1. Wiadomości ogólne o epoce: czas trwania i tło społeczno-polityczne: Romantyzm jest epoką przełomu XVIII i XIX wieku, powstałą na fali europejskich ruchów wolnościowych, nawiązujących do ideałów rewolucji burżuazyjnych, zwłaszcza Wielkiej Rewolucji Francuskiej (w Anglii romantyzm rozwinął się na bazie ruchu czartystów, w Rosji towarzyszył powstaniu dekabrystów). W Europie trwał od lat 80. XVIII wieku do 40. XIX wieku. Za wydarzenie, które zapoczątkowało polski romantyzm uważa się publikację Ballad i romansów Adama Mickiewicza, co miało miejsce w 1822 roku. nazwa: Romantyczny znaczył tyle co romansowy, przypominający romans: niezwykły, dziwaczny, malowniczy. Chodziło o specyficzny rodzaj malowniczości, związanej ze specyficznym ukształtowaniem pejzażu, prezentujący naturę jako „wzniosłą, groźną, posępną, niecodzienną”. ideologia i poetyka ( gatunki, styl epoki): Romantyzm to czas narodzin wielu nowych gatunków literackich. Należy podkreślić, że w romantycznej świadomości nie było miejsca dla gatunków literackich. W epoce, w której aspiracje twórczej jednostki sięgnęły zenitu, kwestia formy gatunkowej stanowiła niedopuszczalne ograniczenie. Gatunek ten został ukształtowany w opozycji do reguł dramaturgii klasycystycznej, w nawiązaniu do doświadczeń teatru szekspirowskiego i hiszpańskiego (Calderon) oraz różnorodnych form melodramatu. Ballada: w sposób nierozerwalny łączy się z ludowością, to realizacja idei „pieśni gminnej”, w której krył się autentyczny duch narodu i z tego względu była tak ważna dla romantyków. Cechy gatunkowe polskiej ballady romantycznej:

• forma: pieśń o charakterze epicko-lirycznym nasycona elementami dramatycznymi;
• temat: niezwykłe wydarzenia legendarne lub historyczne;
• szkicowa fabuła (zazwyczaj jeden wiodący watek) przeważnie z wyeksponowanymi momentami tajemniczymi, zagadkowymi, „cudownymi”; niekiedy pojawia się ingerencja sił nadprzyrodzonych; bardzo często fabuła przybiera charakter sensacyjny (np. Lilie Mickiewicza);
• postaci: z reguły silnie stypizowane, o wyeksponowanej jednej, wiodącej cesze charakteru; najczęściej postaci te są ze sobą silnie skontrastowane;
• często pojawiają się partie dialogowe;
• narrator ma cechy aktywnego odbiorcy widowiska - żywo reaguje na obserwowane zdarzenia, ujawnia swoje reakcje emocjonalne (wykrzyknienia oraz domysły); Dramat romantyczny: to wcielenie koncepcji romantycznej formy otwartej, która charakteryzowała się następującymi cechami:
• luźna kompozycja – w dramacie romantycznym związki przyczynowo-skutkowe mają drugorzędne znaczenie,
• wieloosiowość, wielopoziomowość kompozycji,
• zatarcie początkowej i końcowej ramy kompozycyjnej. Inną ważną ideą realizowaną w dramacie romantycznym jest synkretyzm rodzajowy przejawiający się w swobodnym łączeniu elementów dramatycznych z epickimi oraz lirycznymi, co skutkowało tym, że obok monumentalnych scen zbiorowych występowały wspaniałe monologi liryczne. Ponadto dla romantyków normą było splatanie wątków realistycznych z fantastycznymi, tragizmu z komizmem, patosu z groteską. Dramat romantyczny cechuje się swoistym rozmachem – autorzy nie licząc się z możliwościami technicznymi teatrów tworzyli dramaty bardzo trudne bądź wręcz niemożliwe do wystawienia na scenie (tzw. dramat niesceniczny), co spowodowało, że wiele z nich po raz pierwszy pojawiło się w teatrach dopiero w XX wieku. Do najważniejszych twórców tego gatunku należą m.in. A. Mickiewicz (Dziady), J. Słowacki (Kordian), Z. Krasiński (Nie-Boska komedia). Powieść poetycka: to gatunek wywodzący się z literatury angielskiej. Za prekursora tej formy literackiej wypowiedzi uznaje się Waltera Scotta. Jego utwory o tematyce historycznej (m.in. Pieśń ostatniego minstrela, Pani jeziora ) zyskały niezwykłą popularność na początku XIX wieku, wywierając tym samy olbrzymi wpływ na literaturę europejską. Jednak ostatecznie to George Byron stworzył wzór gatunkowy powieści poetyckiej, w takich utworach jak Giaur, Korsarz, Narzeczona z Abydos, Oblężenie Koryntu, Więzień Chillonu. Zasługi Byrona dla powieści poetyckiej to: wprowadzenie orientalnej scenerii, stworzenie nowego typu bohatera: bohater bajroniczny (obdarzony tajemniczą biografią, skłócony ze światem, owładnięty silnymi namiętnościami). Cechy gatunkowe powieści poetyckiej: synkretyzm gatunkowy: połączenie elementów epickich i lirycznych, rozbudowany utwór wierszowany, fabuła o luźnej, fragmentarycznej kompozycji, nasycona momentami dramatycznymi; obecność luk i zakłóceń chronologicznych, wiele miejsc tajemniczych i niedopowiedzianych, subiektywizacja opowiadania i opisu, nikły dystans między narratorem a bohaterem, obecność zwrotów kierowanych wprost do czytelnika, narrator oceniający postawę bohatera, obnażający swój emocjonalny stosunek do zdarzeń, postać narratora często stanowi maskę dla samego twórcy. Sonet: nie jest gatunkiem stricte romantycznym, stanowi on formę wypowiedzi o tradycji renesansowej, szeroko stosowaną przez autorów wszystkich następnych epok. XVIII wiek był okresem prawie całkowitego zaniku tego gatunku, dopiero romantyzm dokonał jego rehabilitacji. W Polsce popularyzacja sonetu odbyła się za sprawą Mickiewicza i jego dwóch cykli sonetowych: Sonetów krymskich oraz tzw. sonetów odeskich (ten cykl został wydany pod tytułem Sonety, razem z Sonetami krymskimi w 1826 roku w Moskwie). Poza Mickiewiczem sonety pisali m. in. Słowacki i Goszczyński. Wyznaczniki gatunkowe sonetu mają przede wszystkim charakter formalny: jest to utwór poetycki składający się z czternastu wersów, podzielonych na cztery strofy o regularnej budowie. Dwie pierwsze zwrotki (osiem wersów) zawierają zazwyczaj część opisową i narracyjną, zaś pozostałe to część refleksyjno-uogólniająca. Przy czym ostatnio strofa „stanowi zwykle kulminację przebiegu znaczeniowego, przynosząc uogólniające sformułowanie nadrzędnego sensu utworu”. Sonet to forma kunsztowna na wielu poziomach: sonet chętnie wykorzystuje wymyślne powtórzenia słowne, niezwykłe kompozycje rymowe (np. sonet na jeden lub dwa rymy), anafory, paralelizmy, gradacje itp. Rozmiar sylabiczny różny dla różnych języków, zazwyczaj dłuższy (np. w poezji pol. jedenasto- i trzynastozgłoskowiec), pozwala na kunsztowne rozwiązania składniowe i częste wprowadzanie rymów w średniówce, pomysłowo układanych. (…) Symetrie i asymetrie kompozycji stroficznej prowokują do wygrywania paraleli i kontrastów obrazowych między odpowiadającymi sobie strofami. Ta wielostronna kunsztowność sprawiła, że sonet od początku związał się zarówno z tematyką salonowo-erotyczną, jak z poważną problematyką refleksyjno-filozoficzną. Dla romantyków sonet był przestrzenią nie tyle wirtuozerii poetyckiej (choć i tej nie brakowało), co poszukiwania syntezy, nieskończoności, filozoficznego i metafizycznego doświadczenia. Sonet romantyczny próbował dotknąć tajemnic wszechświata. Wzorce postaw w romantyzmie: Bajronizm: to zespół tendencji literackich, ideowych i obyczajowych ukształtowanych na bazie twórczości oraz legendy biograficznej wybitnego reprezentanta angielskiego romantyzmu, Georga G. Byrona. Z obfitej twórczości Byrona wyłania się spójny wzorzec nowego bohatera literackiego zwanego bohaterem bajronicznym – buntownika, który swym postępowaniem wyrażał protest przeciw panującemu porządkowi społecznemu i zasadom moralnym. Bohater bajroniczny to człowiek:
• o charakterystycznym posępnym wyglądzie, o obliczu uwiędłym i mrocznym, obsesyjnej psychice;
• cechujący się mizantropią (niechęcią do ludzi jako do gatunku ludzkiego);
• który ma wiele do ukrycia, mający za sobą tragiczne doświadczenia, uciekający przed konsekwencjami mrocznego uczynku;
• wyobcowany ze środowiska, indywidualista, wywyższający się ponad innych ludzi, zbiorowość, stojący ponad wszelkimi zasadami, więziami czy powinnościami. Faustyzm: nazwa pojęcia pochodzi od imienia tytułowego bohatera Fausta, arcydzielnego dramatu Johanna Wolfganga Goethego. Bohater faustowski to człowiek, dążący do pełni poznania, pragnący odkryć tajemnice istnienia świata i człowieka, buntujący się przeciwko wszelkim ograniczeniom stającym na drodze do odkrycia zagadek wszechświata. Bohater faustowski, by spełnić swoje ambicje poznawcze, jest gotowy nawet na zawarcie paktu ze złem i jego reprezentantami. W literaturze polskiej motywy faustowskie pojawiają się np. w Dziadach cz. III. Werteryzm: to model postawy bohatera literackiego, który pojawił się w literaturze europejskiej za sprawą powieści epistolarnej Johanna Wolfganga von Goethego pt. Cierpienia młodego Wertera (nazwa postawy pochodzi od imienia głównego bohatera) i został utrwalony w literaturze końca XVIII wieku i początkach XIX wieku. Bohater werteryczny to: człowiek o wybujałej wyobraźni oraz nadwrażliwej uczuciowości, samotnik, doświadczający silnego zranienia z reguły na tle miłosnym, człowiek cierpiący na chorobę wieku - weltschmerz (rozterki filozoficzne, emocjonalne i etyczne, nazywane bólem świata, buntownik przeciwko niesprawiedliwym prawom, konwencjom, obyczajom i normom moralnym, zagubiony i zraniony bohater nie umiejący poradzić sobie ze sobą i odkrywanymi sprzecznościami, który ostatecznie kończy życie samobójstwem. Ból duszy, ból istnienia, wywołany nadwrażliwością i niemożliwością spełnienia się pragnień, zaspokojenia oczekiwań. Zranione uczucia i urażona duma wprowadzają umysł w stan zamętu, skłócony ze światem bohater pogrąża się w rezygnacji. Samobójstwo jawi mu się jako jedyne wyjście z dręczącej sytuacji. Werteryzm to niemożność opanowania, ani kontrolowania własnych namiętności, co prowadzi do odkrycia niszczącej potęgi samo destrukcji. Jednostka popada w głęboką melancholię, pesymizm, ponieważ uczucie miłosne, które jej towarzyszy, zakłada nieuchronne poczucie winy. Werteryzm prowadzi więc do cierpienia, które jest nieuleczalne. Wallenrodyzm: model postawy bohatera literackiego, mający swój początek w utworze Adama Mickiewicza pt. Konrad Wallenrod (1828). Wallenrodyzm jest postawą ukierunkowaną na relację jednostki wobec ojczyzny, wyznacza specyficzny sposób postępowania dla jej dobra. Bohater taki, podobnie jak Konrad Wallenrod, walczy w imieniu słusznych i szlachetnych wartości (jakimi niewątpliwie są miłość do ojczyzny, patriotyzm), ale posługuje się w swej walce środkami nieetycznymi, haniebnymi moralnie, jak podstęp, kłamstwo czy zdrada. Jego działanie jest w pewnym stopniu usprawiedliwione wzniosłością idei, aczkolwiek odpowiedź na pytanie, czy rzeczywiście cel uświęca środki, jest dwuznaczna. Dwuznaczność i mnogość etycznych ocen w stosunku do postępowania bohatera są ważnymi kryteriami w działalności bohatera, którego postawę można nazwać zespołem cech właściwych wallenrodyzmowi. Bohater typu wallenrodowskiego nie akceptuje metod prowadzonej przez siebie walki, ale równocześnie nie ma możliwości zastąpienia ich sposobami honorowymi, moralnie dozwolonymi. W tej rozbieżności przejawia się konflikt wewnętrzny bohatera, rozdartego między nakazy sumienia a szansę na zwycięstwo ojczyzny. Zwycięstwo idei, dla której poświęca bohater osobiste szczęście i czystość sumienia, okupione jest jego wyrzeczeniami i osobistym nieszczęściem, i z reguły dla niego samego kończy się tragicznie. Główne tematy i motywy literatury romantycznej: Ludowość: jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech światopoglądu romantyków, którzy – zmęczeni nachalną indoktrynacją nowości – postanowili zwrócić się ku korzeniom ludowym. Skupiono się na analizie starych podań, mitów, baśni i legend, z których tacy twórcy, jak Adam Mickiewicz czy Ignacy Krasicki – wybrali to, co sprawiło, że literatura romantyczna jest pełna magii i nieokreślonego pierwiastka cudowności. Dlatego też pełno jest w tych tekstach elementów ludowej moralności, cech kultury mieszkańców wsi i pogranicza. Przykładami utworów o tematyce ludowej, powstałych wskutek fascynacji twórczością, językiem, obyczajami, wszystkim tym, co nieznane i zapomniane, są dzieła Adama Mickiewicza (Ballady i romanse, Dziady część II i IV Adama Mickiewicza), Fantastyka: była kolejnym tematem i motywem literatury romantycznej. Widać ją na trzech płaszczyznach utworu: czasu (akcja rozgrywa się często w nocy, kiedy jest ciemno i czytelnik boi się tego, co przeczyta w kolejnym zdaniu), miejsca (zazwyczaj fabuła toczy się w miejscach odludnych, pustynnych) i postaci (bohaterowie często są bez biografii, którą autor ujawnia stopniowo, np. Konrad Wallenrod Mickiewicza czy Giaur Byrona). Przykładami dzieł posiadających pierwiastki fantastyczne są Ballady i romanse Adama Mickiewicza, Balladyna czy Kordian Juliusza Słowackiego, a także Król Olch Goethego. Orientalizm: Autorzy, pozostając pod wpływem zachwytu filozofią, tradycjami i obyczajami wschodnimi (arabskimi, perskimi, chińskimi, japońskimi, hinduskimi), egzotyką tamtych rejonów (językiem, kuchnią, religią), sytuowali postaci swych dzieł w odległych krainach, wprowadzali motywy związane z kulturą Wschodu, umożliwiając tym samym kreację tajemniczego, niezwykłego bohatera. Historyzm: dobrze odnalazł się w romantyzmie, w którym tak dużą wagę przykładano do historii własnego narodu. Dlatego też autorzy przenosili akcję w czasy największych sukcesów ojczyzny, najczęściej w średniowiecze. Gotycyzm: jest węższą odmianą historyzmu, skupiającą zainteresowanie nie na całej przeszłości, lecz tylko na średniowieczu. Podobnie jak w tej mrocznej, tajemniczej epoce, tak i w romantyzmie powstawały utwory pełne niedopowiedzeń, zagadek, zbrodni rozgrywających się w ogromnych zamkach, do których nie przedostawał się promyk słońca. Przykładem literatury romantycznej, w której obecny jest motyw gotyku ballada Król Olch Goethego. Patriotyzm: to postawa, jaką prezentowali zarówno autorzy, jak i bohaterowie romantyzmu – epoki, w której Polska nie istniała na mapie świata, była w niewoli, cierpiała z powodu rozdarcia między trzech zaborców. Jej obywatele, nękani koniecznością przyswojenia obcej kultury, poddania się nieznanej administracji, nauczenia się i posługiwania językiem zaborcy, chętnie sięgali po literaturę propagującą patriotyzm. Zaliczyć można do niej takie dzieła, jak Konrad Wallenrod, Pan Tadeusz, III część Dziadów Adama Mickiewicza, Kordian czy Grób Agamemnona Juliusza Słowackiego. To z nich Polacy czerpali nadzieję na poprawę swego losu, odnajdywali informacje na temat metod walki (konspiracyjna czy otwarta), wspominali sukcesy, odniesione podczas wszystkich bitew. Mistycyzm: jest typową postawą przedstawicieli epoki romantyzmu, zakładającą możliwość duchowego kontaktu z bóstwem, z siłami pozaziemskimi i stawiającą wyżej poznanie intuicyjne niż rozumowe. Autorzy i bohaterowie przez nich tworzeni wyznawali pogląd, że dzięki odpowiednio silnemu uczuciu, wyostrzonej intuicji i pełnej wierze religijnej możliwe jest całkowite, nierozerwalne połączenie się z Bogiem i z naturą. Postawa ta w konsekwencji sprawia, że w obrębie świata przedstawionego istnieją zjawy, pojawiają się duchy, a śpiących bohaterów nawiedzają prorocze sny, co jest widoczne w twórczości Juliusza Słowackiego czy Adama Mickiewicza (Romantyczność). Tyrteizm: jest postawą romantyków, która zakładała aktywność poety w stosunku do obserwowanych zdarzeń. W myśl jej założeń twórca nie powinien być tylko obserwatorem, lecz także uczestnikiem życia społecznego. Powinien połączyć swój talent z czynem, z działaniem, na wzór spartańskiego wodza Tyrteusza. główni przedstawiciele kultury: Romantyzm jest epoką skrajności. Z jednej strony ludowość z jej archaicznym językiem, religijnością czy barwnymi strojami i obrzędami (Romantyczność, Ballady i romanse Mickiewicza), z drugiej egzotyka przepełniona tajemnicą, grzechem i seksualnością (Giaur Byrona), z jednej aktywny udział w walce narodowowyzwoleńczej, chęć oddania życia za ojczyznę (Kordian Słowackiego, Konrad Wallenrod Mickiewicza), z drugiej – bierna kontemplacja okrutności życia, przepełnionego rozpaczą, samotnością i negacja wszystkiego (Cierpienia młodego Wertera Goethego). sztuka: malarstwo: Największym natchnieniem dla malarzy romantycznych była natura, jej tajemniczość, potęga i żywiołowość. Aby przedstawić te właśnie cechy przyrody konieczne stały się zamiany warsztatowe. Znacznemu rozszerzeniu uległa paleta barw. Zmieniły się również zasady kompozycji, wielkiego znaczenia nabrał kontrast. Tematem wielu dzieł stały się również zjawiska fantastyczne. Duże znaczenie miał również wydźwięk symboliczny powstających wówczas dzieł. Wszystkie te cechy świadczą o tym, że malarstwo romantyczne było w opozycji do klasycznych kanonów popularnych w XVIII wieku. Nie można mówić o jednej obowiązującej w tej epoce szkole malarskiej, ponieważ za najważniejszą uważano wówczas ekspresję, co doprowadziło do tego, że każdy artysta mógł wypracować swój własny niepowtarzalny styl. Poza przyrodą dużym zainteresowaniem malarzy romantycznych cieszył się człowiek i jego uczuciowość oraz patriotyczne (dramatyczne) wydarzenia historyczne. muzyka: Główną cechą muzyki romantycznej jest eklektyzm. Artyści epoki zgodnie uważali muzykę za sztukę doskonałą, która najlepiej przekazuje ludzkie emocje. Wybitnym kompozytorem doby romantyzmu był Niemiec Feliks Mendelssohn, którego marsz weselny znają chyba wszyscy. Ludwig van Beethoven. Do historii sztuki przeszło jego dziewięć wspaniałych i monumentalnych symfonii. Zasłynął jako ten, który zrewolucjonizował muzykę. Zrywając z klasycznymi kanonami dawał w swoich dziełach upust swoim uczuciom i emocjom, przez co wiele z nich zyskało gwałtowny charakter. Postulował syntezę sztuki, dlatego też napisał muzykę do tekstu Ody do radości Schillera tworząc tym samym IX Symfonię. W jego utworach możemy doszukać się zamiłowania do wolności, a także buntu i gniewu skierowanego przeciwko światu. W epoce romantyzmu niezwykłą popularność osiągnął włoski wirtuoz skrzypiec – Niccolo Paganini. Jego koncerty, zawsze gromadziły pełne sale słuchaczy. architektura: Architektura jest chyba jedynym polem, na którym romantyzm nie wypracował swojego własnego stylu. W istniejących już budowlach tworzono tzw. gotyckie komnaty. Nadając im średniowieczny wygląd, eksponowano rycerskie zbroje, miecze. Usiłowano upodobnić wnętrza do komnat zamkowych znanych z dawnych legend. Popularność zyskały również galerie portretów przodków zdobiące całe ściany. Jednym słowem modne było wszystko to, co gotyckie i średniowieczne. Swobodnie rosnące drzewa, kręte ścieżki, sztuczne pagórki i groty tworzyły wokół pałaców niesamowite tajemnicze krainy. filozofia:

2. Okres burzy i naporu w Niemczech, romantyzm europejski (charakterystyka ogólna, reprezentanci): a. J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera”: kreacja bohatera: Werter to bez wątpienia jedna z najważniejszych postaci w historii światowej literatury, i najważniejszy bohater epoki romantyzmu. Ustanowił nowe trendy w zakresie kreowania postaw, zachowań, a nawet wyglądu. Werter został okrzyknięty prototypem bohatera romantycznego. Dzięki werteryzmowi powstał m.in. byronizm, wykreowano również setki bohaterów literackich. Jego wygląd zewnętrzny był dość niecodzienny. Zawsze dbał o swój wizerunek, przez co był ulubieńcem kobiet. Odwiecznie ubierał się w błękitny frak i spodnie, a całości dopełniała żółta kamizelka. Samego siebie spostrzegał jako jednostkę nieprzeciętną i wyjątkową, a źródeł tego upatrywał w swojej nadwrażliwości. Zapatrzenie w siebie często okazywał również przez lekceważenie otaczających go ludzi. Werter to typowy kochanek romantyczny. Rządzą nim uczucia. Jest nadwrażliwy, przesadnie skłonny do wzruszeń, żyje marzeniami, idealizuje ukochaną kobietę, często ucieka od świata. Jest przy tym bierny – nie walczy o miłość. Jest wykształcony, oczytany, subtelny i nie potrafi odnaleźć się w rzeczywistości. Wszystkie te cechy powodują, że bohater popełnia samobójstwo. model bohatera werterowskiego: nadmierna, wybujała uczuciowość, nadwrażliwość, postrzeganie świata przez pryzmat marzeń i poezji, kult natury i przyrody, but i niezgoda wobec otaczającego świata (brak możliwości podjęcia konkretnego działania), samotność i alienacja, poczucie bezsensu egzystencji (niem. Weltschmerz – ból świata), samobójstwo jako forma buntu i ucieczki wobec świata.

obraz romantycznej miłości: nieszczęśliwa, niemożliwa do spełnienia, bezgraniczna, miłość jest wiecznym związkiem dusz, związek duchowy, idealizowanie obiektu uczuć, miłość stanowi największą wartość, staje się sensem życia. Wątek, który zdominował akcję w powieści to nieszczęśliwa właśnie miłość Wertera do Lotty. Początkowo młodzieniec przeżywał wówczas najpiękniejsze chwile swojego życia (choć sam bohater określa je potem jako iluzoryczne). W listach do przyjaciela pisał: „przeżywam dni tak szczęśliwe, jakie Bóg chowa dla swych świętych (…) Jeszcze nigdy nie byłem szczęśliwszy, jeszcze nigdy moje odczuwanie natury, każdego kamyczka, każdej trawki, nie było pełniejsze i głębsze.” Wkrótce okazało się, że Werter zakochał się bez pamięci. Nie tylko idealizował w myślach Lottę, ale nie mógł myśleć o niczym innym. Miłość stała się sensem i siłą napędową jego życia. Jednakże ukochana obiecała swoją rękę innemu mężczyźnie. Werter zdawał sobie sprawę, że nigdy nie będzie miał Lotty dla siebie, ponieważ cenił i szanował jej narzeczonego - Alberta. Nie chciał wkraczać między przyjaciela a jego narzeczoną. Wszelkie konwenanse, nakazy moralne i etyczne, obyczajność związały Werterowi ręce, przynajmniej on tak twierdził, i nie pozostało mu nic innego jak cierpień wielkie katusze wewnętrzne. Powieść mówi nie tylko o cierpieniu, ale również o szczęściu i relacjach między tymi skrajnościami. Werter ma wiele do powiedzenia na ten temat. W swoich listach często wspomina, że jak tylko udało mu się osiągnąć szczęście, za rogiem czyhała na niego rozpacz. powieść epistolarna i jej funkcje: Powieść epistolarna to powieść pisana w formie listów, należy do rodzaju epickiego. Specyfika tego gatunku polega na wykorzystaniu formy listu. Zazwyczaj owe listy pisane są prozą, jednak mogą się w nich pojawić również elementy liryczne. Wyróżniamy jej dwa rodzaje: • powieści, w których listy pisane są przez jedna osobę do jednego adresata (“Cierpienia młodego Wertera”); • utwory, w których korespondencja prowadzona jest przez parę bohaterów - najczęściej kochanków (“Julia albo Nowa Heloiza” Jeana Jacquesa Rousseau). „Cierpienia młodego Wertera” są powieścią w formie listów. Zawiera ona listy pisane wyłącznie przez Wertera do przyjaciela Wilhelma, jedynie trzy listy pisane są do Lotty i jeden do Alberta. Wśród listów znajduje się też fragment pamiętnika Wertera. Zbiór listów jest ujęty w ramy krótka notą „wydawcy” na początku utworu, informującą, że zebrał on w miarę możliwości wszelkie wiadomości o Werterze, i długą narracją tego samego „wydawcy” opisującą ostatnie dni bohatera, w którą wplecione są dokumenty w postaci jego listów i notatek. Listy zabarwione są silnie uczuciowo, bohater zwierza się w nich swojemu przyjacielowi z najtajniejszych odczuć i myśli. Różnią się one bardzo od wzorca epistolografii Oświecenia. Nie mają tradycyjnego początku ani zakończenia, niejednokrotnie zaczynają się od okrzyku lub głębokiej refleksji nad życiem człowieka, przechodzą następnie do spraw obchodzących piszącego. Mimo że są to listy bardzo subiektywne dają one pełen obraz dziejów bohatera, plastyczny zarys pierwszo i drugoplanowych postaci, wyraziste tło wydarzeń i koloryt epoki, czyli wszystko, czego oczekuje się od tradycyjnej powieści. W pierwszej części listy ukazują się regularnie (gdy Werter jest jeszcze stabilny), w drugiej części odstępy są coraz większe. Listy w pierwszej osobie ukazują doskonale świat przeżyć zewnętrznych, idealne do prezentacji tematu miłości. b. J.W. Goethe „Faust” (fragm. sceny w pracowni - rozmyślania Fausta, rozmowa z Mefistofelesem):
przebieg wydarzeń w utworze: Faust to wielki uczony, mędrzec, człowiek stary, ale wciąż mający poczucie niespełnienia. Marzył, że odkryje mechanizmy rządzące światem, sens istnienia, a tymczasem, choć posiadł ogrom wiedzy, nie dociekł istoty rzeczy. W tej sytuacji diabeł zakłada się z Bogiem, że uda mu się opętać duszę uczonego. Przybywa do niego i proponuje zawarcie cyrografu. Początkowo Faust nie jest tym zainteresowany, udaje mu się nawet uwięzić diabła. W końcu zgadza się na to pod warunkiem, że szatan stworzy mu taką chwilę, o której bohater powie „trwaj, jesteś piękna”. Pierwszym krokiem jest odmłodzenie Fausta. Uczony wypija specjalny eliksir przygotowany przez czarownicę służącą szatanowi. Potem wiedźma pokazuje mu lustro, w którym bohater widzi śliczną młodziutką dziewczynę. Jest to Małgorzata, którą Faust pożąda, dlatego rozkazuje Mefistofelesowi, by go do niej zaprowadził. Faust poznaje Małgorzatę, uwodzi ją, zostaje ojcem jej dziecka. Porzuca jednak dziewczynę w pogoni za nowymi wrażeniami. Podczas, gdy on bierze udział w sabacie czarownic, Małgorzata oczekuje w więzieniu na egzekucję - jest skazana na śmierć za zabicie swego dziecka, a wcześniej za otrucie matki. Obu tych zbrodni dokonała pod wpływem Fausta: podała matce zbyt dużą dawkę środka nasennego, bo chciała się spotkać z ukochanym, zabiła niemowlę w rozpaczy, porzucona przez Fausta. W ostatniej chwili bohater rozkazuje Mefistofelesowi, by zaprowadził go do Małgorzaty. Kaja się przed nią i jest świadkiem, jak dusza Małgorzaty uzyskuje przebaczenie win. uniwersalność dzieła: Zasadniczym tematem Fausta jest nie mające kresu zmaganie się człowieka-geniusza (wybitnej jednostki) ze “skończonością”, ludzkimi ograniczeniami. Ów człowiek zdobywa coraz większą wiedzę, staje się coraz mądrzejszy i podczas tego “wznoszenia się ducha” coraz silniej odczuwa ludzką nieudolność. Stąd niekończąca się huśtawka nastrojów tytułowego bohatera od euforii do przygnębienia. Z losów Fausta wynika też jasne przesłanie moralne: bohater zostaje zbawiony, gdyż będąc skazany na klęskę nie poddaje się, nie rezygnuje z walki o najwyższe wartości. Łatwo identyfikować się z takim bohaterem literackim - zarówno w momentach uniesienia, jak i rozpaczy. model dramatu: Faust Johanna Wolfganga Goethego jest tragedią, w której można odnaleźć cechy charakterystyczne dla dramatu romantycznego:

• W utworze istnieją obok siebie dwa światy: realny i fantastyczny (nadprzyrodzony), przenikające się nawzajem. Pojawiają się duchy, anioły, bóstwa ze starożytnych wierzeń. Świat nadprzyrodzony tworzy warstwę symboliczną dramatu, za pomocą której Goethe przedstawiał własne przemyślenia i historię poszukiwania prawdy.
• Odrzucona została klasyczna zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Czas akcji obejmuje trzy tysiące lat, wydarzenia rozgrywają się w różnych miejscach, zarówno w świecie realnym, jak i nadprzyrodzonym. W dramacie splatają się różne wątki.
• II część dramatu została uznana za niesceniczną ze względu na skomplikowaną fabułę, pełną różnorodnych symboli i odwołań.
• Główny bohater utworu ulega przemianie wewnętrznej – Faust z człowieka skupionego wyłącznie na zaspokajaniu własnych, egoistycznych potrzeb i pragnień staje się osobą, która pragnie walczyć o szczęście całej ludzkości i własne zadowolenie odnajduje w czynieniu dobra dla innych.
• W dramacie można odnaleźć elementy ludowe – Goethe opisuje zabawy ludowe i obyczaje prostych ludzi. Również wyobrażenie diabła wywodzi się w ludowych wierzeń.
• Faust łączy w sobie fragmenty epickie i liryczne oraz partie dramatyczne. Ów synkretyzm gatunkowy stał się cechą charakterystyczną dramatu romantycznego.
• Romantyczna jest również kreacja głównego bohatera – Faust posiada cechy charakterystyczne dla bohaterów romantycznych. Jest wielką indywidualnością i wybitną jednostką. To typ buntownika, który podejmuje walkę z ustanowionymi przez Boga regułami – pragnie poznać to, co jest nieosiągalne dla zwykłego człowieka. c. J.W. Goethe „Król olch”: Ballada Goethego przepełniona jest charakterystycznymi dla romantyzmu zabiegami artystycznymi. Na pierwszy plan wysuwa się bez wątpienia dualna natura świata przedstawionego. Odbiorca przemieszcza się wraz z rozwojem akcji pomiędzy dwoma wizjami otaczającej bohaterów utworu rzeczywistości. Raz widzi wszystko racjonalnym okiem ojca, by potem poznać fantastyczny świat widziany przez jego syna, w którym prym wiedzie Król Olch. W utworze możemy znaleźć poza tym charakterystyczne dla romantyzmu elementy ludowe. Tytułowa postać ballady została zaczerpnięta z ludowych wierzeń i legend. Poza tym w utworze panuje typowy dla epoki nastrój. Akcja toczy się w mrocznym lesie, przez co potęguje się w odbiorcy poczucie grozy i strachu. Napięcie sięga zenitu, gdy orientujemy się, że Król zbliża się do chłopca, by go porwać. Wszystko, również Króla Olszyn, spowija gęsta mgła, przez co jest on jeszcze bardziej tajemniczy. Czytelnik nie poznaje wszystkich szczegółów. Nie wie, na co chory jest chłopiec, czego chce od niego zjawa, jakie ma wobec niego intencje. Nie wie również, czy dziecko zmarło w wyniku choroby, czy faktycznie jego dusza została porwana przez Króla Olch. Wszystkie te piętrzące się pytania powodują, że utwór jest nie tylko tajemniczy, ale zagadkowy. obraz dwóch postaw: Jak już zostało to wspomniane, świat przedstawiony w balladzie jest dualny, czyli dzieli się na realny i fantastyczny. Bardzo ważne jest jednak zastrzeżenie, że obydwa są prawdziwe. Świat widziany oczami ojca jest tym realnym. On nie widzi w lesie nic nadzwyczajnego. Racjonalnie tłumaczy dziecku, że gałęzie brzóz i wierzb, mgła oraz gwizd wiatru mogą go zmylić. Jednak chłopiec wyraźnie widzi postać Króla Olszyn, który usilnie namawia go, by poszedł z nim do jego krainy, w głęboki las. Czytelnik z początku może odbierać wizję dziecka z przymrużeniem oka, jako halucynacje wywołane gorączką. Jednak gdy postać zbliża się do małego bohatera i usiłuje siłą odebrać go ojcu przekonujemy się, że Król Olch naprawdę istniał. To, że ojciec go nie widział i nie słyszał wcale nie oznaczało, że zjawy tam nie było. ballada romantyczna: Gatunek synkretyczny, tzn. łączący różne elementy liryczne, epickie i dramatyczne; nawiązuje do tradycji ludowej: śpiewności i rytmiczności wiersza, wierzeń ludowych, zasad moralnych. Bohaterem jest zwykły człowiek, często ukazany w sposób stypizowany; narrator to człowiek spoza świata ludowego, ale wyraźnie nim zafascynowany. Cechy charakterystyczne: A. Mickiewicz: Romantyczność, Świtezianka, Świteź, Lilije, Powrót taty, Rybka. d. F. Schiller „Oda do radości”:
  interpretacja,
  istotne i uniwersalne wartości,
  hymn europejski, e. „J.G. Byron Giaur”: Utwór jest literackim przykładem potwierdzającym twierdzenie, że każdy człowiek ma prawo do walki o swoje uczucie, że nie powinien poddawać się przeciwnościom, różnicom kulturowym czy obyczajowym, tylko dążyć do szczęścia. Przede wszystkim jednak „Giaur” to opowieść o konflikcie zbuntowanej jednostki ze społeczeństwem, czego przykładem może być postawa buntowniczego i walecznego bohatera. Wiedział, że nikt, kto choć raz nie kochał, nie zrozumie jego decyzji o zemście na zabójcy swej ukochanej i dlatego zdecydował się na odizolowanie w klasztorze, w którym pozostawał niezidentyfikowanym mnichem. Byron popiera dążenie jednostki do wolności. Nie kreuje swego bohatera na człowieka zależnego od kogokolwiek czy czegokolwiek, lecz na mężczyznę wolnego, który kieruje się jedynie własnym zdaniem, a nie opiniami innych. Ten romantyczny utwór jest także obrazem dramatu samotności i wyobcowania, które odczuwa główny bohater, nie dość, że cierpiący po śmierci ukochanej Leili, to jeszcze niosący brzemię zbrodni w swym sercu. co zawdzięczamy Byronowi:
• ukształtowanie wzorca romantycznego poety, charakteryzującego się nieprzeciętnym i niepohamowanym indywidualizmem, przy czym jednak nieszczęśliwego, skłóconego ze społeczeństwem i samotnie walczącego o prawo do wolności jednostki, do nieskrępowanego wyrażania swych poglądów i realizowania swych pragnień. Taki wzór na trwałe zawitał do literatury światowej (odnajdziemy go na przykład w „Kordianie” Juliusza Słowackiego”),
• rozpropagowanie takich gatunków literackich, jak powieść poetycka (później to „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza) czy poemat dygresyjny.
• wprowadzenie mody na orientalizm, zarówno w literaturze, jak i w ubiorze, będącej wyrazem romantycznej fascynacji egzotyką wschodnich krain,
• model nieszczęśliwej, romantycznej miłości (jedynej na całe życie, zakończonej tragicznie),
• wprowadzenie motywu wampira do literatury
• stworzenie nowego typu romantycznego bohatera, nazwanego byronicznym, oraz postawy niosącej miano byronizmu, Innymi postawami w romantyzmie były werteryzm oraz wallenrodyzm. Obie bardzo różniły się od byronizmu. bajronizm: zespół tendencji literackich i ideowych w twórczości romantyków, ukształtowany przez biografię i dzieła George’a Gordona Byrona. Wyrażał się w kreacji bohatera literackiego jako człowieka o nieprzeciętnej indywidualności, skłóconego z otoczeniem, zbuntowanego przeciw porządkowi społecznemu i normom moralnym. Bajronizm obejmuje również sięganie do formy powieści poetyckiej lub poematu dygresyjnego, jak i praktykowanie ironii romantycznej. W literaturze polskiej przejawiał się głównie w twórczości A. Mickiewicza, J. Słowackiego, A. Malczewskiego. bohater bajroniczny, powieść poetycka: Byroniczna powieść poetycka wyróżnia się:
• połączeniem lirycznych i epickich elementów - synkretyzm rodzajowy.
• nasyceniem fabuły utworu elementami dramatycznymi (śmierć Leili) i silnym subiektywizmem (kilku narratorów daje nam kilka różnych punktów widzenia tej historii) oraz wprowadzeniem kilku narratorów (narratorów jest kilku – muzułmanin, przewoźnik, Giaur w spowiedzi),
• luźną, fragmentaryczną, otwartą, pełną zagadek i niedomówień kompozycją utworu. Byron celowo zatarł jasność konstrukcji utworu, by pobudzić wyobraźnię czytelnika, czego przykładem mogą być niedomówienia w losach głównego bohatera, achronologia opowieści,
• zakłóceniem chronologii zdarzeń, zastosowaniem tzw. inwersji czasowej fabuły, czego przykładem może być fakt, iż najpierw czytamy opis opustoszałego domu po śmierci Hassana, a dopiero potem fragment dotyczący utopienia Leili,
• typem bohatera byronicznego,
• nastrojem grozy, niesamowitości i tajemnicy.
• orientalizmem, czyli przemyceniem do utworu elementów kultury i obyczajów (ukaranie niewiernej Leili było zgodne z tureckim zwyczajem), strojów (emir miał na sobie charakterystyczny dla orientu zielony strój, a Giaur albański) i słownictwa egzotycznego, ze Wschodu (orient znaczy wschód). orientalizm.

3. Walka klasyków z romantykami. Spór klasyków z romantykami był sporem pokoleniowym. Pokolenie starsze opowiadało się za klasycyzmem. Młodsze w kwestiach światopoglądowych poza cechami racjonalnymi i empirycznymi popierało także uczucia i emocje. Wiązało się to z dążeniami wolnościowymi i demokratycznymi. Był to spór nie tylko o sprawy estetyczne ale i światopoglądowe oraz polityczne. Polemika ta miła charakter czysto teoretyczny. Twórcy byli podzieleni do czasu wydania „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza.
4. A. Mickiewicz: Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798 roku w Zaosiu koło Nowogródka. Jego rodzina wywodziła się z drobnej szlachty, ojciec pracował w sądzie w Nowogródku. W tamtych okolicach upłynął pierwszy okres życia małego Adama, który tam chodził do szkoły prowadzonej przez dominikanów. W 1812 roku Mickiewiczowi umarł ojciec. W 1815 roku Adam udał się do Wilna, gdzie na tamtejszym uniwersytecie rozpoczął studia. W tym miejscu biografowie wyodrębniają tzw. etap wileńsko-kowieński w życiu wieszcza. W latach 1816 – 1819 studiował bowiem w Wilnie, potem zaś, w latach 1819 – 1823, pracował w Kownie. W tym czasie Mickiewicz nawiązał bliższe kontakty z grupą filomatów i filaretów, pisał także swoje pierwsze utwory poetyckie, takie jak: Oda do młodości czy Pieśń filaretów. W tamtym czasie poznał również Marylę Wereszczakównę, do której miłość wpłynęła na jego całe późniejsze życie, nie tylko osobiste, ale również na jego twórczość. Rodzina Maryli uznała, iż nie był on dla niej odpowiednim kandydatem na męża, (nie był bowiem zamożny), a więc Maryla wkrótce stała się żoną hrabiego Puttkamera. W Kownie Mickiewicz pracował jako nauczyciel, co nie było dla niego szczytem ambicji. W tamtym czasie napisał m.in. Ballady i romanse, Grażynę oraz II i IV część Dziadów. W tym celu korzystał z bogatej tradycji ballad i podań litewskich. W 1823 roku organizacja filomatów, do której przynależał Mickiewicz, została zdekonspirowana. W wyniku postępowania sądowego Mickiewicza skazano na zesłanie do Rosji, a wydarzenie to stało się początkiem kolejnego okresu w jego życiu, tzw. etapu rosyjskiego. Podczas pobytu w Rosji przyjaźnił się z tamtejszymi romantykami (m.in. Puszkinem) oraz dużo podróżował – na Krym, do Moskwy, Petersburga czy Odessy. W Rosji powstały jego słynne Sonety krymskie oraz Konrad Wallenrod. Zima miejska (wiersz, którym debiutował) - 1818 Oda do młodości – 1820 Ballady i romanse – 1822 Dziady – część II i IV – 1823 Sonety krymskie – 1826 Konrad Wallenrod – 1828
5. A. Mickiewicz: utwory liryczne z różnych okresów twórczości, m.in.: a. Oda do młodości:
   Wiele w tym wierszu oświeceniowego optymizmu, wiary w postęp i możliwość stworzenia nowego lepszego społeczeństwa. Zastosowany gatunek, patetyczny styl utworu oraz przemyślana kompozycja odpowiadają wzniosłym hasłom utworu. To, co jednak cechuje Odę do młodości, to także olbrzymi entuzjazm, zapał, wola, która wzywa do czynu. Ów poryw wiary w siłę młodości został również w wierszu zaznaczony w sposób formalny. utwór przełomowy: Oda do młodości powstała w grudniu 1820 r. i jest utworem łączącym jeszcze elementy poetyki klasycystycznej i myśli bliskie ludziom Oświecenia z cechami charakterystycznymi dla nadchodzącego już przełomu romantycznego. Mickiewicz sięga po typowo klasycystyczny gatunek, jakim jest oda. Zgodnie z poetyką gatunku jego utwór utrzymany jest w tonie wysokim, poeta posługuje się podniosłym, patetycznym językiem i kieruje tę swoją wypowiedź do określonego już w tytule adresata. Pochwalna treść ody w tym przypadku skierowana zostaje nie wobec wybitnego człowieka czy wielkiego wydarzenia – Mickiewicz adresatem swojego utworu czyni stan, w jakim człowiek się przez pewien czas znajduje, młodość. Już sam tytuł poprzez to niezwykłe zestawienie – klasycystyczny gatunek i nowego adresata wypowiedzi, wskazuje na przełomowość utworu i jego zasadniczą tematykę. Podstawą konstrukcji wiersza jest bowiem kontrast pomiędzy światem młodych i starych. obraz dwóch światów:

• świat młodych: Poeta w powtarzających się apostrofach zwraca się do młodości jako tej, dzięki której ów nowy świat powstanie. Pojawiają się obrazy młodości wzlatującej nad światem, młodości, która dodaje skrzydeł, która niczym słońce zapanować ma nad światem. Jej panowanie oznaczać będzie nadejście nowej rzeczywistości. Ten nowy świat stworzą młodzi ludzie mający wyższe niż ich poprzednicy cele, gotowi do wspólnych działań, poświęceń dla innych altruiści. Ludzie, którzy potrafią przezwyciężać słabości, walczyć nawet za cenę życia o szczęście innych. Muszą oni podejmować wyzwania, przekraczać dotychczasowe horyzonty i bariery. Szczególnie mocno brzmią następujące wersy będące wezwaniem do działania: Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
• świat starych: Ci ludzie nie mają w sobie żadnych uczuć, związani z ziemią nie są zdolni do żadnych uniesień. Pokryty mgłą świat „obszar gnuśności zalany odmętem”. Opisując go, poeta sięga nawet po elementy brzydoty i mówi, że pokrywają go „wody trupie”. To świat martwy („szkieletów ludy”, „wody trupie”), świat ludzi ospałych, bezczynnych. Zarzuca się im egoizm, porównuje do „płaza w skorupie”. Samolubni, samotni, tak, jak mięczak przemijają bowiem bez śladu i pożytku dla otoczenia. Na szczęście ten świat odchodzi już w przeszłość. Chaos „krajów zamętu i nocy”, skłóconych, zwaśnionych przemija. uniwersalność wymowy: Podczas pisania “Ody do młodości” poeta zdawał sobie sprawę z potężnej mocy, którą niesie ze sobą młodość. Mając dwadzieścia dwa lata czuł, że jest w stanie “wzlatywać ponad poziomy”, “sięgać, gdzie wzrok nie sięga”. Jakże mało zmieniło się od tamtej pory. Współcześni młodzi również wierzą, że mogą zdobyć cały świat. Sama młodość, główny temat ujęty przez Mickiewicza w wierszu jest ponadczasowa. Zawsze istniała i zawsze będzie istnieć młodzież, która pragnie “wylatywać nad poziomy”. I o tej właśnie “boskiej mocy stwórczej” młodości, która pozwala na przezwyciężenie wszelkich przeszkód i barier traktuje “Oda do młodości”. W wierszu zawarł autor apel do wszystkich, którzy chcą zmienić świat na lepszy, podkreślając przy tym wielką rolę młodości, przyjaźni i miłości. Wzywał do jednoczenia się we wspólnych celach i buntu przeciwko starym normom. Dzięki niezwykłemu entuzjazmowi i energii utwór ten oddziaływał nie tylko na jednostki, ale także i na większe grupy. Dzięki temu, że Mickiewicz należał do młodzieżowych organizacji zdawał sobie sprawę, że wspólnie z kolegami jest w stanie “ruszyć bryłę z posad świata”. W czasie powstania listopadowego wiele fragmentów “Ody do młodoci” można było spotkać na murach Warszawy. Zagrzewały one młodych powstańców do walki, dodawały ducha i wiary we własne siły. Odbiorcy wraz z autorem mieli nadzieję na nadejcie “jutrzenki swobody”. Utwór Mickiewicza dzięki niespotykanej ekspresji i bezpośrednim zwrotom do czytelników, wywarł na nich ogromny wpływ, wyznaczył cel w ich życiu. Porównywany był z francuską “Marsylianką” - hymnem bojowym, gdyż spełniał podobną funkcję. Współcześnie “Oda do młodości” Mickiewicza, nie wzywa już do bohaterskich czynów w obronie ojczyzny. Bardziej czytelna wydaje się ukazana ponadczasowa siła młodości, a także fakt zmiany pokoleń. Starszy człowiek, który “takie widzi świata koło, jakie tępymi zakrela oczy” ustąpić musi miejsca nowym ideom i prądom, bo świat nigdy nie stoi w miejscu. Niezmienną prawdą, którą wieszcz zawarł, jest także przewaga grupy, zbiorowości nad siłą jednostki. Wersy “Ody do młodości” weszły na stałe do naszego codziennego słownictwa jako “skrzydlate słowa”, świadcząc o niemiertelności dzieła młodego poety. Przede wszystkim jest to zasługą ponadczasowej tematyki i poruszonych problemów, a także genialności przyszłego wieszcza. Myślę, że przyszłe pokolenia, podobnie jak my dzisiaj, bez trudu odczytają jego przesłanie, dlatego właśnie może w przyszłoci stać się hymnem młodzieży Unii Europejskiej. b. Romantyczność i inne ballady, m.in. Lilie, Świteź, Świtezianka, Pani Twardowska…: programowość zbiorku: Otwierający cykl Ballad i romansów utwór Romantyczność to manifest poetycki i ideowy Mickiewicza. Ballada ta została uznana za utwór programowy polskiego romantyzmu, zapowiedź tematów, motywów i problemów dominujących w dorobku literackim epoki. ludowość i jej elementy: Na kształt cyklu w dużej mierze wpłynęły ludowe wierzenia, obyczaje, podania. Wynika to z romantycznego zafascynowania ludowością. To ona była źródłem, z którego czerpał Mickiewicz pomysły na tematy swych utworów. Wątki, które w głównej mierze pochodziły z „wieści gminnej”, pozwoliły na przedstawienie nie tylko samych bohaterów, ale także świata ich uczuć, wewnętrznych przeżyć, ich relacji z naturą, a także jej wpływu na losy człowieka. Tekstom ludowym romantycy przypisywali wiele wartości. Wydawały się im najbardziej autentyczne, gdyż powstawały spontanicznie, nie miały określonego autora oraz poprzez to, że były przekazywane drogą ustną, kształtowała je jedynie świadomość ludowa. Również dzięki przekazowi ustnemu były one świadectwem języka i ludowych obyczajów we wcześniejszych latach. Pojęcie romantycznej ludowości możemy rozpatrywać na dwojaki sposób: pierwszym znaczeniem jest wprowadzenie do twórczości literackiej motywów zaczerpniętych z ludowości, kolejnym zaś jest dążenie do zgromadzenia i spisania, możliwie najwierniejszego, tekstów i obyczajów ludowych. We wszystkich utworach, w tym oczywiście w Balladach i romansach, w których znajdujemy wątki ludowe, zaakcentowana jest wiara w możliwość obcowania świata żywych ze światem umarłych. Ważną pozycję zajmuje także kwestia zasad moralnych, sposób pojmowania winy i kary. Wymiar sprawiedliwości opiera się na twierdzeniu, iż nie ma winy bez kary. W taki właśnie sposób przedstawiane jest zagadnienie winy i kary w Balladach Mickiewicza. Sprawiedliwość wymierzana jest przez moce nadprzyrodzone (W „Liliach” niewierną żonę i braci – zdrajców - karze mąż – nieboszczyk, który przychodzi dokonać sprawiedliwego wyroku.) ballada: Ballada (z włoskiego ballare – tańczyć) to gatunek literacki z pogranicza epiki, liryki oraz dramatu, silnie zakorzeniony w tradycji. Początków ballady należy upatrywać w epickich pieśniach ludowych. Nawiązuje do tradycji ludowej: śpiewności i rytmiczności wiersza, do wierzeń ludowych, zasad moralnych. Bohaterem jest zwykły człowiek, często ukazany w sposób stypizowany, narrator to człowiek spoza świata ludowego, ale wyraźnie nim zafascynowany. Cechy charakterystyczne: nastrojowość, tajemniczość, groza i fantastyka, pojawiają sę elementy romantycznego historyzmu.
  światopogląd romantyczny: Na światopogląd romantyczny składa się konkretna teoria świata, człowieka i wartości. Rzeczywistość jest w romantyzmie traktowana jako żywy, czuły organizm. w przedstawionych wcześniej balladach Mickiewicz przedstawia swój światopogląd oraz estetykę romantyczną za pomocą nowatorskich rozwiązań, przeciwstawnych do klasycznego rozumowania. Autor odrzuca racjonalizm i opowiada się za poznaniem świata uczuć i emocji, skupia uwagę na wewnętrznych przeżyciach bohaterów, wprowadza szerokie pojęcie ludowości - ludowe poczucie sprawiedliwości, wprowadza współistnienie dwóch światów: świata żywych i umarłych czyli realnego i metafizycznego, posługuje się prostym językiem, wprowadza elementy fantastyki i grozy, powraca do podań z czasów średniowiecza. c. Sonety krymskie, m.in. Stepy akermańskie, Cisza, Żegluga, Burza, Czatyrdah, Ajudah, Droga nad przepaścią w Czufut-Kale, Pielgrzym: sonet: gatunek klasyczny, który narodził się w renesansie, utwór liryczny, ma zawsze 14 wwesów, najczęściej podzielony na 4 strofy w których pierwsza i druga są cztero wersowe i zawierają opis, zaś trzecia i czwarta są trzy wersowe i zawierają refleksje. Adam Mickiewicz podszedł w nowatorski sposób do klasycystycznego utworu, wprowadził orientalizm, kulturę lokalną, odszedł od tematyki miłosnej, stworzył cykl utworu zamiast poprzestać na pojedynczym, wprowadził dialogi (elementy synkretyczne), zatarł granicę między częścią opisową i refleksyjną, silnie zaznaczał rolę natury, swobodnie posługiwał się językiem, odszedł od klasycznych reguł tworzenia, budował nastrój grozy, tajemniczości. obraz natury: W romantycznej wizji świata ważną rolę odgrywa natura. Romantyzm dostrzega w niej siłę autonomiczną, niezależną od człowieka. Natura żyje swoim własnym życiem. Jest tworem tajemniczym, wiecznie żywym, ciągle odradzającym się na nowo. Ma ona również swoją duszę. To przez naturę właśnie przemawia świat metafizyczny. Wniknięcie w naturę, odczytanie znaków, jakie daje człowiekowi, jest więc równoznaczne ze zbliżeniem się do tajemnicy bytu. Koncepcja natury jest jednym z ulubionych zajęć romantyków, dostrzegają w niej zarówno piękno jak i grozę. Najczęściej fascynują ich krajobrazy niezwykłe, ujawniające pierwotną potęgę świata przyrody, zadziwiające zjawiska, wobec których człowiek staje się bezradny. Tak jest na przykład w „Sonetach krymskich” Adama Mickiewicza, których podmiot zwraca uwagę to na bezkresny step przypominający ocean, to na potężny szczyt górski górujący nad okolicą jak król nad poddanymi, to znów na rozbijające się o skały morskie fale. Opisuje drogę nad przerażającą przepaścią, burzą morską, która - wydaje się - zaraz zatopi statek, oraz dawny pałac chanów, który natura objęła w swoje posiadanie, pokazując w ten sposób wyższość nad dziełami rąk ludzkich. Zwłaszcza góry i oceany są dla romantyków przedmiotem podziwu. W zestawieniu z nimi uwidacznia się znikomość człowieka, jego bezradność wobec sił związanych z tajemniczym duchem natury. Dla romantyka przyroda jest tajemnicza i zmienna; człowiek czuje się jej częścią, choć do końca jej nie zna. Obserwowanie zmienności zjawisk natury pozwala mu uchylić rąbka tej tajemnicy. Opisy przyrody ojczystej są też sposobem wyrażenia tęsknoty za odległym, nieosiągalnym krajem. orientalizm: Zwrot ku kulturze, tradycji i sztuce Wschodu. Orientalizm w literaturze romantycznej przejawiał się w zainteresowaniu twórców egzotyką przyrody orientalnej. Romantycy często odbywali podróże na Wschód. Fascynowała ich odmienna filozofia, kultura i obyczajowość ludów wschodnich. emocje bohatera: Bohaterem całego cyklu jest wędrowiec, pielgrzym. Sam poeta nazywa go pielgrzymem wprost, tytułując tak jeden z sonetów oraz opisując osoby dialogów: Mirza, Pielgrzym. Status pielgrzyma niesie za sobą wiele znaczeń. Pielgrzymka odsyła do sfery sacrum, to droga podjęta w celu dotarcia do miejsca świętego. Wyprawa ma być sprawdzianem dla człowieka, okazją do walki ze swoimi słabościami, a także do refleksji nad sobą samym. Ten ostatni aspekt jest chyba najistotniejszy w przypadku Sonetów krymskich. Jednocześnie sytuacja pielgrzymki najczęściej wiąże się z samotnością, wyobcowaniem. Pielgrzym jest obcy w każdym miejscu, do którego przybywa. W przypadku bohatera sonetów samotność i alienacja dotyczą dwóch kwestii. Z jednej strony sytuacja wędrowca wiąże się z wygnaniem z ojczyzny, staje się on człowiekiem wykorzenionym. Z drugiej zaś strony wyobcowanie to uczucie towarzyszące romantycznym bohaterom niemal wszystkich utworów epoki. Jest ono efektem nowej, innej wrażliwości. Pielgrzym widzi świat inaczej niż ci, którzy go otaczają. Jego przeżycia i emocje oddzielają go od innych ludzi. Mickiewicz to romantyk, a więc natura w jego utworach to tajemnicze, niezbadany obszar, którego poznanie jest możliwe dzięki uczuciu, a nie rozumowi. Przyroda jest potęgą, spełnia rolę sędziego, jest sprawiedliwa i nie ubłagana. Ale Mickiewicz to także Polak - patriota, emigrant, wieczny tułacz, który nie potrafi nigdzie znaleźć dla siebie domu. Dlatego przyroda w jego utworach to przede wszystkim polski pejzaż: pola gryki, złociste zboża, dzikie grusze stojące na miedzy. Poeta wracał wyobraźnią w rodzime strony. Pisał z miłości i tęsknoty, dlatego w „Panu Tadeuszu” stworzył dzieło niepowtarzalne, doskonałe, dzieło, w którym przyroda urosła do rangi bohatera literackiego. kreacja podmiotu lirycznego: jako pielgrzym (stepy akermańskie), muzułmanin/człowiek wschodu (Mirza), obserwator (Burza, Cisza morska), poeta kompozycja i in. walory artystyczne:
• bogactwo, różnorodność uczuć: tęsknota za ojczyzną, nostalgie; ciekawość świata, poczucie potęgi, fascynacja (pędem, żeglugą, naturą), przypływ mocy twórczej (Ajudah, Żeglula); ból wspomnień (hydra pamiątek); zachwyt naturą orientu; poczucie utraty sensu istnienia; ciekawość natury (Droga nad przepaścią w Czufut-Kale)
• mistrzowskie opisy natury, plastyka obrazowania: zestawienie stepu z oceanem (wielkość stepu), okrętu z pegazem, fal z żołnierzami – animizacja, personifikacja natury, dynamizacja poprzez wprowadzenie wielu czasowników, nasycenie nazwami czynności; epitety, oddają barwy, kształty, wykorzystanie kontrastu między naturą Krymu i naturą Litwy; metoninie, synekdochy (stepy akermańskie), orientalizm, koloryt lokalny; kontrasty

6. A. Mickiewicz Dziady cz. II : ludowość, przebieg obrzędu, wskazania moralne.
7. A. Mickiewicz Dziady cz. IV: kreacja bohatera, model romantycznej miłości, nowatorstwo dramatu.
8. A. Mickiewicz Konrad Wallenrod: Wallenrodyzm: wzorzec postępowania, patriotyzm czasów niewoli, odwołujący się do niezgodnych sposobów walki: zdrady, podstępu i spisku (tak postępuje Konrad). Dla Polaków pod zaborami stał się on metodą działania. Zawsze jednak wiązł się z tragicznym rozdarciem wewnętrznym i poczuciem przekraczania granic moralnych. Historyzm: typ bohatera:
   tragizm bohatera: powieść poetycka: rola poety i poezji:
9. Podsumowanie twórczości Mickiewicza do roku 1829.