1. Powody uchwalenia Konstytucji 3 Maja:

• Okupacja Rzeczypospolitej przez wojska rosyjskie
• narzucenie przez carycę Katarzynę II na króla Rzeczypospolitej własnej kreatury Stanisława Poniatowskiego
• kolaboracja części elit ,w tym dworu królewskiego z okupantem
• Oburzenie jakie wśród kręgów katolickich wywołała ingerencja w sprawy religijne,
• porwanie i wywiezienie do Rosji przez ambasadora Moskwy przy współudziale króla Poniatowskiego, senatorów Rzeczypospolitej na sejmie 1767 roku
• Obawa kół patriotycznych przed całkowitym podporządkowaniem ojczyzny wschodniemu sąsiadowi
• Chęć utrzymania unii polsko – saskiej wyrażana przez część magnaterii.

2. Trójpodział władzy: -ustawodawcza: Sejm złożony z izby poselskiej i senatu -wykonawcza należała do Staży Praw na czele z królem -sądownicza Sądy i trybunały

3. Organy władzy i ich kompetencje: -Władza ustawodawcza - parlament jako najwyższy organ władzy wybierany na dwa lata, sejm zwoływany przez króla lub marszałka. Kompetencje sejmu: uchwalanie prawa, nakładanie podatków, kontrolowanie innych władz i instytucji. Co 25 lat mógł zbierać się sejm konstytucyjny-prawo zmiany konstytucji.

• Władza wykonawcza -król i Straz Praw (rząd), w skład której wchodzili: prymas, pięciu ministrów, pełnoletni następca tronu bez prawa głosu, marszałek sejmu. Straż Praw kierowała administracją, podlegały jej komisje (policji, spraw wewnetrznych, interesów zagranicznych, wojny i skarbu). Król przewodniczący Straży, miał prawo nominacji biskupów, senatorów, ministrów, urzędników, oficerów; w razie wojny sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem. Ministrowie, mieli obowiązek podpisywania każdego rozpożądzenia własnoręcznie pod kontrolą Sejmu
• Władza sądownicza -sądownictwo zostało usprawnione. Ministrowie i wyżsi urzędnicy odpowiadali przed specjalnym sądem sejmowym. Sądownictwo szlacheckie zostało poddane sądom ziemiańskim.

4. Król został uznany za “ojca i króla narodu”. Konstytucja wprowadzała dziedziczność tronu w saskiej dynastii Wettynów. Przeznaczając tron dla Fryderyka Augusta lub jego córki Marii Augusty. Król miał być nieodpowiedzialny politycznie, dlatego też wprowadzono zasadę kontrasygnaty aktów królewskich przez właściwego ministra. W sytuacji odmowy kontrasygnaty i sporu między ministrem (lub wszystkimi ministrami) a królem, marszałek Sejmu mógł zwołać sejm nadzwyczajny, nawet wbrew woli króla. W literaturze mówi się więc, iż król nieponoszący odpowiedzialności politycznej a jednocześnie kierujący Strażą Praw był jakby “dożywotnim szefem parlamentarnego rządu”. Królowi przysługiwała władza wykonawcza, przewodniczył Straży Praw, mianował ministrów, urzędników. Był naczelnym wodzem i nadawał stopnie oficerskie. Decydował również o obsadzie biskupstw. W sprawach z zakresu władzy ustawodawczej przewodniczył Senatowi, mianował senatorów, zwoływał Sejm, wykonywał inicjatywę ustawodawczą wraz ze Strażą Praw, ogłaszał ustawy, ale nie posiadał prawa sankcji wobec nich. Wykonywał prawo łaski, którego nie mógł jednakże zastosować wobec osób skazanych za przestępstwa zdrady stanu. W jego imieniu ogłaszane miały być wyroki.

Pytania do źródła B.

1. II rozbiór Polski 1793r. Państwa biorące udział: Rosja, Prusy.
2. Imperium osmańskie jako jedyne państwo trzecie nie uznało likwidacji Rzeczypospolitej na skutek rozbiorów. Imperium Osmańskie nie uznało rozbioru Polski, ponieważ prowadziło wówczas wojny z Rosją (1768-1774, 1787-1792, 1806-1812), która to zajęła największą część ówczesnej Rzeczypospolitej i że był to element gry politycznej.

Numer rozbioru Data rozbioru Państwa biorące udział I rozbiór 1772r. Rosja, Prusy, Austria II rozbiór 1793r. Rosja, Prusy III rozbiór 1795r. Rosja, Prusy, Austria

Pytanie opisowe

Najważniejsze wydarzenia za panowania króla Początek panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego związany jest z rozpoczęciem procesu reformowania państwa. Działalność tę rozpoczęto jeszcze w czasie obrad sejmu konwokacyjnego i kontynuowano w czasie trwania sejmu koronacyjnego. Reformy dotyczyły:

• gospodarki:
• ujednolicono miary i wagi,
• zniesiono prywatne cła na terenie kraju,
• rozpoczęto porządkowanie miast królewskich;
• waluty - w obieg weszły nowe monety (do tej pory w obiegu były fałszywe, wprowadzone przez króla Prus),
• działalności sejmu;
• a także:
• ograniczono liberum veto (nie obowiązywało przy omawianiu spraw gospodarczych)
• posłom pozwolono głosować zgodnie ze swoją wolą, nawet wbrew instrukcjom sejmikowym. Nowy król, dążąc do umocnienia się na tronie, skupiał wokół siebie wybitne osobowości z myślą utworzenia własnego stronnictwa politycznego. W 1765 roku z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego powstała w Warszawie Szkoła Rycerska zwana Korpusem Kadetów (pierwsza szkoła państwowa w Rzeczypospolitej), której dyrektorem został Adam Kazimierz Czartoryski. Wśród wielu wybitnych absolwentów tej szkoły znaleźli się m.in. Tadeusz Kościuszko i jego adiutant w powstaniu, Julian Ursyn Niemcewicz. W tym samym roku zaczęło się w stolicy ukazywać czasopismo „Monitor”, poruszające ważne problemy społeczne i polityczne. Zmian na lepsze byłoby zapewne więcej, gdyby nie przeciwna nowemu królowi działalność opozycyjna potężnych magnatów, którzy nie mogli się pogodzić z tym, że mniej ważny od nich zasiada na tronie i wymaga posłuszeństwa. Do wzmocnienia Rzeczypospolitej nie chcieli też dopuścić władcy Rosji i Prus, szukając ciągle pretekstu do wywołania niepokojów wewnątrz tego kraju. Takim pretekstem wprowadzającym zamęt było ich żądanie równouprawnienia dla żyjących na terenie Rzeczypospolitej innowierców, czyli tych ludzi, którzy wyznawali religię inną niż katolicka. Wiadome było, że zastosowanie się do tych żądań wywoła wielkie zamieszanie w kraju, gdzie zdecydowaną przewagę mieli katolicy. Odmowa zaś mogła w każdej chwili stanowić pretekst do wkroczenia obcych wojsk. Władcy sąsiednich krajów w coraz większym stopniu decydowali o wewnętrznych sprawach Rzeczypospolitej. Posunięcia ich przedstawicieli dyplomatycznych i przekupstwo znaczyły więcej niż decyzje króla. Przeciwnicy rosyjskiej polityki mogli się nawet liczyć z wywiezieniem w głąb Rosji. Do dalekiej Kaługi trafili w ten sposób biskupi - Sołtyk i Załuski oraz hetman Wacław Rzewuski wraz z synem Sewerynem. Nie było to ani pierwsze, ani tym bardziej ostatnie tego typu zesłanie. Wymienieni wyżej dostojnicy mieli szczęście, bo po kilku latach wrócili. Wielu innych pod przymusem pozostało w Rosji na zawsze. Niezwykle cyniczne w tym względzie postępowanie rosyjskiego ambasadora Repnina miało na celu wyhamowanie rozpoczętych w Rzeczypospolitej reform. Stanisław August Poniatowski liczył na to, że Rzeczpospolita, pozostając pod wpływem Rosji, obroni swoje ziemie przed zakusami ze strony Prus i Austrii. Taka sytuacja miała bowiem miejsce za panowania dwóch kolejnych królów z dynastii saskiej. Stawało się jednak coraz bardziej oczywiste, że Rosja będzie się musiała podzielić polskimi ziemiami z Prusami i Austrią. Moment takiego załatwienia sprawy zbliżał się bardzo szybko. Potrzebny był tylko kolejny pretekst. Konfederacja barska W 1768 roku obradował sejm, który, działając pod presją stacjonujących w Rzeczypospolitej wojsk rosyjskich, uchwalił tzw. prawa kardynalne. Chodziło o zachowanie wolnej elekcji, liberum veto, prawa wypowiadania przez szlachtę posłuszeństwa królowi oraz poddanie praw pod gwarancje carycy Katarzyny, czyli uznanie zwierzchnictwa Rosji. Jeszcze w czasie obrad tego sejmu, w lutym 1768 roku, zawiązano jako formę sprzeciwu wobec króla konfederację w miejscowości Bar. Organizatorzy tej akcji chcieli doprowadzić do likwidacji przeprowadzonych w czasie dotychczasowego panowania Stanisława Augusta reform oraz żądali detronizacji króla. Głosili przy tym, że występują w obronie katolickiej wiary oraz przeciwko mieszaniu się do spraw Rzeczypospolitej obcych państw. Konfederacja barska była wojną domową. Zwolennicy króla walczyli z jego przeciwnikami. Wszystko to dodatkowo osłabiło i tak już słaby kraj. Zmarnowano przy tym szansę dokonania poważnych zmian, które dała wojna między Rosją a Turcją. Działania wojenne toczyły się ze zmiennym szczęściem, konfederaci na ogół przegrywali. O wszystkim decydowały stacjonujące w Rzeczypospolitej wojska rosyjskie. Konfederatów przez pewien czas starała się wspierać Francja. Jednak ściągnięte z Rosji dodatkowe siły pod wodzą Suworowa ostatecznie przechyliły szalę zwycięstwa. Klęska konfederatów w 1771 roku stała się faktem, a wydarzenia w ostatnich trzech latach stały się pretekstem do porozumienia Rosji, Prus i Austrii w sprawie rozbioru Rzeczypospolitej. I rozbiór Rzeczypospolitej W 1772 roku doszło do pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej. Był on wynikiem blisko rocznych rozmów i rozgrywek dyplomatycznych. Traktaty rozbiorowe podpisano w Petersburgu. Jako uzasadnienie podawano fakt, że do rozbioru doszło w wyniku całkowitego rozkładu państwa polskiego, które nie jest już zdolne do istnienia w dotychczasowych granicach. Rzeczpospolita utraciła prawie 30% terytorium i 35% ludności. Prusy otrzymały Pomorze, ujście Wisły (ważny gospodarczo obszar), Warmię, część Kujaw i Wielkopolskę, Austria - część Małopolski z Lwowem i kopalniami soli, po rzekę Zbrucz na wschodzie, Rosja - ziemię białoruską nad górną Dźwiną i Dnieprem. Traktaty rozbiorowe zostały zatwierdzone przez sejm Rzeczypospolitej obradujący w Grodnie we wrześniu 1773 roku. Odbyło się to pod nadzorem wojsk rosyjskich. Niektórzy z posłów próbowali protestować. Dotyczy to szczególnie Tadeusza Rejtana, którego postawa stała się symbolem beznadziejnego oporu. Na sejmie ponownie sformułowano prawa kardynalne (wolna elekcja, prawo szlachty do wypowiedzenia królowi posłuszeństwa, liberum veto, nietykalność urzędów), których gwarantem stały się wszystkie trzy państwa biorące udział w rozbiorze. Sejm rozbiorowy oprócz haniebnych traktatów przyniósł też nowe reformy. Powołano przy boku króla Radę Nieustającą, która stała się pierwowzorem rady ministrów. Rada Nieustająca miała być powoływana na dwuletnią kadencję przez sejm i działać pod przewodnictwem króla. W 1773 roku sejm rozbiorowy powołał Komisję Edukacji Narodowej. Była to pierwsza tego typu instytucja państwowa w Europie, która miała realizować plan oświaty w skali całego kraju. W czasie obrad sejmu zajmowano się również sprawami mieszczan i chłopów. Zreformowano podatki i cła. Ustalono liczbę stałego wojska na 30 000 żołnierzy. Szlachta otrzymała ustawową zgodę na zajmowanie się handlem, rzemiosłem oraz operacjami finansowymi. Wszystko to, a najbardziej istnienie Rady Nieustającej oburzyło magnackich przeciwników króla, takich jak Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Michał Ogiński, Stanisław Lubomirski, Ignacy Potocki, Kazimierz Czartoryski. Wszyscy oni wyjeżdżali do Petersburga, zanosząc skargi na króla do carycy Katarzyny II. Na razie ich działalność nie przyniosła jeszcze widocznych skutków. Miało się to stać dopiero w niedalekiej przyszłości. Sejm Czteroletni i Konstytucja 3 Maja W 1780 roku wojska rosyjskie opuściły terytorium Rzeczypospolitej. Nadal jednak wielką rolę odgrywał urzędujący w Warszawie rosyjski ambasador, Otto von Stackelberg, który niejednokrotnie miał w sprawach polskich więcej do powiedzenia niż król Stanisław August Poniatowski. W 1787 roku doszło do spotkania polskiego króla z władczynią Rosji Katarzyną II w leżącym nad Dnieprem Kaniowie. Król proponował carycy sojusz i przystąpienie do wojny przeciwko Turcji. Chciał osłabioną Rzeczpospolitą utrzymać tylko pod zwierzchnictwem Rosji, aby na przyszłość uniknąć strat terytorialnych na rzecz Prus i Austrii. Jego plany zostały odrzucone. Z Kaniowa wyjechał z niczym. W tym samym roku rozpoczęła się wojna Rosji z Turcją. W następnym roku Rosja została zaatakowana przez Szwecję. Mając tyle własnych problemów władczyni Rosji była zmuszona do tego, aby nieco mniej uwagi poświęcać Rzeczypospolitej, która i tak już w dużym stopniu była od Rosji zależna. 6 października 1788 roku rozpoczęły się w Warszawie obrady sejmu, którym przewodniczył marszałek Stanisław Małachowski. Sejm ten miał przejść do historii jako Sejm Czteroletni. Nazwany też został Sejmem Wielkim (podwójna kadencja, podwójny skład posłów, zajmował się bardzo ważnymi dla Rzeczypospolitej sprawami). 13 października poseł pruski zaproponował w sejmie sojusz swojego kraju z Rzeczpospolitą i oświadczył, że władca Prus nie zamierza ograniczać niezależności Rzeczypospolitej pod względem ustrojowym. Było to oświadczenie złożone wbrew stanowisku Rosji, której władczyni domagała się utrzymania w Rzeczypospolitej dotychczasowego ustroju. W styczniu 1789 roku zlikwidowano będącą pod rosyjską kontrolą Radę Nieustającą. Najwyższą i, co najważniejsze, od nikogo niezależną władzą był obradujący sejm, w którym w wyniku zawiązanej konfederacji nie obowiązywało liberum veto, a decyzje podejmowano większością głosów. II rozbiór Rzeczypospolitej W styczniu 1793 roku władcy Rosji i Prus doszli do porozumienia. Pruskie wojska weszły do Torunia i Gdańska oraz zajęły Wielkopolskę z Poznaniem, Gnieznem i Kaliszem, Kujawy z Inowrocławiem i Brześciem Kujawskim, część Mazowsza z Płockiem oraz ziemię sieradzką i łęczycką. Było to o tyle ważne, że pod panowaniem Prus, czyli niemieckiego państwa znalazły się polskie ziemie, które w X wieku dały początek państwu polskiemu. Prusy zagarnęły w sumie 58 000 km2. Rosja natomiast wzięła od strony wschodniej aż 250 000 km2 z terytorium Rzeczypospolitej. Prusy zajęły Wielkopolskę, Gdańsk i Toruń, Rosja zagarnęła ziemię białoruską i Ukrainę aż po linię Druja - Pińsk, Austria w drugim rozbiorze nie brała udziału. Po tym drugim rozbiorze pozostało jeszcze pod panowaniem polskiego króla około 200 000 km2 i około 4 000 000 mieszkańców. Na tym pozostałym skrawku nie podzielonej jeszcze polskiej ziemi stacjonowały jednak w dalszym ciągu wojska rosyjskie. 4 kwietnia 1793 roku król opuścił Warszawę i udał się do Grodna. Obradujący tam ostatni sejm Rzeczypospolitej miał zatwierdzić postanowiony już przez sąsiednie mocarstwa rozbiór. Na sejmie rozbiorowym w Grodnie ustalono nowe zasady rządzenia w okrojonej już mocno Rzeczypospolitej. Pozostawiono jednoizbowy sejm, który miał zbierać się tylko raz na 4 lata. Powołano na nowo Radę Nieustającą. O wszystkim miał jednak decydować przebywający w Warszawie rosyjski ambasador, którego znaczenie podkreślały jeszcze przebywające na polskich ziemiach wojska rosyjskie. Życie pod rosyjską okupacją było niezwykle uciążliwe. Ludność musiała utrzymywać obce wojska, dawać im zakwaterowanie i żywność oraz pomagać w przemieszczaniu się. Polskie wojsko było w stanie likwidacji. Armia nie mogła liczyć więcej niż 15 000 żołnierzy. Stanisław August Poniatowski odsunął się od polityki i żył w samotności w warszawskim Zamku. Większość aktywnych obrońców Konstytucji 3 maja i Rzeczypospolitej znalazła się po klęII rozbiór Rzeczypospolitej Jeszcze w trakcie walk powstańczych państwa zaborcze - Rosja, Prusy i Austria - podjęły decyzję o ostatecznej likwidacji państwa polskiego. 3 stycznia 1795 roku Rosja zawarła z Austrią porozumienie dotyczące rozbioru Rzeczypospolitej, a 24 października 1795 roku przystąpiły do tego układu Prusy. Trwało to tak długo, ponieważ pomiędzy państwami zaborczymi toczyły się negocjacje na temat podziału ziem polskich. Rosja otrzymała resztę ziem litewsko-ruskich, Austria - resztę Małopolski z Krakowem, część Podlasia i Mazowsza, Lubelszczyznę, Prusy - pozostałą część Podlasia i Mazowsza z Warszawą i tereny litewskie po Narew. Na mocy tajnego traktatu zawartego w styczniu 1797 roku w Petersburgu trzej zaborcy zagwarantowali sobie nawzajem, że nazwa „Królestwo Polskie” nie będzie używana w dokumentach i aktach prawnych. 25 listopada 1795 roku polski król oficjalnie abdykował, czyli zrzekł się tronu. 16 listopada 1796 roku zmarła caryca Katarzyna II. Jej następca Paweł I uwolnił Tadeusza Kościuszkę. Wolność uzyskał również jego adiutant Julian Ursyn Niemcewicz oraz Ignacy Potocki. 12 lutego 1798 roku zmarł w Petersburgu Stanisław August Poniatowski, ostatni monarcha zasiadający na tronie Rzeczypospolitej.