Spis Treści

• Henryk Walezy 1573-1574
• Stefan Batory 1576-1586
• Zygmunt III Waza 1587-1632
• Władysław IV Waza 1632-1648
• Jan II Kazimierz Waza 1648-1668
• Michał Korybut Wiśniowiecki 1669-1673
• Jan III Sobieski 1674-1696
• August II Mocny 1697-1733
• Stanisław Leszczyński 1704-1709 1733-1736
• August III Sas 1733-1763
• Stanisław August Poniatowski 1764-1795

Bibliografia

Henryk Walezy Czwarty z kolei syn króla Francji Henryka II i Katarzyny Medycejskiej urodził się 19 IX 1551 r. Na chrzcie otrzymał on imiona Aleksander Edward, imię Henryk nadano mu dopiero na bierzmowaniu (1565 r.). Rozdzierające Francję walki katolików z hugenotami (protestantami) umożliwiły Henrykowi pokazanie swych wojskowych umiejętności - m.in. dzięki jego przytomności umysłu i osobistej odwadze pokonano oddziały hugenotów pod Jernac (1569 r.). Przez pewien czas Henryk sprawował urząd generalnego namiestnika królestwa, stąd też już w młodości dał się on poznać również jako dobry polityk i sumienny urzędnik. Te właśnie cechy, a także zręczna polityka posła francuskiego Jana de Monluc umożliwiły Henrykowi zdobycie tronu w Polsce. Jego elekcji nie przeszkodziła nawet niezbyt jasna rola, jaką odegrał w tzw. rzezi św. Bartłomieja 24 VIII 1572 r., kiedy to wymordowano tysiące hugenotów przybyłych do Paryża na ślub protestanta Henryka Burbona z siostrą króla Francji Małgorzatą. Henryk wybrany został na króla Polski 5 IV 1573 r. Wybór na władcę nie był jeszcze równoznaczny z uznaniem jego władzy. Warunkiem dopuszczenia do koronacji i objęcia rządów w kraju miało być złożenie przez Henryka przysięgi potwierdzającej uznanie kilku warunków szlacheckich. Musiał on potwierdzić tzw. artykuły henrykowskie oraz pakta konwenta. Po złożonej 22 VIII 1573 r. w Paryżu przysiędze nic już nie stało na przeszkodzie w objęciu tronu polskiego. Pod koniec stycznia 1574 r. Henryk przekroczył granice kraju, natomiast 21 lutego tego roku został koronowany w katedrze wawelskiej na króla Polski. Niemal od początku swego panowania Henryk oskarżany był przez swych szlacheckich poddanych o swawolny tryb życia, zgorszenie wywoływało m.in. trwonienie czasu na całonocnych ucztach. Było w tym niewątpliwie sporo prawdy, Henryk lubił życie, a jego młody wiek (w chwili koronacji miał 23 lata) dopominał się o swoje prawa. Nie może to jednak przesłaniać faktu, że Henryk dążył do licznych reform w swoim nowym państwie. Jego program wzmocnienia pozycji króla w Polsce miał wiele szans na realizację. Przeszkodziła im otrzymana wiadomość z Francji - król Karol IX nie żyje. Nocą z 18 na 19 czerwca 1574 r. Henryk potajemnie opuścił Wawel. Szybkie przybycie do Francji umożliwiło mu zdobycie tronu, jednak równocześnie jego polscy poddani podjęli decyzję o detronizacji. Nie wyobrażali sobie, żeby król Polski przebywał poza granicami kraju. Co prawda aż do swej śmierci (2 VIII 1589 r.) formalnie Henryk nie zrzekł się korony polskiej, lecz władzy w Rzeczpospolitej nie udało mu się odzyskać już nigdy. Pochowany został w opactwie Saint-Denis pod Paryżem. Stefan Batory Stefan Batory (1533-1586), książę siedmiogrodzki od 1571, król Polski od 1576. Ożeniony z królową Anną Jagiellonką. Po koronacji na króla Polski pozostał księciem Siedmiogrodu, oddając namiestnictwo swemu bratu Krzysztofowi.

Wkrótce po elekcji uzyskał aprobatę, niechętnych wcześniej jego kandydaturze, senatorów i Kościoła katolickiego. Wystąpienie Gdańska, który odmówił uznania Stefana Batorego, doprowadziło do konfliktu zbrojnego, zakończonego kompromisem w 1577 - Gdańszczanie uznali zależność od króla polskiego i zgodzili się na zapłacenie wysokiej kontrybucji, w zamian król zrezygnował z budowy floty kaperskiej i wycofał wydane w 1570 statuty Karnkowskiego, ściśle podporządkowujące Gdańsk Rzeczypospolitej.

Stefan Batory dążył do skierowania polityki polskiej przeciwko wrogom Siedmiogrodu, tj. austriackim Habsburgom i Turcji. 1578-1582 prowadził wojny z Moskwą o Inflanty. Trzy kolejne wyprawy: połocka (1579), wielkołucka (1580) i pskowska (1581), zakończyły się pełnym sukcesem wojsk królewskich i zawarciem dziesięcioletniego rozejmu w Jamie Zapolskim (1582).

Za namową papieży Grzegorza XIII i Sykstusa V obiecujących rekompensatę finansową, Stefan Batory rozpoczął przygotowania do wojny z Turcją, przerwane z powodu jego śmierci. Przeprowadził reformy wojskowe, m.in. powołał piechotę wybraniecką (1 żołnierz utrzymywany przez 20 chłopów z dóbr królewskich), ustanowił rejestr kozacki obejmujący Kozaków zaporoskich, pobierających żołd od Rzeczypospolitej i zobowiązanych do walki w armii polskiej, ustalił podział jazdy na ciężkozbrojną husarię, chorągwie kozackie i jazdę lekką.

Dążąc do pozyskania szlachty król utworzył Trybunał Koronny (1578) i Litewski (1581), przekazując im przysługujące dotąd władcy uprawnienia sądownicze. Starał się o wzrost znaczenia sejmików kosztem sejmu. Stosując się do zasad konfederacji warszawskiej (1573),

Stefan Batory prowadził tolerancyjną politykę w stosunku do innowierców, jednocześnie wspierał Kościół katolicki i zakon jezuitów. W 1579 założył Akademię Wileńską.

Zygmunt III Waza Zygmunt III Waza (1566-1632), król polski od 1587, szwedzki 1592-1599. Syn Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki, córki Zygmunta I Starego.

Wybrany na króla polski dzięki poparciu ciotki, Anny Jagiellonki, i kanclerza J. Zamoyskiego, który pokonał w bitwie pod Byczyną (1588) wojska kontrkandydata do tronu, arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. Po objęciu tronu polskiego Zygmunt III Waza starał się o utrzymanie bliskich stosunków z habsburskim dworem cesarskim. Dwukrotnie żonaty - 1592 z Anną Habsburżanką, po śmierci której (1598) 1605 ożenił się z jej siostrą Konstancją.

Zbliżenie króla do dynastii habsburskiej, rosnące wpływy kontrreformacji, odsuwanie od stanowisk państwowych dysydentów budziły niepokój szlachty. 1592 zwołano sejm inkwizycyjny, na którym król tłumaczył się ze swoich działań i złożył obietnicę, że bez zgody sejmu nie opuści Polski. Kulminacją konfliktu dworu ze stronnictwem szlacheckim był rokosz sandomierski (1605-1609).

Po śmierci ojca, za zgodą sejmu polskiego, Zygmunt III Waza wyjechał do Szwecji, gdzie 1593 koronował się na króla szwedzkiego. 1599 utracił tron szwedzki na rzecz stryja, Karola IX Sudermańskiego. Spory dynastyczne o tron szwedzki stały się, obok różnic religijnych, ustrojowych, rozbieżnych interesów politycznych i ekonomicznych, jedną z przyczyn wybuchu wojen polsko-szwedzkich, rozpoczętych 1600 szwedzką wyprawą na Inflanty (wojny polsko-szwedzkie 1563-1721).

W trakcie tzw. I dymi triady (1605-1606) król nie poparł ingerujących w wewnętrzne sprawy rosyjskie polskich możnowładców (J. Mnisz cha, K. Wiśniowieckiego). Podczas II dymitriady (1609-1610) rozpoczął równocześnie wojnę przeciwko koalicji rosyjsko-szwedzkiej (1609). Po zwycięstwie nad siłami rosyjsko-szwedzkimi pod Kuszynem (1610) odrzucił propozycję bojarów rosyjskich osadzenia na tronie w Moskwie swego syna, królewicza Władysława. Wybuchłe na nowo walki polsko-rosyjskie zakończyły się korzystnym dla Polski rozejmem w Delinie (1619).

Od 1613 Zygmunt III Waza, związany formalnym przymierzem z Habsburgami, inspirował najazd na Siedmiogród, w momencie gdy wojska księcia siedmiogrodzkiego Gabora Bethlena oblegały na początku wojny trzydziestoletniej Wiedeń (1619). Tym samym sprowokował konflikt z Turcją (klęska pod Cecorą 1620, obrona Chocimia 1621).

Dążąc do pozyskania sojuszników przeciw Szwecji i Rosji, wyraził zgodę, by opiekę nad umysłowo chorym księciem pruskim Albrechtem Fryderykiem sprawowali Hohenzollernowie brandenburscy, i 1611 przekazał im Prusy Królewskie w dziedziczne lenno.

Zwolennik kontrreformacji, odmówił podpisania ustawy o obronie różnowierców, systematycznie odsuwał ich od funkcji państwowych. 1596 doprowadził do podpisania unii brzeskiej. W tym samym roku przeniósł królewski ośrodek władzy z Krakowa do Warszawy.

Mecenas sztuki, przebudował Zamek Królewski w Warszawie, który od 1611 stał się główną rezydencją królów Polski.

Władysław IV Waza Władysław IV Waza (1595-1648), syn Zygmunta III i Anny Habsburżanki. Król Polski od 1632, tytularny król Szwecji. Starannie wykształcony, biegle władał obcymi językami: łacińskim, niemieckim, włoskim i szwedzkim.

1606 i 1610 bojarzy rosyjscy zwrócili się z prośbą o objęcie przez królewicza tronu moskiewskiego. W tym celu podejmował dwukrotnie nieudane wyprawy na Moskwę - 1612 oraz 1617-1618. 1621 uczestniczył w zwycięskiej obronie Chocimia przed Turkami. Umierający Zygmunt III zrzekł się na jego rzecz praw do tronu szwedzkiego. Wybrany na króla Polski głosami szlachty i magnatów, wbrew stanowisku macochy Konstancji, Władysław koronował się 1633 w Krakowie.

W pierwszych latach panowania toczył wojnę z Moskwą (1632-1634). Pobił wojska rosyjskie pod Smoleńskiem i zakończył wojnę korzystnym dla Polski pokojem polanowskim, zrzekając się w nim praw do używania tytułu monarchy Rosji.

W tym samym czasie, na południu Rzeczypospolitej, wojsko polskie pod dowództwem hetmana S. Koniecpolskiego pobiło Turków i Tatarów w bitwach pod Sasowym Rogiem i Paniowicami. Pokonanie dwóch potęg, Rosji i Turcji, podniosło znaczenie Polski i jej króla, który podjął działania w celu odzyskania tronu szwedzkiego.

Sprzeciw wobec wojny ze Szwecją ze strony większości magnatów, szlachty i mieszczan gdańskich zmusił Władysława IV Wazę do rewizji planów. Przygotowania wojenne zakończyły się podpisaniem 26-letniego rozejmu w Sztumskiej Wsi (1635), na mocy którego okupowane miasta pruskie wróciły do Polski, Inflanty natomiast pozostały nadal pod panowaniem szwedzkim.

Poprzez małżeństwo (1637) z arcyksiężniczką Cecylią Renatą Władysława IV Waza zbliżył się do dworu cesarskiego, zawierając tzw. pakt familijny, przynoszący wiele korzyści Habsburgom. Pragnąc wykorzystać Kozaków w zamierzonej wojnie z Turcją, król zgodził się na zwiększenie liczby Kozaków rejestrowych z