Wiedza o państwie i prawie

1.podstawy prawne i definicje państwa Państwo – trwała wspólnota ludzi zamieszkujących określone terytorium oraz poddana władzy zwierzchniej. Często definiuje się państwo poprzez podanie jego cech. Wymienia się społeczny charakter, władzę państwową , terytorium, przymusowość, suwerenność i aparat państwowy. Podstawą państwa prawnego jest system norm prawnych. Pod względem formalnym państwo prawa charakteryzuje się hierarchicznie uporządkowanym, spójnym wewnętrznie systemem prawnym. Na szczycie tej hierarchii stoi konstytucja wraz ze zgodnymi z nią ustawami i wszystkie będące poniżej normy prawa nie mogą być z nimi sprzeczne.

1.podstawy prawne i definicje państwa

Państwo – trwała wspólnota ludzi zamieszkujących określone terytorium oraz poddana władzy zwierzchniej. Często definiuje się państwo poprzez podanie jego cech. Wymienia się społeczny charakter, władzę państwową , terytorium, przymusowość, suwerenność i aparat państwowy.

Podstawą państwa prawnego jest system norm prawnych. Pod względem formalnym państwo prawa charakteryzuje się hierarchicznie uporządkowanym, spójnym wewnętrznie systemem prawnym. Na szczycie tej hierarchii stoi konstytucja wraz ze zgodnymi z nią ustawami i wszystkie będące poniżej normy prawa nie mogą być z nimi sprzeczne. Ponadto system państwa prawa przestrzega kompetencji organów państwa do tworzenia zapisów prawa, prawo musi być nie tylko hierarchicznie spójne, ale również musi być tworzone przez prawnie wyznaczone do tego organy państwa.

Państwo jest organizacją terytorialną, co oznacza, że obejmuje ludzi związanych z określonym terytorium. Funkcja wewnętrzna państwa polega na podejmowaniu działań, z których wynika, że władza państwowa jest najwyższa na danym obszarze i decyduje sama o zakresie swoich kompetencji, a wszystkie inne instytucje i organy funkcjonują za jej zgodą i na warunkach przez nią określonych. Funkcja zewnętrzna to realizacja celów niezależnych od innych państw i ochrona interesów danego państwa. Ograniczenie suwerenności może nastąpić w wyniku przyjętych przez państwo zobowiązań (np. w następstwie przegranej wojny). Wszystkie funkcje realizowane są przez organa państwa, które dzielą się na: przedstawicielskie, przymusu, administracji gospodarczej, administracji kulturalnej, kontrolne.

Definicje państwa: koncepcja Arystotelesa naturalistyczna – efekt naturalnego rozwoju społecznego katolicka nauka społeczna św Tomasz z Akwinu – teistyczna - Podobnie jak jego poprzednik mówił o boskim pochodzeniu władzy, jednak podkreślał, że państwo nie jest tworem boskim, a ludzkim. Koncepcja teistyczna cieszyła się popularnością wśród zwolenników rządów absolutnych.

teologiczna św Augustyn - Teizm wyraża wiarę w jednego Boga, który jest stwórcą świata i nieustannie wpływa na jego losy. Zwolennicy tej koncepcji twierdzili, że władza państwowa pochodzi od Boga i z jego woli jest nadawana ludziom.

Teoria podboju i przemocy – Ludwik Gumplowicz, państwo powstało poprzez podbój plemion słabszych przez plemiona silniejsze. W takim państwie zwycięzcy stali się rządzącymi, a przegrani rządzonymi.

Teoria umowy społecznej – ludzie umówili się między sobą i założyli państwo. Ludzie umówili się z dotychczasową władzą na nowych zasadach rządzenia. W ten sposób zmienił się ustrój państwa, który istniał wcześniej.

Koncepcja marksistowska –Karol Marks- walki klas , rozwarstwienia klas – państwo powstało w wyniku rozpadu wspólnoty pierwotnej i powstania klas społecznych.

Sposób upadku państwa

  1. Inkorporacja - oznacza wchłonięcie terytorium przez państwo. 2.rozpadnięcie się na kilka państw
  2. Połączenie się w 1 państwo

Sposoby powstania państw: 1.połączenie się 2.wolne terytorium 3.rozpad 4. Oderwanie się i utworzenie nowego państwa

Naród- duża grupa społeczna, która powstała w wyniku procesu dziejowego jako wspólnota terytorialna o podłożu geograficznym , polityczny, społecznym i kulturowym. Cechą konstytutywną narodu jest kwestia świadomości narodowej danej zbiorowości, czyli postrzegania siebie jako naród.

władza- to zdolność do narzucania i egzekwowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których ona dotyczy 2.pojęcie zasad ustroju ( co to jest zasada)

Pojęcie „zasady ustroju” • Konstytucja określa pewne zasady, które rozstrzygają o charakterze ustrojowym danego państwa • Suma tych zasad składa się na tożsamość konstytucyjną państwa • Zasady te wskazują do kogo należy władza w państwie, ustanawiają formy wykonywania tej władzy i rodzaje organów państwowych • Zasady określają sposoby wykonywania tej władzy

Zasada – nie ma jednolitej definicji, podstawowe rozwiązania umieszczone w ustawie zasadniczej regulujące podstawy ustroju społecznego, politycznego i gospodarczego. Wszystkie zasady w I rozdziale konstytucji . Bezpośrednie stosowanie konstytucji – powoływanie się na konstytucje bezpośrednio np. sędziowe Zasady ustroju RP:

  • zasada pluralizmu politycznego-wielość partii politycznych, Oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w państwie. -zasada suwerenności – państwo nie podlega żadnej organizacji znajdującej się zarówno na zewnątrz , jak i wewnątrz państwa. a) suwerenność zew – odnosi się do stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, czyli niezależność od innych państw i organizacji międzynarodowych b) suwerenność wew - dotyczy relacji z organizacjami w nim działającymi(związki wyznaniowe , partie) – państwo jest od nich niezależne.

-zasada legalizmu – praworządności - to dyrektywa nakazująca organowi procesowemu bezwzględne wszczynanie i kontunuowanie ścigania każdego przestępstwa , jeżeli ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne -zasada republikańskiej formy rządu – określa nazwe ustrój polityczny państwa sposób obsadzania najwyższych organów , sposób zorganizowania całego państwa. Mówi że państwo jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. -zasada demokratycznego państwa prawnego – po raz pierwszy ta zasada została zapisana w konstytucji niemieckiej 1949< bano się powrotu totalitaryzmu. Zasada ta opiera się na dwóch aspektach. Pierwszy z nich – formalny – oznacza, iż wszelkie organy państwowe działają na podstawie i w granicach prawa. W wymiarze materialnym zasada państwa prawnego oznacza, iż prawo obowiązujące w państwie musi być zgodne z materialnymi przesłankami znajdującymi się w międzynarodowych aktach prawnych, a także z uznanymi powszechnie za sprawiedliwe i słuszne zasadami z zakresu filozofii prawa: wolności, godności człowieka, równości wobec prawa itp. -zasada przedstawicielstwa –reprezentacji – naród sprawuje władze przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Bezpośrednie – instytucje demokracji społecznej, referendum. W akcie wyborczym przekazujemy połnomocnictwo naszym przedstawicielom. -zasada podziału władzy – upowszechniona przez Monteskiusza XVIII w. dzieli się na trzy niezależne i autonomiczne rodzaje: władzę prawodawczą – stanowienie aktów prawnych, a także kontrola poczynań Rady Ministrów poprzez procedurę wotum nieufności władzę wykonawczą – realizacja postanowień zawartych w ustawach poprzez stanowienie do nich aktów wykonawczych; dodatkowo kreowanie własnej polityki wewnętrznej i zewnętrznej władzę sądowniczą – rozstrzyganie sporów i porządkowanie życia społecznego poprzez orzekanie o naruszeniu bądź zgodności danego działania z obowiązującymi normami prawnymi podział władz = zagwarantowanie wolności i praw człowieka. Równowaga między władzami, wzajemne hamowanie się i kontrola. Aby zasada podziału władz była spełniona muszą być spełnione te 3 aspekty: a) aspekt podmiotowy przyporządkowanie określonym organom tych 3 funkcji ust wyk sąd b) aspekt przedmiotowy –funkcjonalny- rozróżnienie 3 podstawowych funkcji państwa wyk ust sąd c)aspekt personalny – zakaz łączenia stanowisk, -zasada niepołączalności stanowisk - Zasada ta odnosi się zarówno do funkcji pełnionych w administracji rządowej, jak i samorządowej Incompatibilitas

Źródła prawa w konstytucji ( powszechne i wewnętrzne)

„Źródło prawa” jest pojęciem wieloznacznym. Z jednej strony można je rozumieć bowiem jako czynniki wpływające na treść prawa, a więc np. wolę narodu czy prawodawcy; z drugiej strony – różne formy przekazu norm prawnych, ustanowionych bądź uznanych, a więc np. dokumenty, teksty czy inne przedmioty będące nośnikami tych informacji (treści). „Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zaliczyć trzeba akty zawierające generalne i abstrakcyjne normy, które tworzą, zmieniają lub uchylają prawa i obowiązki obywateli i osób prawnych”. Zawierają ogólnie obowiązujące uregulowania. Adresaci norm prawnych, które zawierają te źródła, są różni, dlatego należy zaliczyć te normy do źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Na źródła prawa powszechnie obowiązującego w myśl art. 87 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 roku składają się następujące akty:

  1. Konstytucja,
  2. ustawy,
  3. ratyfikowane umowy międzynarodowe,
  4. rozporządzenia,
  5. akty prawa miejscowego. Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego: • Uchwały RM • Zarządzenia Prezesa RM • Regulaminy • Statuty • Prawo autonomiczne

Źródła prawa wewnętrznie obowiązujące i powszechnie obowiązujące -wewnętrznie obowiązujące mają charakter wewnętrzny , akty prawne które do nich zaliczamy obowiązują jedynie jednostki organizacyjne podległe organowi, który wydał dany akt prawny. Do tych źródeł zaliczamy uchwały oraz zarządzenia wydane w oparciu o ustawę. Uchwały może wydawać rada ministrów, zarządzenia ministrowie, prezes rady ministrów. -powszechnie obowiązujące odnoszą się do wszystkich podmiotów prawa mogą nakładać obowiązki i nadawać uprawnienia i jedynie źródła prawa powszechnie obowiązujące mogą to czynić. Podstawą decyzji stosowania prawa wobec podmiotów prawa mogą być tylko akty prawne powszechnie obowiązujące.

Akta obowiązujące powszechnie. Dotyczą nieograniczonej ilości adresatów i są to wszystkie wyżej wymienione akta prawne. Akta obowiązujące wewnętrznie. Dotyczą określonej ilości adresatów. Obowiązują zarówno adresata jak i normodawcę będących w zależności służbowej.

Pojęcie demokracji i jej formy Demokratyzacja – proces zmierzający do przekształcenia dotychczasowej formy rządów w ustrój demokratyczny. W wyniku głębokich reform w sferze społecznej i politycznej mechanizm ustrojowy państwa zaczyna funkcjonować w oparciu o zasady demokracji.

demokracja - Demokracja jest formą ustroju politycznego, w której obywatele (naród) sprawują rządy bezpośrednio albo też za pomocą wybranych przez siebie przedstawicieli. ustrój polityczny, w którym źródło władzy stanowi wola większości obywateli (sprawują oni rządy bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawicieli). Cechą charakterystyczną demokracji pośredniej jest wybór kandydatów należących do partii politycznych lub kandydatów niezrzeszonych. Przedstawiają oni konkretny program i cele, które chcą zrealizować

Formy demokracji : Podstawowa zasada demokracji mówiąca o tym, że podmiotem suwerennej władzy w państwie jest naród (socjologicznie ujmując – ogół obywateli) realizowana jest we współczesnych państwach poprzez :

Formy demokracji pośredniej (przedstawicielskiej)

  • (wybory – najważniejsze pojęcia: system wyborczy, prawo wyborcze podmiotowe, prawo wyborcze przedmiotowe, ordynacja wyborcza, jednomyślność, większość głosów – większość zwykła, absolutna, kwalifikowana). Formy demokracji bezpośredniej
  • (referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe, konsultacja ludowa, zgromadzenie ludowe. Najważniejsze terminy: typy referendum – konsultacyjne, rozstrzygające – wg kryterium znaczenia oraz konstytucyjne i ustawodawcze – wg kryterium przedmiotu).

Demokracja pośrednia to ustrój polityczny, w którym obywatele danego państwa wybierają swoich przedstawicieli poprzez głosowanie. Wybrani kandydaci reprezentują społeczeństwo w parlamencie, czyli sejmie i senacie (szczebel centralny), organach samorządu terytorialnego (szczebel lokalny), różnego rodzaju instytucjach, organach administracji itp. Współcześnie jest to najpopularniejsza i najczęściej praktykowana forma demokracji. Jej fundament stanowi społeczeństwo obywatelskie. Cechą charakterystyczną demokracji pośredniej jest wybór kandydatów należących do partii politycznych lub kandydatów niezrzeszonych. Przedstawiają oni konkretny program i cele, które chcą zrealizować. Przystąpienie do partii jest dobrowolne. Główną cechą udziału w wyborach jest wybranie przedstawicieli, którzy będą reprezentować społeczeństwo na płaszczyźnie polityki zewnętrznej i wewnętrznej.Demokracja pośrednia to np wybory do sejmu, senatu.

Demokracja bezpośrednia - obywatele państwa demokratycznego wpływają na rządy sprawowane zarówno w środowisku lokalnym czyli np. e wsi czy w dużym mieście i zarówno w całym kraju. Jeżeli w danej sprawie decydują osobiście jest to demokracja bezpośrednia (plebiscyt, referendum, inicjatywa ludowa)

Referendum i jego rodzaje referendum – powszechne głosowanie obywateli mających czynne prawo wyborcze, w którym podejmują decyzję w ważnych sprawach inicjatywa ludowa - forma demokracji bezpośredniej, na mocy której określona liczba obywateli może zainicjować postępowanie ustawodawcze lub procedurę zmiany konstytucji. Instytucję ludowej inicjatywy ustawodawczej wprowadza konstytucja RP z 1997. Prawo zgłaszania projektów aktów prawnych przyznaje ona grupie 100 tys. obywateli, którzy posiadają czynne prawo wyborcze do sejmu. Ze względu na przedmiot inicjatywę ludową dzieli się na: konstytucyjną, referendalną, ustawodawczą.

zgromadzenie ludowe - to zgromadzenie obywateli, na którym podejmuje się najważniejsze decyzje dotyczące jakiegoś obszaru. Obecnie ta instytucja występuje w niektórych kantonach Szwajcarii. Zgromadzenia odbywają się kilka razy do roku w stolicy kantonu, a głosuje się przez podniesienie ręki. W Polsce za formę taką można uznać zgromadzenia mieszkańców wsi lub osiedla, których są rozstrzygane sprawy lokalne. Weto ludowe to prawo obywateli do wyrażenia sprzeciwu wobec ustaw uchwalanych przez parlament. Polega na tym, że na wniosek określonej grupy obywateli domagających się zniesienia lub przyjęcia jakiegoś przepisu jest przeprowadzane referendum. Obecnie instytucja to nie jest zbyt popularna, występuje m.in. w Szwajcarii i niektórych stanach USA.

obywatelska inicjatywa ustawodawcza istota wyborów i ich funkcje Zasady prawa wyborczego Organizacja wewnęczna Sejmu Funkcje Sejmu, Status prawny parlamentarzysty

Status prawny posła i senatora Prezydent RP, ( pozycja, wybory, kadencja , kompetencje) Rada Ministrów (kompetencje, skład, kadencja , pozycja, konstuktywne votum zaufania i nieufności, absolutorium i wszystko co mówiła o tym Władza ustawodawcza, Trybunał Konstytucyjny, Skarga Konstytucyjna