Na postawę asertywną składają się specyficzne zachowania, służące: wyrażaniu własnych uczuć, życzeń, opinii dbałości o swoje interesy bezpośrednio, stanowczo i uczciwie - z jednoczesnym poszanowaniem innych osób. Postawa taka przynosi istotne korzyści w relacjach z innymi ludźmi - buduje atmosferę szacunku i zrozumienia, jak również sprzyja efektywnej komunikacji w zespole. Wytycznymi dla zachowań asertywnych mogą być Prawa Fensterheima: Mam prawo do robienia tego, co chcę dopóty, dopóki nie rani to kogoś innego. Mam prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie nawet wtedy, gdy rani to kogoś innego dopóty, dopóki moje intencje nie są agresywne. Mam prawo do przedstawiania swoich próśb dopóty, dopóki uznaję, że druga osoba ma prawo mi odmówić. Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze jednak mam prawo do przedyskutowania tej sprawy z drugą osobą i wyjaśnienia jej problemu. Mam prawo do korzystania ze swoich praw.   W odróżnieniu od postawy asertywnej postawa agresywna przejawia się poprzez: realizowanie swoich zamierzeń bez uwzględniania praw i potrzeb innych osób; realizując swoje zamierzenia, człowiek nie respektuje prawa do tego samego u innej osoby. Manipulacja rozumiana jako forma forsowania swoich interesów świadomie kosztem interesów drugiej osoby, za pomocą oszustwa i przekłamania jest również rodzajem agresji. Osoba agresywna komunikuje swoim zachowaniem: „Zamierzam zrobić to, co chcę, nie obchodzisz mnie, osiągnę swój cel niezależnie od twojej opinii na ten temat”. “Mam siłę i moje ma być na wierzchu”. Konsekwencje postawy agresywnej: ograniczone zwycięstwo - głównie dlatego, że irytuje ona innych ludzi, zniechęca do kontaktów, pozbawia inicjatywy; konflikty z otoczeniem; nadmierny stres, z którym wiążą się problemy ze zdrowiem.   Postawa uległa natomiast może wynikać min. z lęku wobec innych, z obawy utraty ich sympatii, z chęci uniknięcia konfliktów, z braku pewności siebie. Paradoksalnie może to być swojego rodzaju manipulacja. Człowiek, który nie jest pewny reakcji innych, na “wszelki wypadek” gra osobę podporządkowującą się, skłonną zgodzić się na wszystko… nie komunikuje jednocześnie swoich przekonań i pragnień. Jednocześnie postawę uległą może przyjmować również osoba, dla której poglądy i potrzeby innych ludzi są ważniejsze od jej własnych i dlatego z nich rezygnuje.   Postawa uległa - będąca manipulacją - często prowadzi do: utraty poczucia własnej wartości; poczucia krzywdy; silnego stresu; utraty szacunku otoczenia; lekceważenia osoby uległej; wykorzystywania jej przez innych.

1. Zachowanie bierne (uległe) polega na stawianiu interesów innej osoby na pierwszym miejscu, swoich - na drugim; uznawaniu, że inna osoba jest ważniejsza; uleganiu potrzebom innych. Zachowania bierne cechują osoby, które często porównują się na niekorzyść z innymi. Osoby te mają tendencje do usprawiedliwiania innych, a oskarżania siebie. Ponieważ nie wierzą we własne możliwości, nie szukają nowych dróg i rozwiązań, aby nie być ukaranym. Sądzą, że inni zawsze mają rację, a sami się mylą. Ulegając innym przez dłuższy czas pragną później „wyrównać rachunki” i po prostu „wybuchają”. Zachowania uległe stwarzają ryzyko. Uległość często prowadzi do tego, że: - tracimy poczucie własnej wartości, czujemy się skrzywdzeni, jesteśmy sfrustrowani, zachęcamy innych do dominacji, wybuchamy nagle agresywnie na skutek nagromadzenia się przykrych uczuć, nie osiągamy tego, co zamierzaliśmy, jesteśmy wykorzystywani. Dlaczego więc postępujemy wobec innych ulegle? Postępujemy w ten sposób, ponieważ: boimy się utraty aprobaty ze strony innych, boimy się reakcji otoczenia.

2. Zachowanie agresywne, polega na narzucaniu otoczeniu swoich racji. Agresywność jest często metodą ukrycia braku pewności siebie przed otoczeniem. Osoby agresywne spodziewają się ataku (np. w postaci krytyki) i dlatego przyjmują postawę obronną. Porównując się na korzyść z innymi, lekceważąc innych starają się podnieść własne poczucie wartości. Jednak uzyskane w ten sposób poczucie wartości jest bardzo krótkotrwałe. Sądzą, że inni nie dostrzegają ich braku wiary w siebie. Osoby agresywne nie interesują się cudzymi uczuciami i myślami. Nie umieją ani słuchać, ani zadawać pytań. Ignorują reakcje otoczenia. Często odczuwają złość. Mają też skłonność do obwiniania innych. Próbują być samowystarczalni. Agresywne zachowanie często prowadzi do starcia, wywołuje agresywną odpowiedź. Zachowując się agresywnie narażamy się, że: popadniemy w konflikt, stracimy szacunek dla siebie, stracimy szacunek dla innych, będziemy nie lubiani, osiągniemy rezultaty odwrotne do zamierzonych. Czemu bywamy agresywni? Jest wiele powodów: boimy się, że nie dostaniemy tego, o co się staramy, nie wierzymy w siebie, chcemy wyładować złość, chcemy manipulować innymi. 

3. Zachowanie manipulujące polega na nieszczerym i nieuczciwym zachowaniu wobec otoczenia. Anni Towned krótko określa postawę manipulującą: „.ja nie jestem nic wart i reszta świata też nic”. Postawy i zachowania manipulujące pojawiają się najczęściej w przełomowych okresach życia oraz w sytuacjach, gdy nie są konsultowane decyzje dotyczące bezpośrednio osób zainteresowanych np. menadżerów, z którymi nie konsultowano decyzji o przeniesieniu wymagającym zmiany miejsca zamieszkania. Wtedy ludzie zachowują się fałszywie i destrukcyjnie, zarówno wobec siebie, jak i otoczenia. Podejrzewają innych o złe zamiary, niedowierzają im, lekceważą siebie i innych. Poddają w wątpliwość poczucie godności innych ludzi. Mają kłopoty z mówieniem o sobie. Wykazują dużą ostrożność w stosunku do innych. Często towarzyszy im uczucie osamotnienia, zwątpienia i utrata motywacji do pracy. Czują się bezradni. Zachowują się sarkastycznie, a problemy próbują rozwiązywać okrężnymi drogami. Unikają odpowiedzialności np. przez uogólnianie własnych, subiektywnych odczuć i opinii, zniekształcanie sensu cudzych wypowiedzi itp.. Cechuje ich brak konsekwencji.

4. Zachowanie asertywne polega na uznawaniu, że jest się tak samo ważnym, jak inni. To reprezentowanie własnych interesów, ale z uwzględnieniem interesów drugiej osoby. Zachowanie asertywne oznacza korzystanie z osobistych praw bez naruszania praw innych. Charakteryzuje ludzi, którzy mają wysoką samoocenę i akceptują siebie. Osoby te szanują siebie i innych, interesują się uczuciami, myślami i reakcjami innych. Umieją zadawać pytania. Cechuje ich uczciwość i bezpośredniość, a także duża motywacja do pracy. Postawa asertywna towarzyszy ludziom, którzy mają adekwatny do rzeczywistości obraz własnej osoby. Znając swoje słabe i mocne strony, akceptują siebie i innych. Stawiają sobie realistyczne cele, dzięki czemu w pełni wykorzystują swoje możliwości, a jednocześnie nie podejmują zbyt trudnych zadań, co ich chroni przed rozczarowaniem i krytyką otoczenia. Z asertywnością łączy się niejednokrotnie ryzyko. Gdy postępujemy asertywnie narażamy się na:

• wrogie nastawienie do nas przez niektórych ludzi, przez to, że wyrażamy swoje uczucia,
• otrzymanie etykietki, że należymy do grupy ludzi, którzy przez życie idą przebojem,
• zmianę naszych stosunków i relacji z innymi osobami, 
• ciągłą krytykę.

Równocześnie, ryzykując, stwarzamy też możliwość wystąpienia wokół nas pozytywnych zmian takich jak: lepsze poznanie siebie i innych, prawdziwe zbliżenie się do innych ludzi, zrozumienie zachowań innych ludzi, mniej stresów i frustracji, wyrazy podziwu, pochwały otoczenia, samorealizacja, zadowolenie, radość, uzyskanie tego, co chcemy, doznawanie sympatii i przyjaźni.

Człowiek asertywny – swobodnie ujawnia innym siebie, wyraża otwarcie swoje myśli, uczucia, pragnienia. Czyni to w sposób uczciwy, bezpośredni, śmiało, bez paraliżującego lęku. Jest aktywnie nastawiony do życia, nie czeka na cud, akceptuje swoje ograniczenia, niezależnie od tego, czy w danej sytuacji udało mu się odnieść sukces, czy też nie. Potrafi odpowiedzieć „NIE”, zażądać czegoś, co mu się należy, nie lęka się nadmiernie oceny, krytyki, odrzucenia. Pozwala sobie na błędy i potknięcia, dostrzegając swoje sukcesy i mocne strony. Gdy jest w centrum zainteresowania, uwagi, potrafi działać bez niszczącego lęku. Akceptuje zmiany w sobie i innych. Potrafi się „dogadać”, potrafi też dochodzić swych praw i egzekwować je.

Odmawianie – mówić „NIE”, gdy jesteśmy o coś proszeni, jest często ogromnie trudno. Są sytuacje, w których jedni odmawiają z łatwością, inni zaś pocą się i męczą próbując powiedzieć „NIE”. Niektórzy z nas, w pewnych okolicznościach, mogą to zrobić bez żadnych problemów, w innych zaś, nie potrafią odmówić, choć naprawdę tego pragną. Często niebagatelne znaczenie ma fakt, kim jest dla nas osoba czy osoby proszące. Czasem ważnym czynnikiem jest sposób proszenia, zwykle też to, o co ktoś nas prosi, a także szereg okoliczności towarzyszących całemu zdarzeniu. Każdy z nas ma prawo prosić, to prawo mają więc też osoby, które adresują do nas prośby. Jedno z praw asertywności mówi jednak o ważnym założeniu: - masz prawo prosić – dopóki dajesz innym prawo do odmowy. 

Podsumowując wszystkie zawarte wcześniej informacje, asertywność jest to stanowczość, która nie rani. Tego stylu zachowania możemy użyć w każdej, mniej lub bardziej poważnej sytuacji konfliktowej. Asertywność to najlepsza droga do sukcesu w komunikacji międzyludzkiej.