Ludzie są istotami społecznymi a to oznacza że żyją pośród innych ludzi. Żyją w zbiorowościach – mniejszych lub większych i przeważnie negatywnie reagują na wszelkie zmiany, a szczególnie gdy te zmiany są z inicjatywy obcych, ludzi innych, spoza grupy i zagrażają obecnemu statusowi danego człowieka. Obcy, inny, odmieniec – te określenia łączą się w bezpośredni sposób z tolerancją. Tolerancja to postawa zgody na wyznawanie i głoszenie poglądów, z którymi się nie zgadzamy, oraz na praktykowanie sposobu życia, którego zdecydowanie nie aprobujemy, a więc zgody na to, aby zbiorowość, której jesteśmy członkami, była wewnętrznie zróżnicowana pod istotnymi dla nas względami. Tolerancja oznacza rezygnację z przymusu jako środka wpływania na postawy innych ludzi. Tam gdzie jest w pełni przestrzegana istotnego znaczenia nabrał problem granic tolerancji. W jaki sposób problem ludzi obcych, innych, odmieńców jest poruszany w literaturze i filmie? Na te pytania postaram się Państwu udzielić odpowiedzi w niniejszej prezentacji.

Znakomitym przykładem odmieńca jest, bohater “Idioty” Fiodora Dostojewskiego. Tytułowy idiota to różniący się od przeciętnych i “normalnych” osób książę Myszkin. Wyróżnia go niezwykła dobroć, niekiedy na granicy naiwności, współczucie, szlachetność i mądrość, które to cechy potrafią docenić tylko nieliczni.

Wyśmiewajmy ludzi, którzy wciąż patrzą na świat ufnymi oczami dziecka. Spoglądajmy ze współczuciem i wyższością na tych kierujących się w życiowych wyborach częściej sercem niż rozumem… Właśnie tego starają się nas nauczyć bohaterowie książki Fiodora Dostojewskiego, którzy nieustannie wyśmiewają obecnego wśród nich księcia. W ślad za nimi autor nazywa Myszkina idiotą. Nadany przez niego tytuł ma jednak ironiczny charakter. Czy aby na pewno człowiek szczery i prawdomówny zasługuje na to, by traktować go jak naiwniaka, którego łatwo oszukać? I wreszcie - czy ludzie fałszywi, zepsuci i nierzadko przegrani mają prawo drwić z dobroci serca?
Sam Myszkin wie jak postrzegają go inni: “Mnie wszyscy uważają nie wiadomo dlaczego za idiotę; rzeczywiście byłem kiedyś tak chory, że robiłem wrażenie idioty, ale teraz cóż ze mnie za idiota, kiedy sam zdaję sobie sprawę, że ludzie o mnie tak sądzą? Wchodzę i myślę: “Jestem w ich oczach idiotą, a jednak mam rozum, a oni nawet się tego nie domyślają…” Wyobcowany, niezdolny do uczestnictwa w życiowej grze, do zrozumienia ogólnych “zasad”, inny od wszystkich, zostaje wyrzucony poza krąg prawdziwie “normalnych” ludzi. Pomimo, że akcja rozgrywa się w XIX-wiecznej Rosji doskonale widać, że wszystko co opisał autor może się zdarzyć gdziekolwiek i kiedykolwiek - na tym polega uniwersalność tego dzieła

Kolejnym przykładem osobowości innej, niż społeczność, w której żyje jest, bohater powieści egzystencjalnej “Obcy”; stworzony przez Alberta Camusa Mersault. W jednym z ostatnich wywiadów Albert Camus wyznał: „Streściłem “Obcego” jakiś czas temu, w zdaniu, które uznaję za paradoksalne: W naszym społeczeństwie każdy człowiek, który nie płacze na pogrzebie swojej matki, ryzykuje bycie skazanym na śmierć. Chciałem tylko powiedzieć, że bohater książki jest skazany, ponieważ nie bierze udziału w grze. W tym sensie jest obcym dla społeczeństwa, w którym żyje, błądzi na marginesie, na obrzeżach życia prywatnego, samotniczego, zmysłowego. Dlatego czytelnicy skłaniają się do traktowania go jako bankruta. Marsault nie bierze udziału w grze. Odpowiedź jest prosta: odmawia kłamstwa.” Albert Camus opisuje egzystencjalną próżnie, w której żyjemy. Główny bohater, Mersault, nie zgadza się na odgrywanie swej roli w społeczeństwie, za co płaci życiem. Dojrzewa do świadomości samego siebie i do końca pragnie zachować swą tożsamość, nawet pozbawioną elementarnych uczuć. Bohater książkowy zazwyczaj cechuje się rozwiniętą emocjonalnością, podejmowaniem racjonalnych wyborów - czego przeciwieństwem jest bohater “obcego”.
Marsault jest typem empiryka. Jest lekkomyślny i prawie nic wogóle nie odczuwa. Przyjemność sprawiają mu zwykłe codzienne czynności, takie jak jedzenie i picie, wyjście do kina. Żyję on chwilą obecną. Nawet śmierć matki nie robi na nim żadnego wrażenia. Wypowiada się o niej z typową dla siebie obojętnością: “Dzisiaj umarła mama, albo wczoraj, nie wiem” . Nawet u człowieka pokroju Marsaulta, można znaleźć jedną, niezwykłą zaletę; jego uczciwość, możemy domyślać się że jest ona podszyta obojętnością na uczucia innych. Świadczy o tym jego odpowiedź na prośbę dziewczyny by ten się z nią ożenił: “…chciała wiedzieć czy ją kocham. Odpowiedziałem jej to samo co już raz kiedyś mówiłem, że to nie ma żadnego znaczenia ale że na pewno nie kocham jej.” Choć bohater nie jest osobą, która budzi szczególną sympatię - to jednak społeczeństwo gra tutaj rolę czarnego charakteru. Książka daje dużo do myślenia na temat tego jak żyjemy - ile spośród tego co robimy jest dyktowane naszą wolą, a ile przepisami narzuconymi przez innych, bądź przez zwyczaje.

Obcy, stroniący od innych pojawiają się również w literaturze fantasy. Przykładem może być choćby „Wiedźmin” Andrzeja Sapkowskiego. .

`W sadze jednym z głównych elementów podkreślających, że świat przedstawiony to świat fantastyczny, są przede wszystkim fantastyczne postacie. Różnego rodzaju stwory i potwory: strzygi, bazyliszki, wampiry, wiwierny, wilkołaki; postacie przypominające ludzi: elfy, krasnoludy i niziołki, a także ludzie, ale posiadający baśniowe cechy: czarodzieje, czarodziejki i wiedźmini. Wiedźmin to mutant. Jego zadaniem jest tępienie potworów: wiwiern, leszych, wampirów, strzyg, smoków, i wielu innych, które zatruwają ludziom życie. Wiedźmin zna także podstawy magii. Ukochaną Geralta a jednocześnie czarodziejką jest Yennefer z Vengerbergu. Już od wczesnego dzieciństwa przejawiała magiczne zdolności. Do tego była wyjątkowo zdolnym dzieckiem. Już jako dorosła osoba prowadziła awanturnicze życie, pełne romansów i miłostek. Dzięki swojej magii potrafiła pomagać nie tylko innym ale i sobie (np. w wyniku uczestnictwa w bitwie straciła wzrok lecz dzięki magii odzyskała go). Po bitwie została członkinią Rady Czarodziejów, lecz wkrótce postawiono jest niesłusznie zarzut zdrady stanu. Yennefer była niezwykle ciętą, z wybuchowym temperamentem czarodziejką. Ci którzy Jej nie znali widzieli w niej wyrachowaną i zarozumiałą osobę lecz potrafiła bliskim okazywać ciepło i troskliwość. Jak większość czarodziejek była bezpłodna. Ubolewała nad tym lecz nie przeszkadzało Jej to prowadzić bujnego życia towarzyskiego. Miłością jej życia był Geralt. Jeśli chodzi o wygląd zewnętrzny to była piękną kobietą, smukłą o atrakcyjnej budowie ciała oraz pociągłej twarzy. Mimo iż jej prawdziwy wiek zbliżał się powoli do 100 lat, Yennefer miała ciało 20latki. Zwykle ubierała się w czerń i biel. W tak różnorodnym świecie nie trudno być odmieńcem. Lecz nie tylko z powodu różnorodności form życia główni bohaterowie byli inni. Ich odmienność wypływała również z ich cech charakteru. Geralt był indywidualistą, bywał okrutny, lecz jednocześnie łatwowierny względem kobiet, ludzie bali się go. Yennefer z kolei swoim sposobem bycia oraz z samego faktu że była czarodziejką wzbudzała u innych uprzedzenia. W „Wiedźminie” wiec oprócz bogactwa form życia które w naturalny sposób warunkuje odmienność i poczucie obcości, duży wpływ na to że główni bohaterowie byli „inni” miał ich charakter, pochodzenie, profesje którymi się trudnili. Reasumując, tematyka poruszającą problematykę obcych, innych, odmieńców jest motywem często występującym w filmie i literaturze. Różne jest również ujęcie tego problemu przez reżyserów i autorów literackich. Jedni prezentowali odmienność i wyobcowanie narodu żydowskiego w społeczeństwie polskim, inni powodów alienacji doszukiwali się w charakterze danego człowieka, w jego cechach osobowościowych, również w chorobie danego człowieka. Odmienność mogła wyniknąć również z powodu zróżnicowania form życia, a także gdy człowiek w znaczny sposób odstawał od „standardów” życia w danym miejscu, czasie i epoce.