Akcja dramatu Stanisława Wyspiańskiego rozgrywa się z 20 na 21 listopada 1900 roku. Bronowicka chata, w której toczy się akcja, jest symbolem Polski, skupia przedstawicieli wszystkich stanów. Wyspiański ukazuje współczesne społeczeństwo jako naród podzielony. Chłopi i inteligencja traktują się z dystansem. Wpływ na to mają m. in. wydarzenia z przeszłości takie jak wspomniana rabacja chłopska z 1846 roku, wymierzona przeciwko szlachcie. Mowa o wspomnianym wydarzeniu ma miejsce przy ukazaniu się Upiora, czyli zjawy Jakuba Szeli, przywódcy rabacji. Wydarzenia te sprawiły, że oba stany są wobec siebie nieufne, ich stosunki opierają się na lęku, cechują się brakiem zrozumienia i porozumienia. Wyspiański wykorzystuje osoby dramatu, czyli zjawy będące pewnymi symbolami, analizuje przeszłość ze współczesnością. Krytykuje m.in. zapatrzenie w przeszłość, które paraliżuje wole działania poczuciem winy za grzechy przodków. Rycerz kojarzony z Zawiszą Czarnym ukazuje się Poecie, krytykuje jego dekadencką poezję. Ocenia ja jako bezużyteczną w czasach, gdy poprzez twórczość artyści powinni nawoływać do walki, analizować historię, przywołując dni chwały. Hetman ukazuje się Panu Młodemu, również jest postacią historyczną, jest to hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki. Przywołuje dni narodowej hańby i zdrady, Targowicę i rozbiory. Ukazując się Panu Młodemu, wytyka mu zdradę swojego stanu, dokonaną poprzez ślub z chłopką, podejrzewając, iż jest to jedynie kwestia mody. Wyspiański wytyka współczesnym chłopomanię, oparcie na mitach ukazujących wieś jako arkadię szczęścia, gdzie toczone życie jest beztroskie i sielankowe. Opieranie się na narodowych mitach, m.in mit chłopa kosyniera, zapatrzenie w przeszłość sprawia, że niewłaściwie postrzegana jest współczesność. Polacy deklarują wolę walki o wolność, w rzeczywistości jednak rezygnując z niepodległości, zadowalając się spełnianiem prywatnych ambicji.