o wspomnienie jego ślubów złożonych Bogu. Heth: oddanie czci Bogu. Thet: podziękowanie za łaskę. Iod: zawierzenie Bogu. Caph: prośba o wyrwanie go z rąk zła. Lamed: zawsze będzie wierzyć w Boga. Mem: wierząc w Boga, jest lepszy niż inni ludzie. Nun: zawsze wyznawał Boga. Samech: brzydzi się ziemią. Ain: prośba o zmiłowanie. Pe: oddanie się Bogu. Zade: wieczna sprawiedliwość Boga. Coph: prośba o wysłuchanie. Res: prośba o wybawienie z ucisku. Sin: oddaje Bogu wszystkie swoje myśli. Tau: zawsze będzie chwalić Boga, oby była zawsze ważna dla Boga jego modlitwa. psalm – zawsze Bóg spełniał jego prośby, musi żyć między złymi ludźmi. psalm – jest nieszczęśliwy i strapiony, zawsze będzie przy nim Pan. psalm – dla Boga gotów jest na wszystko. psalm – Bóg jest jego zbawieniem i nadzieją. psalm – oddanie w opiekę Bogu narodu izraelskiego. psalm – wiara, że Bóg nie pozwoli uciskać Izraela przez niewiernych. psalm – Bóg jest łaskawy dla Izraelitów. psalm – bez Boga nie ma bezpieczeństwa i spokoju. psalm – szczęśliwy ten, który się boi Pana. psalm – dzięki Panu naród izraelicki przetrwał wszystkie niepokoje. psalm – podziękowanie za dobroć Pańską. psalm – zaufanie w Bogu. psalm – pobożność Dawida. psalm – święta zgoda. psalm – wezwanie do oddania chwały Bogu. psalm – wezwanie do wszystkich do oddania chwały Bogu. psalm – wezwanie do wychwalania dobroci Pańskiej. psalm – po zdobyciu Jerozolimy przez Nabuchodonora Żydzi zostali uprowadzeni do Babilonu. psalm – podziękowanie za łaskę. psalm – w Bogu nadzieja, bezpieczeństwo i pewność. psalm – prośba o obronę przed ludźmi złośliwymi. psalm – prośba o pomoc w wytrwaniu na dobrej drodze. psalm – prośba o pomoc. psalm – prośba o wysłuchanie modlitw. psalm – podziękowanie za sławę i wyższość nad nieprzyjaciółmi, prośba o obronę i wyrwanie z rąk ludzi „nielutościwych”. psalm – na wieki będzie chwalić Pana. psalm – póki będzie żyć, będzie sławić Pana. psalm – wezwanie do wychwalania Pana. psalm – wezwanie do duchów nieśmiertelnych, by wychwalały Pana. psalm – wezwanie do oddanie czci Panu. psalm – wezwanie do wychwalania Pana śpiewem i tańcem. PSAŁTERZA DAWIDOWEGO KONIEC