TEMAT: Stosunki wodne – wody powierzchniowe i podziemne oraz zagrożenia powodziowe w Polsce.

PRACĘ WYKONAŁ KAROL GÓRAL STUDENT II ROKU BN

Wody powierzchniowe Niemal cały obszar Polski leży w zlewisku Morza Bałtyckiego – 99,7%, w tym dorzecza: –Wisły i Odry zajmują 87,9% powierzchni kraju, –rzek Przymorza (np. Rega, Słupia, Reda) – 9,2%, –Niemna (Czarna Hańcza, Świsłocz) – 0,8%, –Pregoły (Łyna, Węgorapa) – 1,8%. Pozostałą, niewielką powierzchnię zajmują: –zlewisko Morza Czarnego – 0,2% powierzchni kraju, w tym: dorzecze Dunaju (Orawa odwadniająca skrawek Beskidu Żywieckiego) – 0,12% i dorzecze Dniestru (Strwiąż odwadniający okolice Ustrzyk Dolnych) – 0,08%; –zlewisko Morza Północnego – 0,1% powierzchni kraju odwadnianej przez Izerę i Orlicę (Sudety), leżące w dorzeczu Łaby. Zlewiska i dorzecza rzek w Polsce System rzeczny Polski charakteryzuje się kilkoma ważnymi cechami: –większość rzek spływa w kierunku północno-zachodnim, co jest zgodne z nachyleniem powierzchni kraju; –asymetria dorzeczy Wisły i Odry polega na zdecydowanie lepszym rozwinięciu prawej części dorzeczy – w dorzeczu Wisły stosunek powierzchni prawobrzeżnej do lewobrzeżnej części dorzecza wynosi 73:27, w dorzeczu Odry 70:30. Przyczyną asymetrii jest nachylenie niżowej części kraju ze wschodu na zachód; –pradoliny i działy wodne między dorzeczami są położone bardzo nisko nad poziomem morza, co jest dogodne do budowy kanałów łączących systemy rzeczne, np. Kanał Bydgoski, Kanał Augustowski; –niskie działy wód, asymetria dorzeczy i znaczna gęstość sieci rzecznej decydują o spójności hydrograficznej terytorium Polski; –reżim rzek polskich określa się jako deszczowo- -śnieżny, co oznacza, że głównym źródłem zasilania rzek są opady deszczu i śniegu wraz z jego wiosennymi roztopami; –na rzekach w ciągu roku występują dwa wysokie stany wód: wiosenny (głównie w marcu) spowodowany roztopami na południu kraju i tworzeniem się zatorów lodowych w środkowej i północnej części Polski oraz letni (lipiec) będący wynikiem obfi tych opadów, widoczny zwłaszcza na rzekach górskich; –niskie stany wód, tzw. niżówki, występują na nizinach w okresie późnego lata, w górach jesienią i zimą; –większość polskich rzek ma swoje źródła w trzech regionach kraju, nazywanych obszarami źródliskowymi. Są to: •Karpaty i Sudety – gdzie początek biorą Wisła i Odra oraz większość ich górskich dopływów; •wyżyny – gdzie znajdują się źródła dużych dopływów Wisły i Odry; •Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Mazurskie – skąd wypływają rzeki wpadające bezpośrednio do morza lub będące dopływami dolnych odcinków Wisły i Odry. W Polsce znajduje się kilkadziesiąt tysięcy jezior, z których 9300 ma powierzchnię powyżej 1 ha. W sumie zajmują one ok. 1% powierzchni kraju. Większość jezior występuje na obszarze ostatniego zlodowacenia. Na Pojezierzu Pomorskim liczba jezior jest największa, natomiast na Pojezierzu Mazurskim zajmują one łącznie największą powierzchnię. Ze względu na genezę mis jeziornych jeziora w Polsce dzielimy na: – polodowcowe – charakterystyczne dla krajobrazu młodoglacjalnego i górskiego polodowcowego, do których należą jeziora: ● morenowe – płytkie, rozległe o urozmaiconej linii brzegowej, np. Śniardwy, Mamry, Niegocin; ● rynnowe – długie, wąskie i głębokie, np. Jeziorak, Gopło, Drawsko, Hańcza; ● wytopiskowe – o niewielkiej powierzchni, okrągłym kształcie, nazywane również oczkami polodowcowymi; ● cyrkowe – wypełniające cyrki lodowcowe lokalnych zlodowaceń Tatr i Karkonoszy; – przybrzeżne – płytkie, o płaskich i bagnistych brzegach, np. Łebsko, Jamno, Gardno; – deltowe – w obszarach ujściowych rzek, np. Drużno w delcie Wisły i Dąbie przy ujściu Odry; – zakolowe (przyrzeczne) – małe jeziora powstałe w wyniku odcięcia meandrów, licznie występujące na obszarach nizinnych; – krasowe – występujące na obszarach zbudowanych ze skał węglanowych, np. na Polesiu Lubelskim. Bagna i mokradła to obszary stale podmokłe znajdujące się w miejscach utrudnionego odpływu wód opadowych lub wysokiego poziomu wód gruntowych. W większości przypadków bagna są jednocześnie torfowiskami. Największe zespoły torfowisk występują w dolinach Narwi i Biebrzy oraz na Polesiu Lubelskim. Ze względu na sposób zasilania w wodę torfowiska dzielimy na: – wysokie – zasilane wyłącznie wodami opadowymi, występujące na działach wodnych, płaskich wierzchowinach i obszarach zbudowanych ze skał nieprzepuszczalnych; – niskie – zasilane wodami gruntowymi, spotykane w szerokich dolinach rzek oraz w miejscach zanikłych jezior. Antropogeniczne elementy sieci hydrograficznej stanowią kanały i sztuczne zbiorniki wodne, które zbudowano z myślą o różnym przeznaczeniu. Podstawowe funkcje kanałów to: komunikacyjna, nawadniająca i rekreacyjna, natomiast funkcje sztucznych jezior to: energetyczna, retencyjna, komunikacyjna, produkcyjna i rekreacyjna. Największe znaczenie gospodarcze mają kanały: Gliwicki, Bydgowski i Augustowski WODY PODZIEMNE Wody podziemne mają ogromne znaczenie dla ogólnego bilansu wodnego na danym obszarze. Badania przeprowadzone przez Polską Akademię Nauk dowiodły, że uczestniczą one aż w ok. 55% w zasilaniu odpływu powierzchniowego (czyli w zasilaniu rzek). Wody podziemne mają ponadto nieocenione znaczenie gospodarcze. Pozostają nadal głównym rezerwuarem wód pitnych dla potrzeb ludności i przemysłu spożywczego (oraz hodowli), mimo że w wielu aglomeracjach miejskich wykorzystuje się dla tych celów również (a czasami głównie) wody powierzchniowe. Wykorzystanie wód powierzchniowych wiąże się jednak z koniecznością kosztownego ich oczyszczania i uzdatniania a ponadto główne ścieki tych wód (rzeki) są często nazbyt oddalone od miejsc osadnictwa. Daje się to zauważyć zwłaszcza na rzadko zaludnionych obszarach wiejskich.

Zasoby wód podziemnych podlegają dużym wahaniom, w zależności od wielkości opadów. Szacuje się, że w warstwie zaskórnej i gruntowej zalega średnio 110-120 km3 wody. Do tego odchodzą zasoby wód głębinowych, trudne do jednoznacznego oszacowania ilościowego. Ilość wód podziemnych (tudzież ich uwarstwienie na danym obszarze) zalety od budowy geologicznej i stratygrafii wierzchnich warstw litosfery oraz - w przypadku wód zaskórnych i gruntowych, podlegających odparowaniu - od rozkładu temperatur dobowych i rocznych. Z badań wynika, że bardziej zasobne w tego rodzaju wody są obszary górskie, doliny dużych rzek i obszary krasowe. W górach i na wyżynach, w związku z ich urozmaiconą budową geologiczną, występują też najbardziej wydajne źródła wód mineralnych o różnym składzie chemicznym, a także wód termalnych (cieplic).

Na obszarze niemal całej Polski występują wody chlorkowe. Wydobywa się je głównie w rejonach:  pomorskim (Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Połczyn Zdrój);  kujawskim (Ciechocinek);
 podkarpackim (Dębowiec, Goczałkowice Zdrój, Rabka, Iwonicz Zdrój)  oraz w Busku Zdroju i koło Krzeszowic.

Bogate zasoby wód siarczkowych eksploatuje się w okolicach Zakopanego, Krakowa, Buska Zdroju oraz Wieńca na Kujawach. Wody kwasowęglowe i szczawy występują głównie w Sudetach, Beskidzie Sądeckim i Bieszczadach. Lecznicze wody termalne wykorzystuje się głównie w okolicach Cieplic Śląskich Zdroju, Lądka Zdroju, Ciechocinka i Zakopanego. Biorąc pod uwagę sposób i głębokość zalegania wód podziemnych można wyróżnić:  wody zaskórne(glebowe)  wody gruntowe, mające - podobnie jak wody glebowe - duże znaczenie dla zasilania odpływupowierzchniowego.  W przypadku gdy ich lustro leży poniżej poziomu zasilanych rzek są określane mianem freatycznych;  wody naporowe - głębinowe, znajdujące się pod ciśnieniem hydrostatycznym. Do tego rodzaju wód podziemnych są też zaliczane wody artezyjskie, występujące w Polsce głównie w basenach niecki warszawskiej i łódzkiej;  wody szczelinowe, zalegające w szczelinach skał krystalicznych oraz w kanałach i jaskiniach skał węglanowych(wody krasowe). Zagrożenia powodziowe w Polsce  Opady dugotrwałe lub gwałtowne Najgroźniejsze powodzie opadowe występują na rzekach górskich i podgórskich (np. na Nysie Kłodzkiej, Dunajcu, Kamiennej) oraz w górnych odcinkach Wisły i Odry.  Roztopy spowodowane są topieniem się śniegu. Powodzie spowodowane roztopami mogą wystąpić na terenie całego kraju– najgroźniejsze rozmiary osiągają na dużych rzekach nizinnych (dolnej Wiśle, dolnej Odrze, Warcie, Narwi, Bugu, Noteci).  Sztormy na Bałtyku spowodowane są przez silny, zwykle północny wiatr. Następuje spiętrzenie wody na wybrzeżu. Dodatkowo, woda morska wtłaczana jest w ujścia rzek, co utrudnia ich odpływ i spiętrza wodę w rzekach.  Zatory lodowe spowodowane są przez zamarzającą rzekę lub pokruszone kawałki lodu utrudniające spływ wody. Najgroźniejsze powodzie zatorowe występują na środkowej i dolnej Wiśle, dolnej Odrze, Narwi, Bugu, Warcie i Noteci.