Znamiennym zjawiskiem życia społecznego, na świecie i w Polsce, ostatnich kilkudziesięciu lat jest ciągły wzrost czasu wolnego. Do wzrostu tego czasu przyczyniają się postęp, komputeryzacja i automatyzacja życia. Czas wolny powinien być przeznaczony na wypoczynek i rekreację a efektowny wypoczynek powinien łączyć w sobie elementy pełnego odprężenia z różnymi formami aktywności umysłowej i fizycznej. Podstawowym warunkiem właściwego wypoczynku jest zmiana otoczenia, oddanie się ulubionym zajęciom, nowe wrażeń, a także ruch na świeżym powietrzu i bezpośredni kontakt z przyrodą. Wrogiem zaś rekreacji i wypoczynku jest nuda. W takim świetle dużego znaczenia nabiera rozwój turystyki, a w szczególności turystyki weekendowej. Istotną wartością turystyki weekendowej jest to, że możemy ją uprawiać regularnie, co tydzień. Uczestniczenie w aktywnych formach wypoczynku świątecznego znacznie przyczynia się do likwidacji zmęczenia, stresu, jest przeciwwagą dla monotonnej i intensywnej całotygodniowej pracy, a przede wszystkim okazją do bliższego kontaktu z rodziną.

Czas wolny jako zjawisko społeczne Od chwili pojawienia się w życiu człowieka pierwszych obowiązków, a więc podjęcia nauki w szkole, możemy mówić o czasie podzielonym tj. czasie przeznaczonym na pracę i czasie wolnym. W zasadzie model ten będzie funkcjonował, aż do ostatnich dni człowieka, choć niektórzy za górną granicę podziału przyjmują wiek emerytalny. Czas wolny spełnia nie mniejszą rolę niż praca zawodowa. Jego brak ma silny wpływ na stan zdrowia, osiągnięcia w życiu osobistym, stosunek do ludzi, zadowolenie z siebie i ze świata. Problem czasu wolnego stał się przedmiotem zainteresowań nauk społecznych pod koniec lat 50 - tych. Był to okres szybkich i głębokich przemian w powojennej Europie. W miarę postępującej stabilizacji i wzrostu zamożności społeczeństwa coraz silniej uświadamiana była i artykułowana potrzeba zwiększania ilości czasu wolnego. Idea ta została podjęta przez Międzynarodową Organizację Pracy, która w 1962 roku uchwaliła stopniowe skracanie czasu pracy do 40 - godzinnego (5 - dniowego) w ciągu tygodnia . W rzeczywistości czas poza pracą zawodową wydłużał się w miarę rozwoju społeczno - gospodarczego poszczególnych krajów. Polskie społeczeństwo stało się posiadaczem jednej wolnej soboty począwszy od 1975 roku. W latach 80 - tych, w związku z silnym naciskiem społecznym, skrócono czas pracy do 42 godzin tygodniowo, co w rezultacie dało trzy wolne soboty w miesiącu. Możliwe były odstępstwa od tego wariantu, a nawet stosowanie wszystkich sobót wolnych w miesiącu przy wydłużaniu normy dziennej do 8,5 godziny . Według wszelkich prognoz komputeryzacja i automatyzacja przyczynią się do dalszego skracania czasu pracy. Powstanie więc potrzeba gruntownej reorganizacji życia społecznego i kulturalnego, gdyż czas poza pracą zawodową przestanie być marginesem życia ludzkiego a stanie się jego dominantą. W tym kontekście dużego znaczenia nabiera kategoria czasu wolnego .

Pojęcie czasu wolnego i jego funkcje Trudno jest ująć w sztywne ramy czas wolny, ponieważ wiąże się on z wieloma dziedzinami życia społecznego. Czas wolny to kategoria czasu poza pracą zawodową, pozostająca do swobodnego i bezinteresownego oraz zgodnego z zamiłowaniami człowieka wykorzystania na wypoczynek, uczestniczenie w zdobyczach współczesnej cywilizacji, rozwijanie zainteresowań własnych i rozrywkę . Najbardziej istotnymi aspektami czasu wolnego są funkcje, jakie on spełnia dla człowieka oraz jakie ma dla niego znaczenie. Czas wolny może być wypełniony dwojakim typem zachowań: motywowanych rozrywką (np. wypoczynek bierny, zabawa, uczestnictwo w kulturze traktowane jako bierna konsumpcja treści kultury) lub zadaniami (np. uprawianie sportu, zdobywanie wiedzy, uprawianie turystyki krajoznawczej, aktywnej). Czas wolny pełni dwie podstawowe funkcje: funkcję wypoczynkową i rozrywkową (rekreacyjną) oraz funkcję rozwoju osobowości (rozwojową). Funkcja wypoczynku ma na celu regenerację sił psychofizycznych organizmu, jest ona niezbędna dla każdego człowieka i ma wpływ na zachowanie równowagi biologicznej oraz odreagowanie zmęczenia. Rozrywka ma na celu zaspokojenie pragnień, dostarczanie różnorodnych wrażeń, ma wnosić zmiany w codzienność. Rozwój zainteresowań i uzdolnień wiąże się z zidentyfikowaniem wartości, która daje największe zadowolenie, czyni bogatszym wewnętrznie, rozwija osobowość . Treść funkcji czasu wolnego zależy od potrzeb, zainteresowań, wieku, możliwości fizycznych i materialnych, oraz poziomu kultury środowiska, w którym żyjemy. Cywilizacja czasu wolnego prowadzi w dwóch kierunkach: jednym jest humanistyczny rozwój człowieka, drugim dążenie do zdobywania dóbr materialnych . Aby chęć posiadania nie przysłoniła wartości wypoczynku, należy wskazywać na korzyści płynące z dobrze wykorzystanego czasu poza pracą. Pod tym pojęciem należy rozumieć wykorzystanie czasu wolnego w sposób, który przynosi jednostce satysfakcję, rozwija jej osobowość i jednocześnie ma korzystny wpływ na zdrowia. Ważne jest zatem jak ocenia się zasoby swojego czasu wolnego i czym się go wypełnia. Jak dowodzą badania nad funkcjami czasu wolnego, najbardziej pożądaną jest funkcja rekreacyjna i turystyczna. Należy dążyć do tego, aby aktywność rekreacyjna stawała się integralną częścią kształtowania jakości życia . W związku z tym sztuki spędzania czasu wolnego można i trzeba nauczać. Wychowawcami tutaj mogą być organizatorzy turystyki, kultury, animatorzy czasu wolnego, środki masowego przekazu (telewizja, radio, prasa), szkoła, pracownicy wyższych szczebli firm, ale przede wszystkim rodzina.

Rodzina a czas wolny dziecka Rodzina jest pierwszym środowiskiem społecznym, w którym obraca się dziecko. To tu zdobywa pierwsze doświadczenia i pomimo, że kolejne lata jego życia będą kształtować różne środowiska społeczne (szkoła, grono rówieśników) to największy wpływ na rozwój społecznej osobowości dziecka, zawsze pozostanie przywilejem rodziny. Dziecko nigdy nie pozbędzie się podstawowego wzoru przyjętego w rodzinie, nawet wtedy, jeśli ulegnie on modyfikacji, gdy dziecko podrośnie . Rodzina spełnia ważne zadania wychowawcze przez cały okres rozwoju dziecka, tj. przez okres od urodzenia do 20 roku życia, a nawet jeszcze dłużej . Styl, atmosfera życia w rodzinie decydują o tym jak dziecko, a później młody człowiek wykorzystuje zasób zdobytych doświadczeń, jak kształtują się jego ideały, uczucia, w jaki sposób dobiera sobie wzory do naśladowania. Zatem rodzina jest najistotniejszym stymulatorem rozwoju kulturalnego dziecka. Rodzice ponoszą szczególną odpowiedzialność za kształtowanie kultury wolnego czasu u swoich dzieci. Sposób spędzania czasu wolnego przez dzieci nie jest bowiem dowolny, ale podlega rygorom wychowawczym, kontroli, oraz częściowej ingerencji dorosłych. Istotne znaczenie ma więc umiejętne manipulowanie wzorami spędzania czasu wolnego w zakresie zaszczepienia w środowisku korzystnego wzoru spędzania czasu wolnego, sublimowania wzorów mniej wartościowych, budzenia potrzeb kulturalnych, kształtowania umiejętności wartościowania czasu wolnego, rozwijania zdrowotnie wzorów rozrywki i odpoczynku . Zagadnienia związane z czasem wolnym oraz sposobami jego zagospodarowania stanowią źródło informacji nie tylko dla tzw. sektora usług wolnoczasowych, dla placówek oświatowych, ale również dla rodziny. Z tego względu powstaje potrzeba zdobywania przez rodziców wiedzy na temat aspektów czasu wolnego.

Czas wolny w rodzinie Problemem, z jakim boryka się współczesna rodzina, jest znalezienie odpowiedniej ilości czasu na bezpośrednie przebywanie z dziećmi i jego racjonalne wykorzystanie. Jedną z przyczyn jest koncentrowanie się głównie na podnoszeniu standardu życia, a co za tym idzie pogoni za dodatkowymi zarobkami. W efekcie prowadzi to nie tylko do zubożenia treści i form czasu wolnego, lecz także do nadmiernego jego ograniczenia, a niekiedy nawet do całkowitego braku czasu wolnego w rodzinie. Sytuacja taka godzi głównie w dzieci, które pozostawione same sobie, organizują swój czas tak jak im to dyktuje środowisko rówieśnicze, podwórko. Niejednokrotnie czerpią wzory mało wartościowe, a nawet negatywne. Skutkiem tego jest utrata więzi rodziców z dziećmi popularnie określana konfliktem pokoleń. Ilość wolnego czasu jest większa w tych rodzinach, które prowadzą chociaż częściowo planowany tryb życia. Rodzina, w której życie jest oparte na podziale obowiązków, na zasadach równości i wzajemnego poszanowania oraz przestrzega się stałego porządku dnia, stwarza warunki przeciwdziałające żywiołowej i przypadkowej treści form czasu wolnego. Istnieje więc większa możliwość kontaktu z dziećmi i systematycznego oddziaływania wychowawczego. Ilość czasu wolnego w rodzinie możemy rozpatrywać w trzech układach:  codziennym - jest to czas poza pracą zawodową, domowymi obowiązkami,  tygodniowym - polega na organizacji pracy w taki sposób, aby sobota pozostawała dniem wolnym,  rocznym - ustawowo płatne urlopy wypoczynkowe i niektóre dni ogłoszone świątecznymi, tzw. długie weekendy . Szczególne miejsce w budżecie czasu wolnego zajmuje weekend, czyli koniec tygodnia. Jego specyficzny charakter polega na wymiarze czasowym, który jest dwukrotne dłuższy od wymiaru dorocznego urlopu, oraz wyjątkowych możliwościach, jakie daje dla wypoczynku w ciągu roku. Przyjęcie ustawowo soboty dniem wolnym od pracy spowodowało powstanie nowej formy cotygodniowego wypoczynku, zwanej właśnie „weekendem”. Forma ta ma na celu zwalczanie zmęczenia związane z życiem codziennym, a z punktu widzenia rodziny jest wyjątkową okazją do dłuższego obcowania ze sobą.