Renesans inaczej odrodzenie antyku i przede wszystkim człowieka, rozwijał się pod wpływem prądów umysłowych: humanizmu i reformacji. Przeświadczenie, że “nic, co ludzkie”, nie może być obce człowiekowi, połączone z dążeniem do ulepszania, modyfikowania istniejącego porządku świata, znalazło swój wyraz także w stosunku człowieka do ojczyzny.

Do najwybitniejszych przedstawicieli tej epoki możemy zaliczyć; Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycz Modrzewskiego oraz Piotra Skargę.

Dla tych twórców epoki renesansu ojczyzna była sprawą bardzo ważną i wszyscy zabierali głos w jej sprawie. To właśnie oni najlepiej i najwyraźniej dostrzegali wszelkie zagrożenia, godzące w jej przyszłe losy.

M. Rej w dialogu “Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem” krytykuje stosunki międzyludzkie. Wstęp zachęca czytelnika do refleksji. Rozmowa tych trzech osób świadczy o trosce autora o sprawy kraju ,z wypowiedzi przebija wyraźna krytyka nie tylko poszczególnych stanów społecznych, lecz także organizacji państwa , sądownictwa , starostów ,sejmu i wojskowości . Rej zarzuca duchowieństwu pychę, lenistwo, chciwość, zaniedbywanie obowiązków, nie odprawianie porannych mszy i czynienie jarmarków z odpustów.

Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dążącego do władzy, głupiego. Szlachta nie interesuje się sprawami chłopa. Autor godzi w ciemnotę, zacofanie stanu chłopskiego. Jest jednak przeciwny pańszczyźnie. Społeczeństwo określa - “Ksiądz pana wini, pan księdza, a nam prostym zewsząd nędza”. Natomiast “Żywot człowieka poczciwego” jest utworem parenetycznym, zawiera biografie szlachcica – ziemianina. Ukazuje jako godny naśladowania wzorzec osobowy poświęcony życiu szlachcica od dzieciństwa do starości.

Wzór ziemianina stanowi ten, który nie tylko przynależy do swego stanu, lecz stara się wypełniać codzienne obowiązki z rozsądkiem, cnotą i uczciwością. Rej za obowiązek uważa służbę obywatelską. Bogactwo rodzi pychę i pochlebców - szlachcic powinien być sprawiedliwy, unikać materialnych pożądań i gniewu. Autor ukazuje umiłowanie do życia zgodnego z cyklami natury (epikureizm). Gospodarz korzysta z bogactw przyrody - uprawy roli, łowiectwa, a u kresu życia odczuwa zadowolenie, oczekuje śmierci bez dramatycznych rozterek, gdyż “pokój czynił na ziemi”.

Natomiast Jan Kochanowski swój stosunek do ojczyzny wyrażał zarówno w pieśniach patriotycznych (Pieśń V “O spustoszeniu Podola”, XII “O cnocie” i XIX “O dobrej sławie”), jak i we fraszkach, w których krytykował wady moralne i społeczne narodu polskiego. Kształtowanie uczuć patriotycznych pojawia się w Pieśni Kochanowskiego: “O spustoszeniu Podola przez Tatarów”, kiedy to Tatarzy napadli na Polskę i uprowadzili 50 tyś. Ludzi, pokazując rozpacz i żal z powodu losu Polaków nawołuje do obrony kraju przed najeźdźcami, apeluje o męstwo, odwagę, wydanie pieniędzy na obronę. W Pieśniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy dla dobra ojczyzny.

Jednak najważniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszącym się do sytuacji panującej w Rzeczypospolitej jest “Odprawa posłów greckich”. Utwór, nawiązujący tematycznie do czasów starożytnych, wyraża przesłanie do obywateli, mówiące, iż prywata i przekupstwo doprowadzić mogą jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraźnie dostrzec można liczne analogie do wydarzeń politycznych tego okresu. Priam wykazuje zaskakujące podobieństwo do króla Zygmunta Augusta, chwiejnego i słabego.