W mojej pracy postaram się przedstawić ewolucję koncepcji bohatera romantycznego w twórczości Adama Mickiewicza . Był on wybitnym polskim poetą, działaczem i publicystą politycznym. Żył i tworzył w epoce romantyzmu. Wraz z Juliuszem Słowackim i Zygmuntem Krasińskim tworzył grono tzw. Trzech Wieszczów. Mickiewicz pisał utwory przez całe swoje życie czerpiąc inspiracje początkowo z baśni i opowiadań ludowych jakie opowiadał małemu Adamowi służący w jego rodzinnym domu, później podróżując po świecie, poznając inne kultury, miejsca, ludzi. Wartości moralne jakie czytelnik powinien z nich wydobyć autor stara się przekazać w sposób pasujący do panującej epoki. Poeta w swoich utworach zamieszcza własne refleksje, przemyślenia i wnioski z aktualnych wydarzeń w Polsce i na świecie. Rozpocznę moją pracę od przedstawienia epoki w której żył i tworzył Adam Mickiewicz, gdy ma to kluczowe znaczenie w zrozumieniu jego dzieł oraz mentalności bohaterów. Romantyzm to okres w historii sztuki i literatury, trwająca od lat 90. XVIII wieku do lat 40. XIXwieku. Był formą buntu przeciwko ustalonym regułom społecznym, które rządziły społeczeństwami epoki Oświecenia – przeciw sztywnym zasadom życia arystokracji i mieszczaństwa, ustalonym regułom życia politycznego oraz przeciw naukowemu podejściu do natury i człowieka. Romantycy zwrócili uwagę na życie wewnętrzne człowieka – duchowość, uczucia, emocje, a również na odrębność jednostki ludzkiej, jej odmienność i indywidualność. Dominacja uczucia nad rozumem była także buntem przeciwko zastanej rzeczywistości i obowiązującym w niej normom społecznym. Metodą poznania świata stać się miał nie empiryzm, ale sztuka. W literaturze pojawił się typ bohatera romantycznego, który był buntownikiem motywowanym wielkimi namiętnościami, takimi jak miłość lub nienawiść, był indywidualistą, idealistą o bogatym życiu duchowym, wyrastającym ponad przeciętność, skłócony ze światem. Charakterystyczna postawa bohatera romantycznego powstała od znaczącej w tej epoce wizji świata i człowieka. W romantyzmie odrzucono oświeceniowy racjonalizm poszukując prawdy o naturze człowieka świata poprzez uczucia i intuicję. Można rozróżnić dwa modele bohatera romantycznego. Pierwszym jest bohater werteryczny, stworzony przez Johanna Goethego w utworze „Cierpienia młodego Wertera”. Cechowały go: wybujała wyobraźnia, uczuciowość, brak zdecydowanego działania, dążenie do samozagłady, widzenie świata przez pryzmat marzeń i poezji, niezgoda na konwencje obyczajowe i normy moralne, której towarzyszy pesymistyczne poczucie bezcelowości życia. Drugi to wykreowany przez George’a Byrona w powieści poetyckiej pt.: „Giaur” bohater bajroniczny. Ten typ bohatera romantycznego to wielki indywidualista, buntownik, osoba niezwykle tajemnicza, która często występuje przeciw powszechnie przyjętym prawom i normom społecznym, pozostaje w konflikcie ze światem, ulega wielkim namiętnościom, jego życie naznaczone jest ogromną miłością, zbrodnią, występkiem, które wywarły wpływ na jego dalsze losy. Bohater cierpi z powodu przeszłości (wyrzuty sumienia z powodu popełnionego zła); nieufność wobec społeczeństwa sprawia, że nie może zaznać spokoju i odnaleźć ukojenia. Adam Mickiewicz przekształcając nieco wzorce europejskie stworzył własnego bohatera. Ulegał on zmianie wraz z innowacjami zachodzącymi wokół samego poety. Weźmy więc pod uwagę Gustawa – bohatera IV części „Dziadów”, które powstały w młodości autora. Mickiewicz zraniony nieszczęśliwą miłością do Maryli Wereszczakówny nadaje bohaterowi cechy werteryzmu. Duch Gustawa pojawia się w Zaduszki w domu Księdza – swojego dawnego nauczyciela. Akcja podzielona jest na trzy godziny – miłości rozpaczy i przestrogi. Ksiądz początkowo nie rozpoznaje swego dawnego ucznia, widmo zarzuca mu nauki wpajane o romantycznym ideale miłości, opowiada historię swej miłości oraz rozstanie z ukochaną. Wyjaśnia, że przez popełnione samobójstwo musi co roku powracać na ziemię by przeżywać rozpacz i szaleństwo na nowo. Ponad to musi czekać na śmierć ukochanej by połączyć się z nią w zaświatach. Gustaw występuje w dramacie jako romantyczny kochanek, obojętny na sytuację polityczną. Jest niezwykle wrażliwy, pilny i rzetelny, patrzy na świat przez pryzmat miłości. Poprzez swoje skłonności do rozpamiętywania odrzucenia przez ukochaną popada w obłęd, jest samotny. Szuka ukojenia w śmierci, jednak go nie znajduje. Staje się zbłąkaną duszą, która snuje się po ziemi trawiona bólem nieszczęśliwej miłości. Konrad Wallenrod to kolejny bohater, który przedstawia wpływ przeżyć Mickiewicza na jego twórczość. Walter Alf został porwany z Litwy jako dziecko, krzyżacy zabili jego rodziców. Wychowywał się u rycerza Winrycha von Kniprodelecz duży wpływ miał na niego litewski wajdelota Halban – wpoił chłopcu miłość do ojczyzny i pragnienie zemsty. W czasie jednej z bitew Walter i Halban uciekają na Litwę. Zdradzają księciu Kiejstutowi wszystkie tajemnice zakonu aby zwiększyć szanse Litwy na wygranie wojny, jednak oczywiste było że Litwa nie obroni się przed wrogiem. Walter zakochuje się z wzajemnością w córce Kiejstuta – Aldonie. Po ślubie opuszcza ukochaną aby podstępem uratować ojczyznę znacznie plamiąc swój honor. Udaje się do zakonu przedstawiając się jako Konrad Wallenrod. Zyskuje zaufanie i po kilku latach zostaje mistrzem zakonu. Odwleka moment poprowadzenia rycerzy zakonnych na pewną śmierć, lecz pod wpływem Halbana Konrad rozpoczyna walkę z Litwą. Celowo nieudolnie rządzi armią, by doprowadzić do jej klęski. Zakonnicy poznają prawdziwe pochodzenie Konrada i skazują go na śmierć. Konrad chce uciec z Aldoną, która jest zamknięta w wieży jako pustelnica, ta jednak odrzuca propozycję ze względu na czas którego upłynęło zbyt wiele od rozkwitu ich miłości. Konrad żegna się z ukochaną i zamyka się w strzelnicy z Halbanem. Krzyżacy napadają ich w momencie gdy Konrad pada martwy po wypiciu zatrutego wina – woli umrzeć poprzez samobójstwo niż z rąk wroga. Aldona umiera z rozpaczy wiedząc, że jej ukochany nie żyje. Konrad Wallenrod jest średniowiecznym rycerzem, z romantyzmem łączy go przewaga uczucia nad rozumem, kierowanie się emocjami, skłócenie z rzeczywistością. Przykładem pierwszych zmian bohatera w twórczości Mickiewicza jest rola miłości w utworze: Konrad kocha Aldonę, a ona odwzajemnia tą miłość, do pewnego momentu nic nie stoi im na przeszkodzie. Konrad decyduje się poświęcić miłość do kobiety na rzecz ojczyzny. Bohater wyrzeka się również życia w ojczyźnie, a ostatecznie podejmuje nierycerskie metody walki. Konrad ma cechy bajronizmu takie jak tajemnicza i zbrodnicza przeszłość, charakterystyczny wygląd czy przywdzianie habitu mnicha. Dzięki temu utworowi pojawia się nowy typ bohatera romantycznego – wallenrodyzm. Następny utwór Adama Mickiewicza wyraźnie ukazuje zmianę bohatera. W prologu III części „Dziadów” ukazana jest przemiana Gustawa – romantycznego kochanka, w Konrada – patriotę i Mesjasza. Sceną, w której najbardziej ukazana jest przemiana bohatera jest Wielka Improwizacja. Konrada charakteryzuje prometeizm – pragnie poświęcić się za dobro wspólnej sprawy, jest gotów ponieść śmierć, jeśli ma to przynieść wyzwolenie. Bohater jako poeta jest przekonany o swojej mocy i wielkości, jest tak przekonany o słuszności sprawy, w obronie której występuje, że posuwa się do rozmowy z Bogiem, która przeradza się w kłótnię. Jego duma i poczucie wyższości wiedzie go do bluźnierstw przeciw Bogu. Buntownik oskarża Stworzyciela o niedoskonałe prawowanie rządów nad światem, obojętność wobec cierpiących i potrzebujących Jego pomocy. Konrad porównuje siebie do Pana, a nawet twierdzi iż jest od niego lepszy. Żąda od Boga władzy nad ludźmi słowami: „Daj mi rząd dusz”, sugeruje, że będzie lepszym przywódcą narodu. Choć kieruje nim szczytne uczucie współczucia dla narodu postępuje niemoralnie. Pycha bohatera zostaje ukarana – nie dostaje on odpowiedzi na dręczące go pytania. Przyszłe losy Polski poznaje jednak Ksiądz Piotr, w widzeniu gdzie zawarta jest idea mesjanizmu. Tak więc w Dziadach drezdeńskich Mickiewicz przedstawia bohatera przepełnionego pychą i dumą, mającego postawę mesjanistyczną, gotowego poświęcić się za ojczyznę, lecz biernego w działaniu. Autor odrzuca wątek miłosny, charakterystyczny w epoce romantyzmu. Zobrazowanie ewolucji bohatera romantycznego byłoby niepełnie, gdybym nie przedstawiła jeszcze jednego bohatera. Jest nim Jacek Soplica, główny bohater „Pana Tadeusza”. Epopeja narodowa powstała jako jedno z ostatnich dzieł Adama Mickiewicza. Chociaż tytułowym bohaterem jest Tadeusz Soplica, najistotniejsze jest życie jego ojca – Jacka. Jest on bohaterem dynamicznym, dochodzi do wewnętrznej przemiany podczas trwania utworu. Jacek Soplica pochodził ze średnio zamożnej szlachty, choć nie posiadał wielkiego majątku. Z natury był „kłótnikiem i paliwodą”, porywczy i pełen dumy często walczył z mało ważnych powodów. W młodości był bardzo przystojny, świetnie jeździł konno, znakomicie strzelał oraz walczył na szable. Był niezwykle popularny, dlatego też często goszczono go na zamku Stolnika Horeszki – gospodarz na sejmikach wykorzystywał zaufanie jakim darzyła Soplicę szlachta zaściankowa. Jacek zakochał się w Ewie Horeszkównie, lecz dostał czarną polewkę. Zraniło to jego dumę, więc wyjechał i ożenił się z niekochaną kobietą. Miał z nią syna – Tadeusza. Powrócił do Soplicowa i przypadkiem był w pobliżu zamku kiedy Horeszków zaatakowali Moskale. Stolnik obronił się przed najeźdźcą, lecz porywczy Jacek zastrzelił go z zemsty. Okrzyknięty zdrajcą musiał uciekać z kraju. Jest to moment przełomowy w jego życiu – zdaje sobie sprawę z nieszczęść jakie spowodował. Udał się do zakonu gdzie przybrał habit mnicha i jako kwestarz gościł m.in.: w Soplicowie pod imieniem Ksiądz Robak. Już samo imię jakie przybrał świadczy o poniżeniu siebie by zadośćuczynić. Za młodu podobny do Gustawa – najważniejsze były dla niego jego własne sprawy – teraz walczy za ojczyznę. Dawna duma zmienia się w pokorę. W miarę upływu lat nabiera doświadczenia i mądrości. Jacek Soplica ma wiele cech wspólnych z poprzednimi bohaterami Mickiewicza, jednak pojawiają się także nowe: rezygnuje z walki w pojedynkę, na rzecz organizowania ogólnonarodowego powstania, demokratycznie namawia do powstania ludzi różnych stanów, a co najważniejsze patrzy z dystansem na swoje postępowanie, wyciąga odpowiednie wnioski i wytrwale dąży do rehabilitacji wyrządzonych szkód. Umiera ratując Hrabiego. Myślę, że przedstawione postacie wystarczą, aby zauważyć wyraźną przemianę bohatera w twórczości Adama Mickiewicza. Początkowo romantyczny kochanek, egoista, delikatny i nie interesujący się sprawami narodu walczy tylko o swoje szczęście, popełnia samobójstwo nie radząc sobie z nieszczęśliwą miłością. Przemienia się w walecznego rycerza, poświęcającego dobrowolnie szczęście i miłość dla dobra ojczyzny, lecz walczy w sposób nieetyczny i niemoralny, podstępem. Ostatecznie rezygnuje także ze zbawienia, ponieważ popełnia samobójstwo. Następnie przemienia się w patriotę, chce zginąć dla dobra ojczyzny, rzuca obelgi nawet wobec Boga, uważa siebie za jednostkę na tyle silną by walczyć za cały naród. Pozostaje jednak bierny w działaniu, pokorny ksiądz ratuje jego duszę przed potępieniem. Finalnie przemienia się w typowego przedstawiciela szlachty, nieszczęśliwie zakochanego, który dopuszcza się morderstwa z zemsty. Jest to początek jego przemiany – staje się pokornym Księdzem, charakteryzuje go bajroniczność. Walczy o dobro narodowe nie jako wybitna jednostka, lecz działa pod przykryciem mnicha jako emisariusz, uzyskuje efekty dzięki mozolnej, cichej pracy. Ewolucja bohatera odnosi się do zmian w życiu samego Mickiewicza. Najpierw znudzony nauką w Kownie romansuje i przeżywa swą nieszczęśliwą miłość. Później zaczyna interesować się sytuacją polityczną ojczyzny, sam zostaje aresztowany i zesłany w głąb Rosji za działalność w Towarzystwie Filaretów. Na końcu chce zmobilizować polską szlachtę do walki utworem „ku pokrzepieniu serc”.