Bogurodzica

• Utwór powstał w średniowieczu, na przełomie XIII i XIV wieku – najstarsza utrwalona polska pieśń religijna i najstarszy zachowany polski tekst poetycki, Bogurodzica pełniła rolę hymnu państwowego.

• Bogurodzica w pierwotnej postaci obejmuje 2 strofy. Pierwsza zwracająca się do Najświętszej Marii Panny, a druga z prośbą do Jezusa. Ma charakter meliczny: jest utworem do śpiewania. -Pierwsza strofa to prośba do Matki Boskiej (zwrot w pierwotnym zapisie “Bogu rodzica”, w funkcji wołacza – Matko Boga), by zyskała przychylność Chrystusa dla ludzi (“ziści nam, spuści nam” – pozyskaj i ześlij nam, domyślne “ji” – ‘go’, czyli Chrystusa). Adresatka: Matka Boga Dziewica, wychwalana przez Boga (“Bogiem sławiena” – aluzja biblijnaPierwsza strofa jest syntezą mariologii. Istnieje także drugi sposób interpretowania fragmentu “U Twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja, zyszczy nam, spuści nam” – jako prośby o przyśpieszenie paruzji.

• Prośba w drugiej strofie kierowana jest bezpośrednio do Chrystusa (“bożycze” – synu Boga), ale przez wzgląd (“twego dziela”, czyli “dla twego”, a metaforycznie: “przez wzgląd na twego”) na Jana Chrzciciela.wspólnota wiernych błaga o szczęśliwe życie teraz i rajskie obcowanie z Bogiem po śmierci.

• Połączenie trzech osób – Chrystusa, Matki Boskiej i Jana Chrzciciela – występowało w sztuce romańskiej, pod nazwą deesis (gr. ‘modlitwa’).

• W Bogurodzicy znajdują się liczne archaizmy:  leksykalne (dawne wyrazy):

• dziela-dla

• bożyc- syn Boga

• gospodzie- Pan -zbożny- dostatni

• przebyt- bytowanie, istnienie

• rodzica- matka

• jąż, jegoż- którą, którego  słowotwórcze (przestarzały sposób tworzenia wyrazów):

• Bogurodzica- matka Boga

   fleksyjne (dawne końcówki odmiany wyrazów):

• raczy- racz -sławiena – wysławiana

• zwolena – wybrana

Jan Kochanowski: XVI w., poeta epoki renesansu, uważany jest za jednego z najwybitniejszych twórców renesansu w Europie, najlepszego poetę słowiańskiego, który przyczynił się do rozwoju polskiego języka literackiego.  Fraszka krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany, Często kończy się wyraźną puentą. Kochanowski wprowadził fraszkę do literatury polskiej. Do gór i lasów Do gór i lasów to fraszka o charakterze autobiograficznym. Podmiot liryczny, którego tym razem możemy utożsamiać z samym Kochanowskim, pod wpływem obserwowanego krajobrazu przywołuje z pamięci dawne zdarzenia. Utwór rozpoczyna się apostrofą do „wysokich gór” i „odzianych lasów”. Zarówno góry jak i lasy są symbolem nieprzemijalności, długowieczności, stałości. Kilkadziesiąt lat w życiu gór czy lasów to niewielki odcinek czasu, który nie zmienia ich wyglądu. Poeta widzi więc zapewne krajobraz takim, jakim go widział rozpoczynając swoje bujne życie i od tego momentu prowadzi jego rewizję. Poeta sam się dziwi ilości i różnorodności swoich życiowych doświadczeń. Jego udziałem były liczne podróże. Raki Raki to jedna z najbardziej kunsztownych fraszek Kochanowskiego. Charakteryzuje się tym, że każdy z wersów można czytać również na wspak. Od tyłu przybierają przeciwne znaczenie. Raki zaliczamy do liryki miłosnej, zawierającej jednak elementy tematyki obyczajowej. W przypadku obu odczytań mamy do czynienia z liryką bezpośrednią. Wypowiedź w pierwszej osobie liczby mnogiej służy identyfikacji podmiotu-nauczyciela z odbiorcami. Raki odczytywane tradycyjnie mówią o kobietach w sposób pochlebny, wyłania się stąd obraz kobiet uczciwych i bezinteresownych w miłości. Czytając wiersz na wspak dowiadujemy się, że te same panie są zdradliwe i łase na złoto. Ale podobna przewrotność cechuje podmiot, mówiący w utworze, jego słowa czytane od końca to przyznanie się do kłamstwa i niestałości w uczuciach. Celem utworu nie jest ośmieszenie ani kobiet, ani mężczyzn. To utwór stworzony dla zabawy. Na lipę Mamy tu do czynienia z liryką inwokacyjną,( liryka apelu, zwrotu do adresata) uosobiona lipa (będąca podmiotem lirycznym) zaprasza „Gościa”, by spocząć w swoim cieniu. Poeta wykorzystał tu zabieg antropomorfizacji. „Gość” to każdy z czytelników, człowiek zmęczony, potrzebujący wytchnienia. Wiersz jest nie tyle zaproszeniem, co pochwałą, swoistym hołdem złożonym przez poetę lipie. O doktorze Hiszpanie Bohaterem fraszki jest doktor Hiszpan, utwór rozpoczyna się w momencie, kiedy doktor wycofuje się z biesiady do swej sypialni, a jego towarzysze próbują go zatrzymać. Druga osoba dialogu zapowiada rozwój wydarzeń – nocne odwiedziny sypialni towarzysza. 2 puenty: od towarzyszy biesiady nie można się uchronic, kładzie się spac trzeźwy, wstanie pijany. Treny – cykl utworów Jana Kochanowskiego napisany w XVI wieku i poświęcony jego zmarłej w młodym wieku córce – Urszulce. Zostały wydane w 1580 w Krakowie (wznowione w 1583 i 1585). Poeta napisał w sumie 19 trenów, numerowanych liczbami rzymskimi. Poprzedził je dedykacją: “Urszuli Kochanowskiej, wdzięcznej, ucieszonej, niepospolitej dziecinie…”, zakończył zaś utworem Epitafium Hannie Kochanowskiej. Są to utwory o charakterze lamentacyjnym, wyrażają żal i rozpacz po śmierci córki. Są najbardziej osobistym dziełem poety. Stanowią przede wszystkim pomnik wystawiony zmarłemu dziecku, lecz są także wyrazem bolesnego doświadczenia przez los, zrujnowania ideałów człowieka renesansowego, kryzysu światopoglądowego i prób jego przezwyciężenia. Pieśni: cechy: uproszczona budowa, układ stroficzny, częste refreny, paralelizmy, rytmizacja.