1. Czas powstania i struktura Biblii. Biblia- pochodzi od słowa „biblios” i oznacza dosłownie księgi. Czas powstania od X- II w. p.n.e. Stary Testament – zredagowany po hebrajsku i aramejsku

Księgi historyczne + Księgi dydaktyczne + Księgi prorockie = 46 ksiąg

Nowy testament- pierwsza połowa I w- druga połowa II w. n.e. , w języku greckim

Ewangelie Dzieje Apostolskie Listy apostolskie Apokalipsa św. Jana = 27 ksiąg

Przekłady Biblii :

• I całościowy przekład z hebrajskiego na grecki – Septuaginta
• łaciński przekład – Wulgata
• I pełny przekład polski – Biblia królowej Zofii
• kolejny polski przekład – Jakuba Wujka ( 1599 r )
• kolejny – Biblia Tysiąclecia (1965r. )

2. Motywy biblijne. MOTYW GENEZYJKI - motyw stworzenia świata według Księgi Genesis (Rodzaju) I dzień – Bóg stworzył dzień i noc (wartości moralne ) II dzień – niebo III dzień – ziemia i morze, rośliny IV dzień – słońce, księżyc V dzień – ptaki i zwierzęta morskie VI dzień – zwierzęta lądowe, człowiek
   Późniejsze nawiązania: Jan Kochanowski „Czego chcesz od nas Panie”, Franciszek Karpiński „Kiedy ranne wstają zorze”, Albert Camus „ Człowiek zbuntowany” , Zbigniew Herbert „ Modlitwa Pana Cogito” , Tadeusz Różewicz „ Ocalony”

MOTYW BIBLIJNEGO RAJU – Raj to biblijne miejsce, w którym żył człowiek przed skalaniem się grzechem pierworodnym. Miał on postać ogrodu, gdzie niczego nie brakowało, gdzie wszystko było idealne i piękne. Człowiekowi wolno było w nim robić wszystko poza zbliżaniem się do drzewa poznania dobrego i złego. Skuszona przez szatana, który przybrał postać węża, Ewa złamała zakaz i zerwała owoc, co stało się powodem wygnania ludzi z Edenu, a także utraty nieśmiertelności. Raj w różnych wizjach przybiera różne postaci, jednak niemal zawsze ukazany zostaje jako miejsce, w którym nie istnieje smutek, zło i rozczarowanie, a dominują to, co piękne. To ideał.

MOTYW APOKALIPSY – ( Apokalipsa św. Jana) zawiera obrazy, które są wyobrażeniem końca świata – Armagedonu, czyli ostatecznych zmagań dobra ze złem, i Sądu Ostatecznego Cechuje go wizjonerstwo i zagadkowa, wieloznaczna symbolika. Apokalipsa – od greckiego „apokalypsis” (objawienie) , rodzaj utworu opisującego tajemnice dotyczące czasów ostatecznych i sensu dziejów, Symbolika apokaliptyczna:

• Baranek – symbol Chrystusa, niewinny, umęczony
• Alfa i Omega- pierwsza i ostatnia litera alfabetu, początek i koniec, Bóg
• Niewiasta obleczona w Słońce- obraz Matki Boskiej
• smok/bestia – przeciwnik Boga, szatan próbujący zniszczyć dzieło Mesjasza
• liczby : 3 Trójca Święta 4 symbol kosmicznej całości : cztery strony świata, cztery pory roku, 7 biblijna miara czasu: siódmy dzień święty, 10 symbol doskonałości , a w znaczeniu negatywnym mocy szatańskiej
• jeźdźcy Apokalipsy : jeździec na białym koniu – zwycięstwo , jeździec na ognistym koniu – wojna , na czarnym – głód , trupio blady- śmierć
• zwierzęta : lew, wół, orzeł i zwierzę z ludzką twarzą – symbole 4 ewangelistów

Nawiązania literackie: Adam Mickiewicz Widzenia księdza Piotra w III części „Dziadów”, Zygmunt Krasiński „ Nie-Boska komedia” , Czesław Miłosz „ Piosenka o końcu świata”

MOTYW WIEŻY BABEL - symbol niemożności porozumienia się między ludźmi Nawiązania literackie : Wisława Szymborska „ Na wieży Babel” – 2 ludzi, mężczyzna i kobieta, nie mogą się dogadać, poruszane są tematy miłości, zdrady, które ich kiedyś łączyły

MOTYW HIOBA – księga Hioba mówi o sensie niezawinionego cierpienia, bólu wpisanego w ludzką egzystencje. Hiob, człowiek dobry, bogobojny, w wyniku zakładu między Bogiem a szatanem zostaje poddany próbie. Spadają na niego niewytłumaczone plagi- choroba, utrata dobytku i bliskich. Hiob zadaje pytanie o przyczynę tych klęsk, zapoczątkowując tym samym wielką tradycję pytania o przyczynę istnienia w świecie zła, które tak trudno zaakceptować w obliczu nieskończonego dobra Stwórcy. Nawiązania: Jan Kochanowski „ Treny”, Adam Mickiewicz „ III część Dziadów” , Albert Camus „ Dżuma”

MOTYW KOHELETA – księga Koheleta zawiera rozważania nad przemijaniem , celem i sensem życia ludzkiego , nad jego nietrwałością. Przesłaniem Księgi jest przeświadczenie, że piękno i radość są jedynie ulotną chwilą, niosącą w sobie zapowiedź śmierci. Jedynym ratunkiem człowieka jest wiara w Boga Nawiązania : Jan Kochanowski „Tren XI”, Daniel Naborowski „Marność”, Mikołaj Sęp Szarzyński „Sonet V. O nietrwałej miłość rzeczy świata tego”

3. Przypowieść i list jako przykłady biblijnego dekadentyzmu. Przypowieść – inaczej parabola, forma narracyjna stanowiąca zamkniętą całość fabularną, w której przedstawione sytuacje, wydarzenia, postawy i działania bohaterów służą przekazaniu sensu nadrzędnego: myśli moralnej, religijnej, filozoficznej, uniwersalnych praw ludzkiej egzystencji; należy do literatury dydaktycznej służy homiletyce ( sztuce budowania kazań)

Cechy:

• schematyzm fabuły,
• uproszczona konstrukcja postaci,
• obiektywny narrator,
• selekcja realiów, Przykłady : “Przypowieść o synu marnotrawnym” fabuła przypowieści opowiada o ojcu, który miał dwóch synów. Młodszy z nich postanowił szukać szczęścia w świecie, zwabiony jego urokami zażądał od ojca swojej części majątku i opuścił rodzinny dom. Jednaka szczęścia w świecie nie znalazł, wiele grzeszył, stracił wszystkie pieniądze, w końcu nie miał już niczego, cierpiał straszny głód i z tęsknotą wspominał dom ojca. Wtedy postanowił wrócić, pragnął być sługą w domu ojca, by nie cierpieć głodu i poniżenia. Wrócił pełen skruchy, wiedział, że kiedyś postąpił źle żałował tego. Ojciec przyjął go z otwartymi ramionami, urządził dla niego ucztę, był szczęśliwy, że syn powrócił. Starszy syn uważał, ze to niesprawiedliwe, ze ojciec tak wystawnie wita młodszego syna, tego, który sprzeciwił się jego woli i roztrwonił majątek, wtedy ojciec odpowiedział mu, że cieszy się, bo myślał, ze stracił syna, a teraz go odzyskał. Wykładnia tej przypowieści jest następująca: wyrozumiały i kochający ojciec to sam Bóg, jego synowie to wierni, starszy syn jest posłuszny cały czas, młodszy zaś symbolizuje grzesznika. Jego powrót do domu jest nawróceniem się, powrotem do Boga, który cieszy się z każdej poprawy, z każdej duszy, która byłą umarła, a zwrócił się w stronę wiecznego życia. “Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie” - Samarytanin jest podróżnym , który na swej drodze dostrzega rannego i ograbionego człowieka, człowiekiem tym jest Żyd, Samarytanie i Żydzi żyli w niezgodzie, jednak Samarytanin widzi w potrzebującym bliźniego. Udziela mu więc pomocy, zostawia go w najbliższej gospodzie, gdzie poleca go opiece właściciela, zostawiając jednocześnie pieniądze na kuracje rannego. Samarytanin reprezentuje tu godną podziwu postawę miłości bliźniego, która nie zważa na rasę ani wyznanie drugiego człowieka. Na tym polega prawdziwa wiara. Wcześniej tego samego człowieka mijali duchowni, jednak pozostali obojętni na jego cierpienie. Nie tego oczekuje Bóg. “Przypowieść o siewcy” ma bardzo prostą fabułę, mówi o siewcy, który wyszedł na pole, jednak nie wszystkie ziarna wpadły w żyzną glebę, część z nich spadła na skałę i w ogóle nie wykiełkowała, część trafiła między osty, ziarno puściło pędy, ale inne rośliny szybko je zagłuszyły, inne upadły na drogę, skąd wydziobany je ptaki, ale niektóre nasiona padły na glebę i wydały plon jedne 30-krotny inne 60-krotny, a jeszcze inne 100-krotny. Ziarno to w tej przypowieści nauka Chrystusa, to on jest siewcą, który głosi Słowo Boże, glebą są serca tych, którzy go słuchają, wielu z jego uczniów wysłucha nauki i nie zrozumie, nie uwierzy, inni się zapalą, przyjmą ją z entuzjazmem, ale przeciwności losu skłonią ich do grzechu i odejścia od wiary, ale część z tych, którzy słuchają przyjmą te naukę i wydadzą plon. List- to gatunek nowotestamentowy, Nowy Testament zawiera “Listy Apostolskie”, czyli przesłanie, jakie apostołowie kierowali do wiernych z odległych kościołów. Chrześcijaństwo rozszerzało swój zakres, potrzebowało więc nauczycieli, którzy głosiliby słowo boże, ponieważ apostołowie nie wszędzie mogli być osobiście, posługiwali się listem. Listy owe maja charakter otwarty, skierowane są do wszystkich wiernych i zawierają etyczne pouczenia.

STYLIZACJA BIBLIJNA :

• warstwa leksykalna  występuje słownictwo związane z 2 sferami: sacrum i profanum , łączące wzniosłość z konkretem
• warstwa składniowa  zdania krótkie, współrzędnie złożone, często rozpoczynające się spójnikami ( np. „a” , „i” ), szyk przestawny
• styl  uroczysty i podniosły, a zarazem zwięzły i dobitny,
• kreacja „ja” mówiącego  podmiot mówiący kreowany jest na wyjątkowy autorytet moralny, przekaziciela niepodważalnych prawd
• warstwa gatunkowa  tekst ukształtowany jest na wzór przypowieści, występują w nim liczne sentencje, maksymy,
• metryka  wypowiedź zachowuje rytm biblijnych wersetów

ŚREDNIOWIECZE Średniowiecze- prawie tysiącletni okres w dziejach kultury europejskiej . Nazwy „wieki średnie” ( era średnia – „ medium aevum”) zaczęto używać już w renesansie. Spopularyzował tę nazwę Krzystof Celler . W Europie trwało od IV/ V do XV w. W Polsce od X- XV w.

476 r . upadek cesarstwa Zachodniorzymskiego , początek średniowiecza 1450 r – wynalezienie druku 1453 r. – upadek Konstantynopola koniec średniowiecza 1492 r . – odkrycie Ameryki

W Europie :

• I faza – Średniowiecze wczesne ( okres od V do X w )
• II faza – rozkwit średniowiecza ( XI- XIII w.)
• III faza – zmierzch Średniowiecza ( XIV – XV w. ) W Polsce :
• faza I – Średniowiecze wczesne ( od X- XIII w)
• faza II – rozkwit średniowiecza ( wiek XIV)
• faza III – zmierzch średniowiecza ( wiek XV)

FILOZOFIE ŚREDNIOWIECZA :

1. AUGUSTYNIZM :

• dualizm dobra i zła w świecie i każdym człowieku, ( oparte na Platonie) ŚWIAT

CIVITAS DEI – państwo Boże (zbawieni) CIVITAS TERRENA – państwo ziemskie(potępieni)

• dwoisty człowiek ( „ziemska” substancja materialna, ciało i niematerialna- dusza )
• człowiek jest jednostką rozpaczliwie poszukująca Boga, zawieszoną między Niebem a Ziemią -wieczne rozdarcie jednostki między dobrem a złem ,
• poczucie niepewności własnych losów,
• celem życia człowieka jest poznanie Boga i swojej duszy ,
• człowiek można znaleźć prawdziwe szczęście jedynie w Bogu,
• Bóg decyduje, komu będzie dane szczęście poznania duszy i Bożej koncepcji zbawienia świata,

2. TOMIZM :

• oparta na filozofii Arystotelesa,
• każdy człowiek znajduje się na ściśle określonym szczeblu drabiny bytów,
• wszystko dzieje się z woli Boga,
• empiryczne doświadczenia powinny być punktem wyjścia ludzkiego rozumowania,
• główne dzieła to Summa filozoficzna i Summa teologiczna ,
• harmonijny obraz świata,
• cały kosmos jest logicznie uporządkowany i kierowany przez Boga,
• życie ludzkie jest celowe i ma sens,
• na szczycie drabiny istnień stoi Bóg, ( teocentryzm )
• 5 dowodów na istnienie Boga : a) W świecie istnieje ruch, a więc wszystko jest przez coś poruszane. Tym, który wszystko wprawia w ruch jest Bóg (ex motu). b) Każda sytuacja, zdarzenie ma swoją przyczynę. Zakładając, że łańcuch przyczyn może biec w nieskończoność, istnieje pierwsza przyczyna wszystkich istnień (ex ratione causae efficientis). c) Wszystkie rzeczy są przypadkowe, to znaczy, że mogą istnieć albo nie. Musi więc istnieć byt konieczny będący przyczyną konieczności. Jego egzystencja wynika z samej jego istoty (ex possibili et necessario). d) Analiza gradacji bytów pod względem doskonałości prowadzi do stwierdzenia istnienia bytu najdoskonalszego (ex gradibus perfectionis). e) Jeśli w świecie istnieje jakiś ład, porządek, harmonia to ktoś musiał ten porządek zaprowadzić (ex gubernatione rerum).

3. SCHOLASTYKA :

• filozofia i teologia średniowieczna wykładana na uniwersytetach Europy od XI do końca XV w. ,
• próby RACJONALNEGO WYJAŚNIENIA WIARY,
• dyscyplina w rozumowaniu,
• monotonia formuł,
• przywiązanie do autorytetów,
• jałowe dociekanie,
• dogmatycznie filozofowania ( a priori – z założenia to jest słuszne)
• z niej wywodzi się św. Tomasz z Akwinu

4. FRANCISZKANIZM :

• wiara radosna, prosta, płynąca z głębi serca,
• wszechogarniająca MIŁOŚĆ DO ŚWIATA i wszelkiego stworzenia,
• kochać należy nie tylko ludzi i Boga, ale również każde zwierzę, drzewo czy kwiat,
• miłosierdzie, pokora, ubóstwo, braterstwo ,
• Kwiatki św. Franciszka (zbiór legend z życia świętego i jego towarzyszy)

5. TEOCENTRYZM :

• uznawał Boga za przyczynę i cel istnienia wszystkich bytów. Bóg uważany jest za byt zewnętrzny wobec wszechświata, działający stale, wzywający do życia duchowego w łączności ze swoją osobą i reagujący na aktywność ludzi.

CECHY LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ:

• przeważnie anonimowa,
• parenetyczna ( kształtująca wzorce osobowe)
• przede wszystkim religijna,
• podporządkowana ideologii epoki – teocentryczna,
• alegoryczna,
• amorficzna (brak klasycznej kompozycji dzieła literackiego),
• dydaktyczna,
• styl patetyczny,
• w formie ustnej i pisanej,
• z wyraźną dominacją łaciny ( do końca XIII w )

NAJWAŻNIEJSZE GATUNKI LITERACKI EPOKI :

• KRONIKA  proza literacka łącząca wiedzę źródłową z fikcją literacką ( kroniki Galla Anonima),
• LEGENDA  opowieść posługująca się elementami niezwykłości oraz cudowności, związanej z życiem świętych i męczenników ( Legenda o św. Aleksym)
• HAGIOGRAFIA  żywoty świętych ( Złota legenda ) -PIEŚŃ RELIGIJNA  liryczny utwór modlitewny, o podniosłym charakterze, którego adresatem jest zazwyczaj Bóg, rzadziej człowiek ( np. Psalmy)
• EPIKA RYCERSKA  gatunek literacki, w którym występują liczne epitety, powtórzenia składniowe, wyliczenia, porównania, apostrofy, onomatopeje, hiperbolizacje. Epika rycerska (np. Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy) stworzyła ideał rycerza bez skazy.
• KAZANIE  przemówienie o treści religijnej, komentujące treść ewangelii lub nawiązujące do święta religijnego, które służyło wyjaśnieniu prawd wiary, głoszeniu nauk moralnych itd. ( Kazania świętokrzyskie)
• CHANSONS DE GESTE  francuskie poematy epickie , opowiadały o bohaterskich czynach historycznych i legendarnych rycerzach ( Pieśń o Rolandzie )
• ABECEDARIUSZ  utwór wierszowany, w którym pierwsze litery kolejnych strof/wersów układają się w porządku alfabetycznym (Skarga umierającego)
• HYMN  utrzymana w podniosłym tonie pieść pochwalna
• LAMENT  utwór poetycki wyrażający ból , żałobę ( Posłuchajcie bracia miła..), -ROCZNIKI  księgi , w których zapisywano bieżące, ważne wydarzenia
• LIRYKA PROWANSALSKA  liryka trubadurów , wędrownych śpiewaków, głównym tematem była miłość rycerska i obiekt tej miłości
• MIRAKLE  dramat religijny ukazujący sceny z życia Matki Boskiej, Jezusa i świętych
• MORALITET  literatura dydaktyczna, niósł przesłanie moralne, ukazywał walkę dobra ze złem ,
• ROMANS RYCERSKI  utwór narracyjny o fabule miłosnej , obfitującej w zawikłania, intrygi i komplikacje , baśniowe zdarzenia ( Dzieje Tristana i Izoldy)

ZASADY ETYKI RYCERSKIEJ :

1. Bądź zawsze oddany Bogu, Ojczyźnie, Panu.

2. Nigdy nie bądź tchórzliwy.

3. Bądź ambitny i podążaj do celu.

4. Przegrane bitwy znoś z honorem.

5. Bądź wzorem dla innych.

6. Szanuj ludzi wokół siebie.

7. Dobro i prawość przed niesprawiedliwością broń.

8. Bądź hojny dla ludzi w potrzebie.

9. Bądź wierny swym zasadom i ideałom.

10. Nie krzywdź słabszych. WZORCE PARENETYCZNE ŚREDNIOWIECZA Wzorce parenetyczne – modele postaci godnych naśladowania

11. WŁADCA

• sprawiedliwy , honorowy, wierny poddanym, pobożny, waleczny, mężny ( np. Bolesław Krzywousty w „Kronice” Galla Anonima)

2. ŚWIĘTY

• żyje w ubóstwie, przyjmuje pogardę i cierpienie z pokorą , ucieka od sławy, rozgłosu modli się do Boga, umartwia swoją duszę i ciało, anonimowość, pokora (np. św. Aleksy w „Legendzie o św. Aleksym” ) asceta – człowiek umartwiający się, głodzący się itd.

3. RYCERZ

• bogobojny, odważny, zawsze dotrzymywał słowa, dbał o honor i sławę, patriota uwielbienie Boga i poświęcenie dla obrony wiary, wzorzec dydaktyczny, zyskiwał władzę, stawał się godnym szacunku, propagował postawę wygodną kościołowi , kościół akceptował rycerzy, bowiem w nich upatrywał szerzenie chrześcijaństwa ( np. Roland w „Pieśni o Rolandzie” )

4. MORIBUND ( umierający)

• nie ulegający pokusom szatana, przygotowany na śmierć, nie troszczący się o majątek, nie jest chciwy, nie troszczy się o ciało , pamięta o duszy ( np. moribund z „ Skargi umierającego”)

TEMATY LITERATURY ŚREDNIOWIECZA :

1. WOJNA : Pieść o Rolandzie – wyprawa Karola Wielkiego przeciwko Saracenom , bitwa w wąwozie Roncevaux w Pirenejach. Roland wpadłszy w zasadzkę podejmuje nierówną walkę na czele swojego oddziału. Ma przy sobie swój miecz – Durendal. Śmierć Rolanda zostaje pomszczona na wrogach. Symbole w śmierci Rolanda:

• sosna ( łączy niebo i ziemie)
• głowa skierowana ku Hiszpanii (zwycięstwo)
• bicie się w piersi, modlitwa, żal za grzechy, złożone ręce ( ars bene moriendi – sztuka dobrego umierania),
• ofiarowanie Bogu prawej rękawicy ( koniec służby) Śmierć Zawiszy Czarnego - została mu obcięta głowa po dostaniu się do niewoli u Turków , zginął w bitwie pod Gołębcem , sławny rycerz, brał udział w bitwie pod Grunwaldem , obrońca chrześcijaństwa, śmierć honorowa , mężny, wytrwały, honorowy

2. MIŁOŚĆ Dzieje Tristana i Izoldy – miłość między kochankami zrodziła się po wypiciu napoju miłosnego, stanowi sens życia bohaterów, dla niej to właśnie Tristan łamie przysięgę rycerską złożoną swemu stryjowi i królowi – Markowi, a Izolda przysięgę małżeńską. Miłość jest tak silna, że przetrwa nawet śmierć kochanków, a jej symbolem jest krzew głogu, który wyrósł z grobu Tristana i zanurzył się w grobie Izoldy.
3. ŚMIERĆ I RZECZY OSTATECZNE Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią – mistrz Polikarp zwraca się do Boga z prośbą o zobaczenie śmierci. Jego prośba zostaje wysłuchana. Po mszy, gdy wszyscy opuszczają kościół , ukazuje się mu śmierć. Mistrz Polikarp gdy po chwili udaje mu się opanować przerażenie, zadaje jej nie zawsze najmądrzejsze pytania, na które Śmierć odpowiada raz z irytacją , raz z rozbawieniem. Jedno z pytań dotyczy pochodzenia Śmierci. Dowiadujemy się, że jest ona karą za grzech pierworodny, i dlatego podlega jej każdy człowiek. Inne pytanie Polikarpa skłania Śmierć do opowieści o jej zaciekłej pogoni za zwierzętami. Dzięki temu Śmierć w tym utworze ma dwojakie oblicze. ŚMIERĆ W LITERATURZE ŚREDNIOWIECZA JEST UPERSYNIFIKOWANA !! Ars bene moriendi – sztuka dobrego umierania np. „Skarga umierającego” albo „Dusza z ciała wyleciała” , pokazują jak ma się zachować człowiek w chwili śmierci aby trafić do nieba

BOGURODZICA Najstarsza ze znanych polskich pieśni religijnych, a zarazem najstarszy znany polski utwór poetycki. Istnieje wiele tez dotyczących daty jej powstania. Obecnie przyjmuje się XIII w. Tradycja przypisywała jej autorstwo św. Wojciechowi, jednak dziś wiemy, że nie mógł być on jej autorem. I STROFA – rozbudowana apostrofa , uroczysta forma, da się przez to opisać Maryję, która jest tylko pośredniczką, a nie adresatką , podmiot prosi o przychylność Boga przez Maryję, 2 wersy – apostrofy 1 wers- prośby. Każdy wers liczy 3x2 sylab. II STROFA – rozpoczyna się od krótkiej apostrofy . Modlitwa jest prośbą. Prośby: wysłuchanie modlitwy, spełnienie życzeń, dostatnie życie, życie wieczne . 1 wers- apostrofa 5 wersów – prośby.

Środki artystyczne w „Bogurodzicy” :

• apostrofy,
• rymy,
• anafory ( powtórzenie tego samego wyrazu na początku wersu),
• refren,
• gradacja (stopniowanie) próśb,
• strofa saficka ( zbudowana z 2 pierwszych długich i z jednego krótkiego wersu),
• wiersz intonacyjno-zdaniowy ( ma melodię wznosząco-opadającą)

Utwór możemy uznać za arcydzieło, gdyż:

• jest kategorią relatywną historycznie i społecznie,
• oryginalność dokonania,
• autor potrafi krytycznie rozprawić się ze wzorami tradycji,
• wierność względem tradycyjnych ujęć uznawanych za wzorcowe

LAMENT ŚWIĘTOKRZYSKI inaczej zwany POSŁUCHAJCIE, BRACIA MIŁA lub ŻALE MATKI BOSKIEJ POD KRZYŻEM Liryczny monolog o wielkim ładunku dramatycznym i dużych walorach teatralnych. Prawdopodobnie wykonywany podczas wielkopiątkowej adoracji Krzyża. Rękopis pochodzi z 1470 r, zaginął jednak po powstaniu listopadowym. Gatunkowo jest to lament. Anonimowy utwór składa się z 38 wersów o nieregularnej budowie. Jest to pełen bólu monolog cierpiącej Matki Bożej, która współodczuwa mękę umierającego na krzyżu Syna. Żale Maryi kierowane są do anioła Gabriela, który niegdyś zwiastował szczęśliwą nowinę. W swym cierpieniu zwraca się również do zwykłych, ziemskich kobiet, w nadziei, że również będąc matkami, zrozumieją jej rozpacz. Tekst mieści się w nurcie DOLORYZMU, prądu religijnego głoszącego kult cierpienia Matki Bożej stojącej pod krzyżem.

WIELKI TESTAMENT F. Villon Nowatorstwo Villona polegało na wprowadzeniu do poezji indywidualnej perspektywy i siebie samego jako głównego bohatera wypowiedzi. Razem z poetą przeniknął do jego utworów świat w jakim się obracał- świat ludzi marginesu. Villon staje po ich stronie. Wybiera bunt przeciwko obowiązującym zasadom życia. Równie silny sprzeciw budzi w nim nieuchronność przemijania i śmierci człowieka. W wielu jego utworach powraca temat znikomości ludzkich spraw i nietrwałości świata. Taką postawą prawdopodobnie uformowała śmierć, o którą często się ocierał. W pierwszych 3 strofach występuję topos „ gdzie są” . Podmiot pyta, gdzie są jego dawne kochanki, ważne kobiety. Robi to aby podkreślić, że odeszły w niepamięć. Nie przejmuje się śmiercią. Wie, że i tak kiedyś umrze. Oczekuje na coś co musi przyjść. Prosi, aby z niego nie szydzić. Zwraca uwagę na ciało, o które dba się na ziemi , a później jest ono i tak niepotrzebne. Na samym końcu jest modlitwa do Boga. Strach przed piekłem.

PIEŚĆ O CHLEBOWYM STOLE Przecław Słota Najwcześniej znany utwór o tematyce świeckiej. Zaczyna się konwencjonalną inwokacją do Boga z prośbą o natchnienie, a kończy ponownym zwrotem do Boga i modlitewnym Amen. Splatają się w tym wierszu 2 tematy: zasady dwornego biesiadowania i kult dam. Słota pisze tutaj o zajmowaniu przy stole właściwego miejsca czy o kolejności mycia rąk. Autor używa słownictwa potocznego, wyrażeń i zwrotów, luźno powiązanych zdań, właściwych mówionej odmianie języka.

Człowiek wobec rzeczy ostatecznych kontynuacje „Wywiad” Miron Białoszewski Nawiązania Białoszewskiego do „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze śmiercią” :

• tytuł,
• struktura,
• bohaterowie
• śmierć przeraża Różnice :
• śmierć normalna, wygląda jak normlana kobieta, dziennikarka
• śmierć nieoczekiwana,
• krótki, zwięzły utwór,
• nie ma groteski ani alegorii, Groteska – określenie specyficznej konstrukcji świata przedstawionego opartego na skłonności do deformacji i wyolbrzymiania zjawisk, niejednorodności nastrojów i kategorii estetycznych, stylów i absurdalnej fantastyce Alegoria – pojedynczy motyw lub rozbudowany zespół motywów, który poza znaczeniem dosłownym, posiada znaczenie dodatkowe

„Piosenka umarłego” Julian Tuwim Nawiązanie do „Dusza z ciała wyleciała” i toposu zielonej łąki. Podmiot liryczny: ja – mężczyzna 1 osoba l. pojedynczej, możemy przypuszczać że żyje, liryka bezpośrednia Wiersz jest o spotkaniu podmiotu lirycznego na zielonej łące. Jest napisany humorystycznie, symbole, epitety ( odnoszą się do tego, co człowiek zna za życia), zdrobnienia, dusza wygląda jak materialny stwór. Dusza przestawiona jako anioł , a później jak owca. Ludzie mają nie bać się śmierci. W wierszu występuje groteska. „zielona łąka” - czyściec Topos – prastary motyw, wyobrażenie, który jest przejawem ciągłości kultury

Dantejska wizja zaświatów w Boskiej komedii Przewodnikiem po Piekle i Niebie jest Wergiliusz ( jego bezcielesny duch). PIEKŁO Ma 9 kręgów oraz przedsionek, gdzie trafiają dusze tych, którzy za życia nie wyrządzali zła, ale też nie czynili dobra. I krąg- Otchłań, mieszkańcy: dusze nieochrzczone, lecz szlachetne np. Wergiliusz, Homer, Sokrates II krąg – lubieżnicy III krąg- żarłocy i opilcy IV- skąpcy i rozrzutnicy V – ludzie gniewni, pyszni i gnuśni Vi – heretycy VII- gwałtownicy, mordercy, tyrani, samobójcy, bluźniercy, sodomici i lichwiarze VIII – Złe Doły mieszkańcy: uwodziciele, pochlebcy, fałszywi prorocy i wróżbici, obłudnicy, podżegacze IX – Ci, którzy zdradzili rodzinę albo ojczyznę, albo swoich gości albo dobroczyńców Na samym dnie są Judasz, Brutus , Kasjusz CZYŚCIEC Górzysta wyspa pośrodku oceanu na antypodach Jerozolimy , ma 9 rejonów: przedsionek, 7 górskich tarasów, raj ziemski na szczycie góry. Tu Dante spotyka Beatrycze, która będzie jego przewodnikiem po raju niebiańskim. RAJ Geometryczny model kosmosu, opisany przez Ptolemeusza- pierwsze siedem przestrzeni niebiańskich to krążące wokół Ziemi ciała niebieskie : Księżyc, Merkury , Wenus, Słońce, Mars, Jowisz, Saturn. 8 niebo stanowią gwiazdy stałe. 9 sfera zwie się Primum Mobile ( pierwsza poruszająca się rzecz), a kresem wędrówki Dantego jest świetliste Empireum, mające kształt białek róży, mistycznego kwiatu.