Chcąc rozmawiać o roli państwa w stosunkach międzynarodowych, trzeba najpierw wyjaśnić czym są najważniejsze pojęcia związane z tym tematem, otóż: państwo i stosunki międzynarodowe. Według M. Gulczyńskiego, państwo: “Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów”. Oznacza to, że społeczność muszą jednoczyć się w państwa, dla własnego bezpieczeństwa i czerpania korzyści egzystencjonalnych oraz ekonomicznych. Państwo jest jednym z wielu uczestników stosunków międzynarodowych, który charakteryzuje się znacznym stopniem świadomości podmiotowej oraz zdolności do trwałego oddziaływania na innych uczestników. Reprezentuje, z reguły, wielkie i zorganizowane grupy społeczne, przejawiając nie tylko różne formy aktywności, lecz posiadając zarazem możliwość do podejmowania określonych czynności prawnych, utrzymywania stosunków dyplomatycznych, zawierania umów oraz ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej. W odróżnieniu od innych uczestników stosunków międzynarodowych, posiada zatem nie tylko podmiotowość politycznomiędzynarodową, lecz także prawnomiędzynarodową. Drugim istotnym elementem powyższego tematu jest pojęcie stosunków międzynarodowych (SM). Współczesne stosunki międzynarodowe zaczęły sie kształtowac po 1648 roku po Trkatacie Westfalskim, kończącym wojnę trzydziestoletnią. SM można określić jako szereg wzajemnych powjązań między pojedynczymi lub zbiorowymi uczestnikami społeczności międzynarodowych albo też jako relacje pomiędzy różnymi grupami interesów wychodzących zasięgiem działań poza granice jednego państwa. (Teresa Łoś-Nowak, Stosunki międzynarodowe teorie – systemy – uczestnicy, Wrocław 2000, s.29) Według profesora J. Kukułki istotą SM jest wyrażanie potrzeb i dążeń społeczności na arenie międzynarodowej. Są one przejawem współdziałania, współzawodnictwa lub wręcz walki tych grup w środowisku międzynarodowym. Wiodąca rola państwa w SM związana jest z równoległym oddziaływaniem czterech cech oraz ich istnienia i aktywności. Pierwszą taka ważną cechą państwa w SM jest to, iż państwa są jednostkami politycznymi najwyższego rzędu, w którego skład wchodzą terytorium, ludność oraz władza. Terytorium państwa ograniczone są przez granic, które obramowują istotę wewnętrzną państw oraz tworzą linie krzyżowania się procesów internacjonalizacji i internalizacji życia społeczeństw. Stanowią one także bariere dla wyjatkowości i odrębności każdego państwa. Druga cecha wiąże się z przynależnością społeczeństw do danego państwa i jest ona absolutna. Państwa są także pośrednikami grup społecznych w stosunkach międzynarodowych i dzięki temu stają sie one bardziej pluralistyczne.onadto przynależność państwowa ma wpływ na życie i perspektywy rozwoju swoich obywateli poprzez przyczynianie się do utrwalania lub podważania określonego ładu międzynarodowego oraz współtworzenia stanów pewności (bezpieczeństwa) lub niepewności międzynarodowej. Po trzecie, państwa są najbardziej zorganizowanymi, dynamicznymi i wpływowymi podmiotami stosunków międzynarodowych. Są zarazem promotorami rozwoju, funkcjonowania i ewolucji stosunków międzynarodowych. Mają też największy wpływ na ich regulowanie. Po czwarte, stosunki między państwami stanowią główną oś stosunków międzynarodowych, gdyż mają one prymat wśród stosunków między pozostałymi uczestnikami podmiotowymi życia międzynarodowego (organizacjami, ruchami, partiami, korporacjami i in.). Determinują bowiem charakter, kierunki, zakres i klimat polityczny, jak też określają ramy normatywne i uwarunkowania rzeczowe wszystkich pozostałych stosunków. Status jedynych suwerennych podmiotów stwarza państwom uprzywilejowaną pozycję ich wzajemnym stosunkom na tle stosunków niepaństwowych czy pozapaństwowych. Państwa zwykle tworzą się na zasadzie wybrania rządu przez społeczeństwa, który obejmuje władzę na danym terytorium. W pewnych przypadkach państwa tworzą się również po przez:

• koncesję obcych np. zgoda Francji na referenda w kilkunastu krajach afrykańskich w latach 1958-1960,
• wyzwolenie państwa spod zależności innego lub innych narodów np. Polska w 1918 r.,
• oderwanie części terytorium od innego państwa np. Bangladesz od Pakistanu w 1971 r.,
• rozpad dużego państwa na kilka mniejszych np. Austro-Węgier w 1918 r. lub ZSRR w 1991,
• albo połączenie kilku małych państw w jedno duże np. Tanzanii w 1964 r. Dla stosunków międzynarodowych nie jest ważny sposób w jaki powstało państwo, ale data powstania takiego państwa, która zostaje określona przez te państwo. Czas powstania ma bardzo wielkie znaczenie, ponieważ od tego momentu państwo staje się podmiotem oraz prawdopodobnym uczestnikiem SM. Może także korzystać z przysługujących mu od tej daty atrybutów międzynarodowych, które pociągają określone konsekwencje formalne i rzeczowe w zakresie uczestnictwa państwa w stosunkach międzynarodowych. Do atrybutów międzynarodowych państwa należą:
• prawo legacji czynnej i biernej, obejmujące możliwość wysyłania swoich przedstawicieli za granicę i przyjmowania obcych przedstawicieli u siebie,
• prawo uczestniczenia we wszystkich przejawach istniejących stosunków międzynarodowych,
• prawo współtworzenia nowych norm, instytucji i struktur w środowisku międzynarodowym. Faktyczny udział państwa w SM zaczyna się w momencie uznania nowopowstałego państwa przez istniejące już państwa, tzn. po zawiązaniu między nimi relacji. Zawiązanie takich realcji jest jedynie potwierdzeniem zaistnienia państwa na arenie międzynarodowej. Ogromne znaczenia ma zakres w jakim nowe państwo zostało uznane. Bowiem uznanie państwa przez większą liczbę państw wpływa korzystniej na jego pozycję, natomiast zaakceptowanie przez mniejsza liczbę sprawi trudności świeżemu państwu. Nie ma norm prawnomiędzynarodowych, które stanowiłyby kodyfikację zasad uznawania nowych państw. Dzieje się to przez praktykę. Stwierdziła ona, że może nastąpić ono w następujący sposób:
• wyraźne (np. przez oświadczenie notą lub podpisanie umowy bilateralnej),
• milczące, tzn. per facta concludentia (np. przez nawiązanie stosunków dyplomatycznych),
• uznaniu indywidualnym i uznaniu zbiorowym (np. w wyniku głosowania za przyjęciem do ONZ),
• de iure, które jest bezwarunkowe i całkowite, od uznania de facto, jako uznania prowizorycznego, które może być cofnięte. Nie jest powiedziane, że każde nowe państwo musi zostać uznane przez inne państwa, gdyż leży to tylko i wyłacznie w dobrej woli danego państwa. Istnieje reguła uznawania przez przez państwa jedynie rządów nowych państw, przec maja potem wpływ na zatwierdzanie legalności ich działania. Niewielka ilość zawiązanych stosunków dyplomatycznych wpływa niekorzystnie na pozycję danego nowopowstałego państwa. Dopiero duża ich liczba sprawia, że nowe państwo może w pełni korzystać z przysługujących mu przywileji i atrybutów SM. Wszystkie państwa są suwerennie równe, to zakres i elementy ich uczestnictwa w stosunkach międzynardowych jest zróżnicowany. Zatem państwa jednolite i federalne wyznaczają do uczestnictwa w SM organy centralne; związki państw i konfederacje zastrzegaja podmiotowość międzynarodową wszystkich swoich członków (Wspólnota Niepodległych Państw od 1991 r.); państwa neutralne dobrowolnie przyjęły zasadę ograniczenia swej działalności międzynarodowej (Szwajcaria aktem paryskim z 20 X 1815 r.); okresowe ograniczenie do działań międzynardowych miały państwa pokonane w wojnach np. Niemcy po I i II wojnie światowej. Zasada suwerennej równości państw ma charakter ochronny w tym sensie, że zakazuje podległości państw regułom czy siłom zewnętrznym, które znajdowałyby się ponad nimi i gwałciły ich wolę. Zasada ta ma zapewniać państwom poczucie bezpieczeństwa w środowisku międzynarodowym, a tym samym służy pokojowej kulturze współżycia państw i narodów. Suwerenne państwa w swoich działaniach międzynarodywch stosują pojedyncze lub zbiorowe polistrategie, które polegają na zastowsowaniu rozumowania strategicznego dla osiągnięcia określonych celów i dążeń. Zmierząją one do tego za pomocą odpowiednich środków i metod aktywności międzynarodowej. Wybór strategii politycznej, ekonomicznej czy innej państwa (lub grupy państw) dotyczy wyboru typu, rodzaju i formy stosunków spośród możliwych stosunków współpracy, współzawodnictwa, konfliktu czy walki. Musi tez mieć na uwadze intensywność stosunków w rożnych ich stanach (przyjaźni czy wrogości), a także skuteczności metod postępowania w działaniach i interakcjach np. konsultacje czy perswazje. Rozwój stosunków międzynarodowych dowodzi, że polistrategie indywidualne i izolowane państw stają się coraz mniej skuteczne, a nawet coraz bardziej ryzykowne. Dlatego coraz częściej są stosowane polistrategie zbiorowe, skonsultowane, skoordynowane lub zintegrowane. Są one najbardziej wyraziste w przypadkach sojuszy polityczno-wojskowych i różnych ugrupowań integracyjnych, a także subregionalnych organizacji międzyrządowych. Na tej podstawie można stwierdzić, że polistrategie są sztuką dialektyki woli działań i interakcji na rzecz pożądanej przyszłości państw. Wykraczają one poza zwykłe polityki zagraniczne, gdyż biorą pod uwagę także sytuacje nierealne, nieznane i prawdopodobne. Motywują również działania polityk zagranicznych i kreślą projekcje pożądanych stanów rzeczy.

Uczestnictwo państw w stosunkach w ramach przyjętych przez nie polistrategii pociąga określone konsekwencje. Dotyczą one w pierwszym rzędzie własnych potrzeb i interesów państw. Pociągają także skutki dla innych państw. W tym kontekście jest ważne, aby działania państwa nie naruszały zasady suwerenności innych państw oraz aby nie szkodziły i nie zagrażały interesom innych państw. Wtedy bowiem mogłyby powodować naruszenie porządku międzynarodowego.

Prawnicy, a za nimi politolodzy za gwarancję porządku międzynarodowego uważają odpowiedzialność państwa za wszelkie naruszenie suwerenności lub interesów innego państwa (nazywane deliktem międzynarodowym). Długo dochodzono do sprecyzowania tego, jak dane państwo lub grupa państw powinny i mogą odpowiadać, jak również przed kim powinny odpowiadać. W sposób bardzo ogólny zgodzono się, że delikt stwarza zobowiązania reparacyjne państwa popełniającego delikt wobec państwa poszkodowanego i że zobowiązania te powinny być proporcjonalne do wyrządzonej szkody. Uznano też, że zobowiązanie kompensacyjne za delikt nie jest aktem kary, gdyż suwerennego państwa nikt nie może karać, lecz jedynie wyrazem dążenia do wyrównywania szkód w imię poszanowania ładu międzynarodowego. Z reguły odbywa się to na drodze postępowania dyplomatycznego lub dyplomatyczno-sądowego, które daje satysfakcję poszkodowanemu (wyrażenie ubolewania, przyznanie racji, przyznanie się do błędu, wytłumaczenie racji swego postępowania itp.). Podsumowując, można powiedzieć, że państwo od setek lat jest najważniejszą organizacją biorącą udział w życiu międzynarodowym. Przez długi czas było właściwie jedynym tworem posiadającym wystarczające do tego instrumenty i możliwości. Później do przywilejów państw, doszły też obowiązki oraz system kar za ich nieprzestrzeganie. Choć jest jeszcze niedoskonały, głównie przez niemożność skutecznego egzekwowania wyroków sądów międzynarodowych, a także ich nieobligatoryjność, to sytuacja w tym zakresie ciągle się poprawia. Od niedawna – biorąc pod uwagę czas od pojawienia się pierwszych państw – istnieją też organizacje międzynarodowe, które stanowią pomoc, ale i pewnego rodzaju konkurencję dla państw. Być może kiedyś je zastąpią, jednak obserwując otaczający nas świat i ogromne różnice rozwojowe, jakie w nim istnieją, można chyba zaryzykować twierdzenie, że nie nastąpi to szybko i jeszcze przez wiele dziesiątków lat państwa pozostaną głównym podmiotem stosunków międzynarodowych.