I. Literatura podmiotu:

1. Młodzi gniewni, [film], reż. J. N. Smith, HOOLYWOOD PICTURES, Los Angeles 1995, płyta DVD.
2. Mickiewicz A. , Oda do młodości [online], [dostęp 12 lutego 2010], dostępny w Internecie http://univ.gda.pl/~literat/amwiersz/0004.htm
3. Parandowski J., Dedal i Ikar, Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów 1987, ISBN 83-03-01669-5.
4. Wytańczyć marzenia, [film], reż. L. Friedlander, New Line Cinema, Nowy Jork 2006, płyta DVD.
5. Żeromski S., Przedwiośnie, Wydawnictwo Horyzont , Warszawa 2006, ISBN 83-89956-X. II. Literatura przedmiotu:
6. Hanczakowski M., Kuziak M., Zawadzki A., Żynis B., Epoki literackie. Od antyku do współczesności, Wydawnictwo PARK, Bielsko-Biała 2002, s.358-360, ISBN 83-7266-04-8.
7. Włodarczyk B., Kremiec A. ,Stopka D., Słownik poezji, Wydawnictwo GREG, Kraków 2004, s.245-247, ISBN 978-83-7327-439-6.
8. Kwiatkowski J., Dwudziestolecie międzywojenne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 221-223, ISBN 83-01-13007-5. III. Ramowy plan wypowiedzi:
9. Określenie problemu: a. Różne spojrzenie na motyw młodości w literaturze i filmie. b. Ogólny zarys toposu młodości – próba definicji pojęcia.
10. Kolejność prezentowanych argumentów: a. Apoteoza młodości w utworze Adama Mickiewicza b. Młodzieńcza brawura przyczyną śmierci Ikara c. Cezary Baryka przykładem młodego rewolucjonisty (bunt młodości) d. Obraz młodzieży i młodzieżowego buntu w filmie Młodzi gniewni e. Trudna młodość bohaterów filmu Wytańczyć marzenia
11. Okres młodości to najważniejsze lata życia każdego człowieka. Jest to często okres buntu przeciwko rodzicom i światu dorosłych. Młodość to również czas poszukiwania autorytetów i zdobywania doświadczeń. IV. Materiały pomocnicze:

Plansza z cytatami, Reprodukcje obrazów, Zdjęcia z filmów Odtwarzacz DVD (opcjonalnie)

Celem mojej wypowiedzi jest omówienie tematu młodości jako motywu utworów literackich i filmowych. Topos młodości chętnie podejmowany był nie tylko przez twórców literatury, ale również nurtował wielkich mistrzów ekranu. Swoją wypowiedź rozpocznę od próby definicji tego wyjątkowego stanu. Młodość jest okresem życia między dzieciństwem a życiem dorosłym. Jest to czas, w którym człowiek rozwija się, nabiera doświadczeń i bardzo często buntuje przeciwko zastanej rzeczywistości, przeciwko zasadom, które są w niej obecne. Młodości zwykle przypisuje się określone cechy: odwagę, wrażliwość, zapał, ale i brak rozwagi, doświadczenia, skłonność do brawury. Nie od dziś wiadomo, że jest to czas, w którym człowiek wszystko wie najlepiej, czas, w którym „jajo okazuje się być mądrzejsze od kury”, co zauważył nawet rosyjski pisarz - Fiodor Dostojewski, który stwierdził: Daj młodemu człowiekowi mapę do Nieba, a odda Ci ją jutro… poprawioną. Literatura i sztuka, w których -jak w zwierciadle- odbija się rzeczywistość, ukazują ten topos z różnych perspektyw. Młodość może być szczęśliwa, spełniona lub przegrana czy utracona. W swojej wypowiedzi będę prezentować sposoby pokazania młodego bohatera wykorzystując następujący materiał: Przedwiośnie, Odę do młodości, Mit o Dedalu i Ikarze oraz filmy Wytańczyć marzenia i Młodzi gniewni. Wśród najbardziej znanych utworów poświęconych tematyce młodości wymienić należy Odę do młodości Adama Mickiewicza. Poeta jako pierwszy w polskiej literaturze wyraźnie wyodrębnił młodość i świat młodych, stawiając je w opozycji do świata starych, których nazywa „szkieletów ludami”, ludźmi „bez serc, bez ducha”. Utwór ten ze względu na swą wymowę stał się utworem programowym epoki romantyzmu. Młodzi ludzie według Mickiewicza są dynamiczni, pełni entuzjazmu, chcą zmienić oblicze ziemi. Starzy żyją w skostniałym świecie pogrążonym w ciemności. Warto w tym miejscu wspomnieć o rzeczy bardzo ważnej, moim zdaniem, jaką jest wyraźne skontrastowanie dwóch światów: młodych i starych, przy czym młodzi to romantycy, a starzy to klasycy (pokolenie epoki oświecenia) . Między nimi toczy się spór. Starsi, bardziej doświadczeni, wolą ład, harmonię, porządek klasycyzmu. Młodsi wybierają swobodę i spontaniczność romantyzmu. Pierwsi w życiu kierują się rozumem, drudzy „nad szkiełko i oko” przedkładają uczucia. Żadna z tych dwóch grup nie może uznać racji strony przeciwnej, konflikt w tej sytuacji jest nieunikniony.
Osoba mówiąca wierzy w siłę młodości i przyjaźni młodych ludzi. Podkreślając wielką rolę miłości, nawołuje do zbiorowego działania: Razem, młodzi przyjaciele!… W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele; Jednością silni, rozumni szałem, Razem, młodzi przyjaciele!… Podmiot liryczny powiązał z młodością wszelkie pozytywne wartości, przede wszystkim dążenie do przemiany świata. Młodzi ludzie mają w sobie entuzjazm, są pełni wiary, są odważni i gotowi do podejmowania wyzwań. Jednym z nich jest odnowienie kultury. Jest to możliwe dzięki temu, że młodzi nie pozwalają, aby ich czymkolwiek spętać. Młodość więc nieodłącznie wiąże się z wolnością, ma ona stworzyć świat ducha, została w utworze uznana za siłę tworzącą, mającą moc sprawczą. Poeta, używając apostrof do młodości, pokazuje obrazy młodości wzlatującej nad światem, młodości, która dodaje skrzydeł, która niczym słońce zapanować ma nad światem: Młodości! ty nad poziomy Wylatuj, a okiem słońca Ludzkości całe ogromy Przeniknij z końca do końca. Dzięki takiej sile sprawczej młodzi ludzie mogą przekraczać dotychczasowe horyzonty i bariery oraz zmieniać zastaną rzeczywistość, „sięgać, gdzie wzrok nie sięga, łamać, czego rozum nie złamie”. Postawa, którą zaprezentował Adam Mickiewicz w „Odzie…” dwieście lat temu, nie jest obca współczesnym młodym ludziom, którzy również bardzo często wierzą, że mogą zdobyć i zmienić cały świat i jest to pragnienie jak najbardziej naturalne. Z takim poglądem na świat i chęcią dokonywania rzeczy niemożliwych łączy się ryzyko niepowodzenia, porażki, jednak młode osoby na to nie zważają. Jak mawiał Jan Kochanowski „Jakoby też rok bez wiosny mieć chcieli / którzy chcą, żeby młodzi nie szaleli”. Kolejnym utworem literackim przedstawiającym młodego, pełnego pasji człowieka, jest mit o Dedalu i Ikarze. Ikar wraz ze swym ojcem Dedalem (słynnym budowniczym) przetrzymywany był na wyspie Krecie przez jej władcę-Minosa. Mężczyźni chcieli stamtąd uciec. Opracowali plan, dzięki któremu czyn ten mógł się udać. Mieli zbudować skrzydła, na których odlecą do swych rodzinnych Aten. Plan się powiódł, olbrzymie skrzydła powstały z wosku i ptasich piór w tajemnicy przed Minosem, pozostało tylko czekać na sposobny moment. W międzyczasie ojciec przestrzegał syna przed lotem, mówił, jakie niebezpieczeństwa czyhają na nich w powietrzu. Wymusił na Ikarze obietnicę, aby ten nie leciał zbyt wysoko, gdyż wosk spajający pióra roztopi się pod wpływem gorącego powietrza ani zbyt nisko, gdyż skrzydła naciągną wilgocią od morza i będą zbyt ciężkie. Kiedy jednak Ikar unosi się w powietrze, czuje się wolny, spełniony i zapomina o wszystkich przyrzeczeniach danych ojcu, zapomina o zdrowym rozsądku. Ignoruje prośby i wołania swego ojca, wznosi się wyżej i wyżej. Niestety, słońce roztopił wosk i chłopak spadł w morze. Ikar zapłacił za ten lot najwyższą cenę-życie. Chłopak symbolizuje jednocześnie młodzieńcze brawurowe, ale lekkomyślne działanie oraz chęć odkrywania tego, co nieznane. To także symbol młodzieńczego entuzjazmu oraz marzeń człowieka, nawet tych najbardziej niebezpiecznych i nieosiągalnych, jakim jest lot ku słońcu. Ikar popełnił błąd, którym było zbuntowanie się przeciw ojcu; nie chciał frunąć tak nisko jak Dedal, nie słuchał ojcowskich upomnień. Przedstawiony przeze mnie utwór jest kolejnym dowodem potwierdzającym tezę, że motyw młodości był chętnie podejmowany przez twórców literatury. Podobne cechy zachowania odnaleźć można u Cezarego Baryki, bohatera „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego. Losy młodego chłopaka są przykładem charakterystycznej dla wielu młodych ludzi postawy zafascynowania nową ideą, myślą, prądem. Gdy Żeromski przedstawia nam Cezarego, ma on 14 lat i dopiero zaczyna wchodzić w życie. Jest synem Polaków, mieszkających w Baku. Rodzice jego całe życie tęsknili za Polską i w myślach ją idealizowali, jednak w Rosji mieli lepsze warunki materialne i dlatego postanowili nie wracać na razie do ojczyzny. Cezary był dzieckiem grzecznym, niesprawiającym kłopotów, jednak do czasu. Kiedy w roku 1914 Seweryn Baryka poszedł na wojnę, jego syn poczuł się wolny i zachłannie z tej swobody zaczął korzystać. Matka w ogóle nie radziła sobie z nową rolą, jaka spadła na jej barki – dotąd odsunięta od podejmowania decyzji, musiała nagle stać się głową rodziny, ojcem i matką dla dziecka oraz utrzymać dom. Cezary przestaje się uczyć, a gdy wybucha rewolucja, fascynuje się nią, bezgranicznie wierzy rewolucjonistom, chce burzyć stary porządek, wprowadzać nowe. Przez jakiś czas żyje na fali rozruchów politycznych, zdaje się być wszechmocny, energia rozpiera go i popycha do działania. Jednak śmierć matki i praca przy grzebaniu trupów uświadamiają mu , ze rewolucja ma też swoja ciemną stronę, że jest również źródłem śmierci i zniszczenia: (…)Tatarzy i Ormianie nie próżnowali w tym czasie, zagryzając się wzajem na śmierć i mordując, gdzie się tylko zdarzało. Okazało się naocznie, ze nie tylko rewolucjoniści, lecz i wszyscy inni mają w sobie żyłkę do rzezi. Cezary nie wiedział, kim właściwie jest i gdzie jest jego miejsce w tych zatargach. Był to czas szybkiego dojrzewania bohatera. Kiedy niespodziewanie wraca ojciec, Seweryn, Cezary daje się namówić na podróż do Polski. Podczas drogi, na krótko przed swoją śmiercią, Seweryn opowiada synowi, jakoby w czasie swojej wojennej tułaczki po Polsce zauważył nowe piękne szklane domy, w których mieszkają rodacy. Cezary jechał więc zaciekawiony do tej nieznanej ojczyzny, oczekując konfrontacji z wizją nakreśloną przez Seweryna. Niestety, po przekroczeniu granicy orientuje się, że to tylko ojcowskie marzenia. Będąc w Polsce, bohater przebywa w wielu miejscach, spotyka ludzi z różnych środowisk, reprezentujących różne postawy moralne i przynależących do różnych obozów politycznych. Bierze udział w wojnie bolszewickiej, ma okazję zakosztować dostatniego ziemiańskiego życia na dworze państwa Wielosławskich w Nawłoci i zobaczyć nędzną egzystencję chłopów w Chłodku. Przeżywa fascynację dojrzałą kobietą, sam jest adorowany przez inną, młodszą, która szczerze go kocha. Nie umie ułożyć sobie życia. Rozdrażniony do granic obłędu i poniżony postanawia zająć się polityką, wyjeżdża do Warszawy. Dwaj działacze skrajnych ugrupowań politycznych: Lulek i Szymon Gajowiec walczą o jego duszę. Ostatecznie Cezary nie deklaruje przynależności do którejkolwiek z tych dwóch grup, zdobywa się jedynie na akt szaleństwa, jak człowiek zdesperowany, któremu wszystko jedno: bierze udział w robotniczej manifestacji idącej na Belweder. Młodość Cezarego przypadła na bardzo ciężkie czasy, czasy historycznego niepokoju, czasy rewolty i klęski. Bohater, szukając swojego miejsca w życiu, próbuje wszystkiego, co dostępne, można rzec, że „sprzedaje” dom i matkę, traci jedyną znaną sobie ojczyznę, rusza w nieznane; jednak nie osiąga spokoju. Młodość jako temat przewodni występuje w wielu utworach literackich, ale nie tylko. Jest tematem obecnym zarówno w sztuce, jak i filmie. Dalsza część mojej wypowiedzi dotyczyć będzie właśnie filmu. W przyniesionym albumie zamieściłam zdjęcia z omawianych filmów, a także reprodukcje kilku obrazów, które tematycznie wiążą się z tematem mojej wypowiedzi.
Młodzi gniewni to amerykański film, który powstał w 1995 roku na podstawie powieści LouAnne Johnson. Główna bohaterka produkcji (Michelle Pfeiffer) postanowiła objąć posadę nauczycielki w szkole średniej, w Parkmont College - Los Angeles po rezygnacji z dziewięicoletniej służby w oddziałach piechoty morskiej. Przydzielono jej bardzo trudne wychowawczo zadanie-naukę w klasie, która traktuje ją jak intruza i chce się szybko jej pozbyć. Uczniowie tej klasy pochodzą ze specyficznego środowiska, przede wszystkim są to Latynosi i Afroamerykanie, którzy w głębi duszy czują się gorsi od innych (białych) uczniów, przez co są bardzo nieprzyjemni, niesympatyczni i zbuntowani. Nowa nauczycielka jednak z czasem zyskuje ich zaufanie i sympatię nie tylko dzięki temu, że stosuje nietypowe metody nauczania, ale dlatego, że angażuje się w rozwiązywanie ich problemów. Problemy te, jak zauważy łatwo każdy widz, nie są tendencyjne ani małe, są typowe dla świata dorosłych, bo i uczniowie szybko weszli w dorosłe życie: porachunki gangów (Emilio), spłaty zaciągniętych długów (Raul), nieplanowane ciąże (czarnoskóra Callie). Nauczycielka stara się pomóc rozwiązać te problemy na miarę możliwości. Jednak dla tych młodych ludzi najważniejsze jest to, że ktoś chce im pomóc, że ktoś dostrzegł ich problemy, że nie są zupełnie sami. LouAnne pokazała swoim uczniom, że nie oceny są najważniejsze, ale to, co jest wewnątrz człowieka i jakich wyborów dokonuje. Czas spędzony w liceum na zawsze odmienił życie zarówno tej kobiety, jak i jej młodych uczniów. Drugi z kolei film, o którym chciałabym porozmawiać nosi tytuł Wytańczyć marzenia. Jest to oparta na faktach historia, której fabuła toczy się w publicznej szkole na przedmieściach NY. O uczniach tej szkoły z całą pewnością można powiedzieć, że nauka nie jest dla nich priorytetem. Wielu z nich odbywa po zajęciach tzw. kozę za złe zachowanie. Przez przypadek i z dobrej woli w szkole tej pojawia się Pierre Dulane (Antonio Banderas) uznany na arenie międzynarodowej tancerz baletowy zajmujący się instruktażem tańca w elitarnej szkole. Przed nim staje wielkie wyzwanie, bowiem uczniowie ci kochają tańczyć hip hop, ale nie chcą słyszeć o tym, by uczyć się walca, cza-czy czy fokstrota. Nauczyciel stopniowo zyskuje zaufanie uczniów. Przez taniec i rozmowy uświadamia młodym, że są wartościowymi ludźmi, że mają poczucie godności i że współpracując, mogą osiągnąć wiele w swoim życiu. Pierre tak tłumaczy rodzicom uczniów sens nauki tańca: Skoro pozwala mi prowadzić, to znaczy, że mi ufa, a co znacznie ważniejsze - ufa sobie samej. Jeśli wasza 16.letnia córka jest pewna siebie i wierzy w swoje siły, to czy da się łatwo poderwać byle idiocie? A jeśli wasz syn nauczy się z szacunkiem dotykać dziewczynę, jak będzie w przyszłości traktować kobiety?(…)A zatem, drodzy Państwo, właśnie to robię w tej szkole-uczę tańca, a co za tym idzie, przekazuję im zasady, które uczą ich szacunku pracy w zespole i godności. To im pomoże dostrzec ich szanse na przyszłość [cytat lub fragment filmu 1:14:00 do 1:16:00]. Nauczyciel ten pokazał uczniom, ze nie jest ważne, skąd pochodzą, jaki mają kolor skóry i kim są ich rodzice. Pozwolił im uwierzyć w motto książki Paula Coelho: „Kiedy czegoś gorąco pragniesz, to cały wszechświat działa potajemnie, by udało ci się to osiągnąć”. Bohaterowie filmu Wytańczyć marzenia, choć na początku sami w to wątpili, wzięli udział w ekskluzywnym konkursie tańca i zwyciężyli w nim. Instruktor tańca pozwolił im uwierzyć we własne siły. Reasumując rozważania na temat młodości, chciałabym powiedzieć, że czas młodości u każdego przebiega inaczej, u większości ma jednak wspólny mianownik, jest naturalnym etapem w życiu każdego człowieka. Jak zauważył Adam Mickiewicz, młodość jest czasem, w którym człowiek dostaje skrzydeł i ma wrażenie, że wszystko, co tylko pojawi się w myśli, można zrealizować. Z przedstawionej przeze mnie analizy postawy młodych gniewnych bohaterów literackich i filmowych wynika, że młodość wcale nie zawsze jest sielankowa i piękna. Ikar i Cezary zapłacili wysokie ceny za szaleństwa młodości: pierwszy stracił życie, drugi stracił matkę. Natomiast bohaterowie filmów, które przywołałam, mieli zupełnie inne wrażenie o swojej młodości. Również byli zbuntowani, ale ten bunt był formą ochrony przed światem i pewnego rodzaju maską, którą zakładali, by nie odkryć swojej prawdziwej natury i uniknąć zranienia. Jednak w ich życiu pojawiły się osoby, które pokazały im, że można realizować swoje pragnienia, a bliskość nie boli. Młodość ma to do siebie, że potrafi dawać nadzieję, wiarę i siłę, czyli to co najbardziej potrzebne do zmiany świata, zmiany na lepsze. Potrzeba, aby młodzi nie zatracili wiary w siebie, aby przebijali sobą nawet najtwardsze mury ludzkiej głupoty, zacofania, nietolerancji i fałszu. Na zakończenie chciałabym jeszcze przywołać myśl, którą znalazłam, szukając materiałów do prezentacji: Młodość nie jest etapem życia, lecz stanem umysłu. Świadczy to o tym, ze młodość ducha można zachować do końca życia…