Współczesny model reagowania kryzysowego Unii Europejskiej obejmuje działania organizacji podejmowane w ramach pierwszego filaru: Wspólnot Europejskich oraz drugiego filaru: Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Pierwszy filar obejmuje zagadnienia dotyczące rynku wewnętrznego oraz polityk prowadzonych w tym zakresie przez Komisję Europejską. Filar drugi dotyczy polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, obrony. Zarówno pierwszy, jak i drugi filar oferują ramy współpracy międzyrządowej z możliwością wykorzystania instytucji wspólnotowych przy udziale Komisji Europejskiej oraz w trybie konsultacji Parlamentu Europejskiego. O różnicach w podejmowanych przez Unię Europejską działaniach w pierwszym i drugim filarze stanowią rozwiązania natury organizacyjnej. Prawo inicjatywy w ramach Wspólnot Europejskich ma Komisja Europejska, w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa – Rada Unii Europejskiej. Opisując instytucje reagowania kryzysowego pierwszego filaru, należy przede wszystkim mieć na uwadze wyspecjalizowane, przeznaczone do zadań w sytuacjach nadzwyczajnych struktury. Są to: ▪ Centrum Monitoringu i Informacji działające w ramach Komisji Europejskiej; ▪ Dyrekcja Generalna ds. Pomocy Humanitarnej (Directorate-General for Humanitarian Aid, ECHO) ▪ Jednostka ds. Zapobiegania Konfliktom i Zarządzania Kryzysowego (Unit for Conflict Prevention and Crisis Management, CPU) podległa Dyrekcji Generalnej Stosunków Zewnętrznych w pionie komisarza ds. stosunków zewnętrznych i europejskiej polityki sąsiedztwa. Jest ona odpowiedzialna za komunikację między odpowiednimi strukturami Komisji oraz Rady Unii Europejskiej, w sprawach zarządzania kryzysowego wykorzystuje Instrument na rzecz Stabilności. ▪ Biuro Współpracy EuropeAid (EuropeAid – Cooperation Office) ▪ Jednostka Ochrony Cywilnej (Civil Protection Unit, CPU) Centrum Monitoringu i Informacji (Monitoring and Information Center, MIC) działa od 23.10.2001 roku przy Komisji Europejskiej w Brukseli. Jest operacyjnym sercem mechanizmu ochrony cywilnej ludności. MIC odgrywa znaczącą rolę w operacjach ochrony cywilnej w UE i poza jej granicami. Komisja zainicjowała działalność Centrum Monitoringu i Informacji, aby móc lepiej i szybciej reagować w nagłych sytuacjach oraz aby zapewnić większą koordynację działań wśród państw członkowskich. Centrum działa w systemie dyżurów 24-godzinnych przez 7 dni w tygodniu. Operatorzy dyżurni Centrum działają na bazach systemowych przygotowanych przez państwa członkowskie, stanowiących platformę komunikacyjną w dziedzinie wymiany informacji o poziomie ochrony bezpieczeństwa ludności. Centrum Monitoringu i Informacji jest centrum kryzysowym UE udzielającym państwom członkowskim niezbędnej pomocy według wcześniej zgłaszanych potrzeb. Spełnia ono trzy funkcje: centrum komunikacyjnego, centrum wsparcia informacyjnego oraz centrum wsparcia i koordynacji działań. Centrum komunikacyjne gra rolę centralnego punktu zbiorczego UE wymieniającego informacje zapotrzebowania na pomoc w zakresie reagowania kryzysowego oraz udzielającego 30 państwom (27 państwom członkowskim i 3 państwom granicznym UE) w takiej sytuacji specjalistycznej pomocy. Centrum, w określonym momencie krytycznym dla państwa zagrożonego katastrofą, udziela zgody UE na pomoc i wskazuje unijne środki pomocowe w zakresie wsparcia i zapewnienia ochrony ludności. Centrum rozpowszechnia informacje z zakresu ochrony ludności, przygotowania i odpowiedzialności państw członkowskich, ich służb ratowniczych oraz sprawności poszczególnych podsystemów ratownictwa, np. gaśniczego, medycznego itp. Dodatkowo, Centrum Monitoringu i Informacji przesyła sygnały i ostrzeżenia wykorzystywane w ramach wczesnego systemu alarmowania. Centrum Monitoringu i Informacji wskazuje także zasoby środków europejskiej pomocy aktywowane przez Mechanizm Szybkiego Reagowania. W tym zakresie Centrum posiada dwa poziomy:

1. dowodzenia – poprzez sprawdzone i dobrane procedury wspólnej platformy wykorzystującej zasoby i środki zaradcze;
2. pomocy – poprzez grupy eksperckie, które służą niezbędną pomocą wówczas, gdy są zapotrzebowane przez państwo członkowskie UE. Dyrekcja Generalna ds. Pomocy Humanitarnej (ECHO) realizuje swoje zadania na mocy rozporządzenia Rady Unii Europejskiej z 20 czerwca 1996 roku. Pierwotnie powstało Biuro ds. Pomocy Humanitarnej, przekształcone z czasem w dyrekcję. Struktury te zostały powołane do niesienia pomocy, prowadzenia akcji ratunkowych i działań ochronnych w państwach trzecich. Pierwszeństwo pomocy przysługuje osobom w krajach rozwijających się, ofiarom klęsk żywiołowych, katastrof wywołanych działalnością człowieka, takich jak wojny i konflikty zbrojne, sytuacji wyjątkowych lub okoliczności porównywalnych do klęsk żywiołowych lub katastrof wywołanych działalnością człowieka. Pomoc humanitarna Wspólnoty jest udzielana przez czas potrzebny do zaspokojenia potrzeb humanitarnych powstałych na skutek wymienionych sytuacji. Obejmuje ona również działania mające na celu przygotowanie się na ryzyko lub zapobieganie katastrofom lub porównywalnym wyjątkowym okolicznościom. Głównymi celami udzielania pomocy humanitarnej są: ratowanie i ochrona życia w czasie sytuacji krytycznych i bezpośrednio w ich następstwie oraz w czasie klęsk żywiołowych, udzielanie koniecznej pomocy i wsparcia ludziom narażonym na długotrwałe kryzysy wynikające w szczególności z konfliktów zbrojnych lub wojen, pomoc w finansowaniu transportu pomocy humanitarnej i wysiłków w celu zapewnienia, że jest ona dostępna dla tych, dla których jest przeznaczona, za pośrednictwem wszelkich dostępnych środków logistycznych przy równoczesnym zapewnieniu ochrony towarów i personelu, służących celom humanitarny, pokonywanie trudności związanych z konsekwencjami migracji ludności (uchodźcy, przesiedleńcy i repatrianci) spowodowanymi przez klęski żywiołowe lub katastrofy wywołane działalnością człowieka. Jednostka ds. Zapobiegania Konfliktom i Zarządzania Kryzysowego Powstała w 2000 r. Jednostka ds. Zapobiegania Konfliktom i Zarządzania Kryzysowego jest wiodącą strukturą w zakresie reagowania kryzysowego. Aktualnie jednostka pełni funkcję łącznika między strukturami Komisji oraz Rady Unii Europejskiej w sprawach zarządzania kryzysowego. Wykorzystuje w tym celu Instrument na rzecz Stabilności. W swych działaniach zajmuje się wybranymi zagadnieniami dotyczącymi państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku zgodnie z dokumentami strategicznymi przyjętymi na potrzeby konkretnych podmiotów. Biuro Współpracy EuropeAid Ustanowione w 2001 r. Biuro Współpracy EuropeAid zarządza programami pomocy zewnętrznej Unii finansowanymi zarówno z budżetu organizacji, jak i Europejskiego Funduszu Rozwoju. Po to, by były one realizowane w sposób spójny, komplementarny i skoordynowany, Biuro współpracuje z organizacjami międzynarodowymi (przede wszystkim ONZ i jej agendami, Bankiem Światowym na rzecz realizacji milenijnych celów rozwoju NZ), pozarządowymi, rządami państw członkowskich. Działalność EuropeAid nie ogranicza się przy tym do udzielania pomocy. Jako aktywny podmiot w dziedzinie rozwoju zajmuje się również problemami o charakterze uniwersalnym: promuje ład (rozwój instytucji i prawa), rozwój jednostki i społeczeństwa, bezpieczeństwo i migrację, ochronę zasobów naturalnych itp. Najważniejszym zadaniem Biura, realizowanym przy użyciu różnych instrumentów finansowych, jest udzielanie starannie przemyślanej pomocy. Obejmuje ona takie kwestie jak: ubóstwo, ochrona przed degradacją środowiska naturalnego, ład prawny i administracyjny oparty na demokratycznym wyborze przedstawicieli, rozwój gospodarczy, integrację społeczną, zatrudnienie i ochronę socjalną, wsparcie dla budżetu krajowego, finansowanie działań mających na celu integrację regionalną oraz inicjatyw w zakresie mikrofinansowania, utrzymywanie porządku publicznego w czasach pokoju, a w sytuacjach kryzysowych przywracanie stabilności, rozwój systemów transportowych, wsparcie dla polityki rozwoju infrastruktury, inwestycji i usług w krajach rozwijających się. Jednostka Ochrony Cywilnej Jednostka Ochrony Cywilnej (Civil Protection Unit, CPU) została utworzona w 2001 r. w ramach Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska. Jest ona odpowiedzialna za funkcjonowanie Mechanizmu Ochrony Cywilnej (omówionego szczegółowo w dalszej części teksu). Na tym tle w strukturach Komisji Europejskiej od- grywa istotną rolę wykonawczą. Działalność Jednostki ma miejsce zarówno w I, jak i w II filarze w kontekście wsparcia operacji humanitarnych i polityczno-militarnych. Organy reagowania kryzysowego Mechanizm Szybkiego Reagowania W 2001 roku, mając na uwadze potrzebę zrównoważenia zadań związanych z zarządzaniem oraz podniesienie stopnia elastyczności działań cywilno-wojskowych w sytuacjach kryzysowych, utworzono Mechanizm Szybkiego Reagowania jako cywilną część sił szybkiego reagowania. Jego zadaniem stała się szybka stabilizacja sytuacji w rejonie kryzysu w czasie przygotowywania planów długoterminowej asysty i rekonstrukcji. W założeniu miało to umożliwić przywrócenie bądź zachowanie normalnych warunków funkcjonowania przy udziale asysty Unii oraz współpracy z państwami trzecimi. Mechanizm Szybkiego Reagowania powstał w pierwszym filarze w ramach uprawnień Komisji Europejskiej. Podlegał on Jednostce ds. Zapobiegania Konfliktom i Zarządzania Kryzysowego (Unit for Conflict Prevention and Crisis Management, CPU) Dyrekcji Generalnej Stosunków Zewnętrznych w ramach Komisji Europejskiej. Obecnie Jednostka ds. Zapobiegania Konfliktom i Zarządzania Kryzysowego tworzy łącznik między odpowiednimi strukturami Komisji oraz Rady Unii Europejskiej, w sprawach zarządzania kryzysowego wykorzystując Instrument na rzecz Stabilności. Mechanizm Szybkiego Reagowania mógł funkcjonować do sześciu miesięcy po zaistnieniu kryzysu. Zakres problematyki, którą obejmował, to: działania na rzecz zabezpieczenia praw człowieka, tworzenie instytucji, monitorowanie wyborów, wspieranie mediów, zarządzanie granicami, misje humanitarne, szkolenia policyjne, doposażenie, asystę, wsparcie w odbudowie, rekonstrukcji, pacyfikacji, przesiedleniach oraz mediacji Instrument na rzecz Stabilności. Na mocy rozporządzenia Rady Unii Europejskiej i Parlamentu Europejskiego z dnia 15 listopada 2006 r. Mechanizm Szybkiego Reagowania został zastąpiony Instrumentem na rzecz Stabilności. W stosunku do Mechanizmu, Instrument stał się podstawą dla formułowania długookresowej strategii zaangażowania Unii Europejskiej w działania na rzecz zapobiegania, przeciwdziałania kryzysom i ich rozwiązywania w państwach trzecich. Mechanizm Ochrony Cywilnej Unii Europejskiej został utworzony 19 grudnia 1997 r. na podstawie planu działania na rzecz ochrony cywilnej w przypadku wystąpienia naturalnych i technicznych katastrof na obszarze Wspólnoty. Podstawą do podjęcia decyzji w sprawie powołania Mechanizmu były katastrofy naturalne i techniczne, które dotykały państwa Wspólnoty, w tym przede wszystkim powódź z 1997 r. Mechanizm ten funkcjonował w oparciu o programy działania w obszarze ochrony ludności. Rolą Mechanizmu Ochrony Cywilnej jest zwiększanie poziomu koordynacji wewnątrz Wspólnot Europejskich państw członkowskich oraz Komisji Europejskiej poprzez procedury oraz struktury organizacji. Współpraca w tym zakresie pozwala Komisji Europejskiej realizować zadania wynikające ze zobowiązań traktatowych w stosunku do ochrony środowiska naturalnego oraz podtrzymywania rozwoju społecznego. Mechanizm Ochrony Cywilnej podlega Jednostce Ochrony Cywilnej (Civil Protection Unit, CPU), która podlega Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska Instrument Finansowy Ochrony Ludności Biorąc pod konieczność ochrony ludności poprzez udzielanie pomocy finansowej, w dniu 5 marca 2007 r. Rada Unii Europejskiej na wniosek Komisji Europejskiej, przy uwzględnieniu opinii Parlamentu Europejskiego, ustanowiła Instrument Finansowy Ochrony Ludności. Jego zadaniem jest podniesienie skuteczności reagowania Unii Europejskiej w przypadku powstania sytuacji nadzwyczajnych, takich jak: klęski żywiołowe i katastrofy spowodowane przez człowieka, akty terroryzmu, w tym terroryzmu chemicznego, biologicznego, radiologicznego i nuklearnego, oraz katastrofy techniczne, radiologiczne i ekologiczne, a także usprawnianie środków zapobiegawczych i środków gotowości na wypadek wszelkich sytuacji nadzwyczajnych. Pomoc finansowa w ramach Instrumentu może być przyznawana w formie dotacji lub zamówień publicznych udzielanych zgodnie z rozporządzeniem finansowym. W ramach Instrumentu przyjęto kilka założeń istotnie implikujących działania w sytuacjach nadzwyczajnych. Zgodnie z nimi Komisja Europejska powinna udzielać odpowiedniego wsparcia logistycznego rozmieszczanym przez siebie zespołom ekspertów ds. oceny lub koordynacji.