I. DROGA POLAKÓW DO FRANCJI Już podczas powstania listopadowego, wojska Polskie, osaczane i zapędzane przez Rosjan, były zmuszane do opuszczana kraju. Początkowo robiły to małymi oddziałami, lecz po kapitulacji stolicy 8 września 1831r. ojczyznę musiały opuścić główne siły Królestwa Polskiego. Prócz żołnierzy emigrowały także osoby cywilne – głównie członkowie władz oraz działacze polityczni. Głównymi ośrodkami ucieczek stały się Prusy i Austria. Tam Polacy byli rozbrajani i umieszczani w poszczególnych miejscowościach. Jako, że tereny te były silnie związane z kulturą Polską, władze Prus i Austrii obawiały się odnowienia nich tożsamości narodowej. Oficerów odseparowywano od zwykłych żołnierzy. Miejscowości w których zamieszkali wygnańcy szybko odżyły. Polacy entuzjastycznie przyjęci przez ludność, stali się problemem dla absolutystycznych rządów Austrii i Prus. Kraje te szybko zaczęły szukać sposobu aby pozbyć się imigrantów, przeszkodą było to, że nie mogli ich otwarcie potępić, ze względu na społeczną przychylność sprawie polskiej. Dlatego też, gdy w listopadzie 1831 roku car Rosji ogłosił amnestie dla wielu uciekinierów, zaczęto namawiać żołnierzy na powrót do Polski, a czasami nawet stosowano przeciw nim działania siłowe, jak było na przykład w Elblągu. Do kraju dobrowolnie lub przymusowo, na skutek głodu, tęsknoty i gróźb, powróciło kilkanaście tysięcy osób, car jednak nie spełnił swoich obietnic co do amnestii i wielu z nich zostało wcielonych do rosyjskiej armii i wysłanych na Sybir lub Kaukaz. Nagle pojawiła się alternatywa, z Francji dotarło zaproszenie dla wszystkich, którzy nie postanowili wrócić do kraju. Problemem było przeprowadzenie wielu tysięcy osób przez kraje niemieckie oraz uzbieranie funduszy na tą podróż. Zadania postanowił się podjąć generał Józef Bem. Oficerowie mieli wolną rękę w sprawie emigracji, lecz żołnierze byli często siłą zmuszani na powrót do kraju (np. wcześniej wspominany Elbląg oraz Fiszewo) lub wysyłani do lochów i na ciężkie roboty. We wszystkich krajach niemieckich Polacy byli witani przez zwykłą ludność jako bohaterowie walczący za słuszną sprawę. Zostali oni wykreowani jako przykład dla innych narodów w walce ze świętym przymierzem. Po długiej podróży w końcu dotarli do Francji gdzie osiedlono ich, najpierw zakładach (depotach), a następnie w koloniach liczących po kilkadziesiąt osób. Wszyscy żołnierze otrzymali zasiłki od rządu francuskiego. Na długo przed żołnierzami do kraju Franków przybyli działacze patriotyczni, rządowi i arystokracja. Walka o władzę już trwała. II. UGRUPOWANIA POLITYCZNE NA WYCHODŹSTWIE

1. Etapy polityczno-organizacyjne dziejów emigracji Przez pierwsze lata (1831-34r.) emigracji panował zamęt organizacyjny i ideowy. Rozpadały się trzy komitety, w tym Komitet Narodowy Polski pod przewodnictwem Joachima Lelewela, nie udała się próba zamiany resztek sejmu powstańczego w działający skutecznie sejm w emigracji. Emigracja była zbyt zróżnicowana ideowo, aby stworzyć jedną obejmującą wszystkich organizację. Na wygnanie bowiem przeniesione zostały mocno już spolaryzowane grupy polityczne z czasów insurekcji listopadowej. Rozbicie ideowo-polityczne emigracji pośrednio odzwierciedlało różne interesy poszczególnych warstw, klas i grup społeczeństwa polskiego, podzielonego na trzy zabory, stojącego przed trudnym etapem przejścia od stosunków feudalnych do kapitalistycznych. Lata 1831-1834 stanowią pierwszy etap dziejów emigracji polistopadowej. Drugim etapem są lata 1834-1837. Wtedy zorganizowano i rozwiązano kilka umiarkowanie demokratycznych komisji. Powstały utopijno socjalistyczne Gromady Ludu Polskiego. Powstało Zjednoczenie Emigracji Polskiej. Towarzystwo Demokracji Polskiej i obóz księcia Czartoryskiego przeprowadziły reorganizację wewnętrzne. W końcu drugiego etapu uległa ostatecznemu uporządkowaniu panorama polityczna wychodźstwa. Od lewa w prawo zajęły w niej miejsca: Gromady Ludu Polskiego, Towarzystwo Demokratyczne Polskie, Zjednoczenie Emigracji Polskiej, Hotel Lambert (obóz Czartoryskiego). Podział ten utrzymał się przez następne dziesięciolecie. Trzeci etap (1837-1846 r.) można nazwać etapem stabilizacji polityczno-ideowej. Czwarty etap przypada na lata 1846-1849. Wtedy podział został jeszcze uproszczony, gdyż Towarzystwo Demokratów Polskich wcieliło do siebie inne ugrupowania demokratyczne i naprzeciw niemu stał już tylko Hotel Lambert. Wtedy też emigracja uległa częściowemu rozproszeniu i osłabieniu. Piąty, schyłkowy etap emigracji polistopadowej to lata 1850-1863. W 1863 roku przyszła nowa, inna emigracja, mimo wymieszania się jej ze starym wychodźstwem inne były jej dzieje.

2. Organizacje polityczne emigracji i ich idee
   1) Komitet Tymczasowy Emigracji

Powstał 6 listopada 1831 roku. Miał na celu zjednoczenie polityczne wszystkich emigrantów. Jego prezesem był Bonawentura Niemojowski. Upadł po wypowiedzi Niemojowskiego przeciw uroczystemu obchodowi pierwszej rocznicy Nocy Listopadowej.

  2) Komitet Narodowy Polski (1831-1832)

Organizacja ta powstała 8 grudnia 1831 roku w Paryżu, tego samego dnia obalono Komitet Niemojowskiego, na prezesa został wybrany, siłą 55 głosów na 62 głosujących, Joachim Lelewel. Komitet Narodowy Polski i jego prezes przypisali sobie zadanie reprezentowania narodu i wychodźstwa polskiego przed rządami, a przede wszystkim ludami Europy. Zadanie to w praktyce wykonywać mogli jedynie redagując i rozsyłając różne odezwy i apele. Przykładami odezw tej organizacji są odezwa do wojowników polskich, zrzucająca odpowiedzialność za klęskę powstania na przywódców wojskowych i cywilnych, oraz odezwa do Węgrów, w której nalegali zaprzestania wysyłania emigrantów polskich do najemnej służby wojskowej w Algierii i Portugalii. KNP próbował godzić różne kierunki polskiego republikanizmu. Celem było wyzwolenie Polski w granicach przedrozbiorowych, własnymi powstańczymi siłami, wprowadzenie republiki, zniesienie pańszczyzny, uwłaszczenie włościan i równouprawnienie obywateli. Został zamknięty przez policję francuską w grudniu 1832 r. po odezwie do Rosjan i interwencji ambasadora rosyjskiego. Lelewel wraz z wszystkimi osobami podpisanymi pod odezwą do Rosjan musieli opuścić Paryż. 3) Gromady Ludu Polskiego Organizacja ta działała w Anglii w latach 1835-1846. Składała się z trzech gromad: Grudziąż (od więzień pruskich po 1931r.), Humań (od buntu humańskiego w 1768r.) oraz Praga (od rzezi ludności Pragi w 1794r.). Gromady Ludu Polskiego, jak to zdecydowanie podkreśla ich nazwa, miały być na emigracji reprezentacją mas ludowych Polski. Twórcy ideologii i programu Gromad byli pochodzenia szlacheckiego, natomiast jej członkowie reprezentowali różne stany, rzemieślników, żołnierzy, a nawet chłopstwo. Organizacja ta głosiła skrajnie lewicowe, społeczno-polityczne poglądy. Żądali uwłaszczenia chłopów, wprowadzenia wspólnoty majątkowej oraz zniesienia własności i przywilejów. Chcieli wyzwolenia Polski poprzez walkę zbrojną ludu oraz widzieli Polskę w przedrozbiorowych granicach. Organizowali oni pomoc dla emigrantów oraz współpracowali z europejskim ruchem rewolucyjnym. Znaczenie historyczne Gromad Ludu Polskiego nie polega na ich życiu organizacyjnym, sporo w nim było przesadnych ambicji i naiwności, lecz na wprowadzeniu do zasobu polskiej myśli społecznej i politycznej elementów ideologii socjalistycznej. 4) Towarzystwo Demokratyczne Polskie Wyłoniło się ono z Komitetu Narodowego Polski. Zostało utworzone w Paryżu 17 marca 1832. W Towarzystwie panował centralizm demokratyczny. Było ono podzielone na sekcje z główną siedzibą w Paryżu. Sekcja musiała składać się z przynajmniej 5 członków a w jednej miejscowości nie mogła się mieścić więcej niż jedna. Przewodniczyli jej kolejno wszyscy członkowie. Sekcje nie mogły działać samodzielnie na zewnątrz Towarzystwa. Do tego upoważniona była jedynie Centralizacja. Centralizację wybierano raz do roku i tworzyło ją 5 członków. Ona kierowała działalnością zewnętrzną TDP. Było to najliczniejsze ugrupowanie demokratyczne emigracji polskiej, o organizacji zbliżonej do partii politycznych, wysokiej dyscyplinie i sprawności wewnątrzorganizacyjnej, którego członkowie mocno poświęcali się na rzecz towarzystwa. Zamierzali oni odbudować Rzeczpospolitą siłami samych Polaków. Pierwszy program TDP został ogłoszony w tzw. “Małym Manifeście” w marcu 1832. Jego autorami była grupa założycieli z Tadeuszem Krępowieckim i Aleksandrem Pułaskim na czele. Zakładano w nim konieczność radykalnych reform społecznych w przyszłej Polsce, a klęskę powstania upatrywano w konserwatyzmie szlachty. W grudniu 1836 roku wygłoszono drugi manifest, zwany Wielkim. Miało to miejsce w Poitiers. Był on bardziej zachowawczy od wcześniejszego: nie akcentowano w nim już programu antyszlacheckiego. Towarzystwo postanowiło również przygotować powstanie mające obejmować wszystkie trzy zabory, prace nad nim rozpoczęto w 1840 roku. TDP w szczytowych warunkach posiadało aż 2105 członków, co jest niebagatelną liczbą, przez 30 lat przez jego szeregi przewinęło się ponad 400 osób. Wielka zasługa historyczna Towarzystwa wynika z wypracowania, a następnie upowszechnienia, również w kraju, wzorca rewolucji demokratycznej, łączącej walkę o niepodległość z walką o wyzwolenie społeczne chłopstwa. Wizję tę uzupełniono teoretycznym modelem niepodległego państwa polskiego. Model ten był w sprzyjających warunkach możliwy do zrealizowania. Odbudowane według tego wzorca państwo polskie stałoby się republiką burżuazyjno-demokratyczną. 5) Hôtel Lambert Obóz ten powstał w 1931 roku za sprawą księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Jego nazwa wzięła się od siedziby księcia w Paryżu, pałacu znajdującego się na Wyspie św. Ludwika. Był to monarchistyczny obóz konserwatywno-liberalny, który opierał się na postanowieniach konstytucji 3 maja. Za ważny cel polityczny obozu uznano, gdzieś od 1834 roku insurekcję, z jej pomocą przy sprzyjającej sytuacji międzynarodowej chciano przywrócić Polsce niepodległość. Oczywiście nie rezygnowano z ewentualnej pomocy Zachodnich sąsiadów Polski. Zakładano, że powstanie będzie silne, powszechne i w porę wywołane. Miano nadzieję na konflikt Rosji z mocarstwami zachodnimi i wywołanie powstania w warunkach zapewniających utrzymanie kierowniczej roli warstwie ziemiańskiej. Członkowie ugrupowania chcieli nawet wydać znaczną część swoich majątków oraz majątków ziemiaństwa na zorganizowanie powstania. W 1833 roku pod kierownictwem Czartoryskiego powstał tajny Związek Jedności Narodowej, który występował z wyraźnym programem monarchicznym, sugerując powołanie na tron księcia Adama Czartoryskiego. Pozytywne skutki działania Hôtelu Lambert przejawiły się w pozyskaniu sympatyków dla sprawy polskiej i w zainteresowaniu nią polityków, zwłaszcza Francji i Wielkiej Brytanii. Czartoryski starał się wpłynąć na parlament angielski, zgłosił tam wniosek o nieuznawanie stanu stworzonego przez Mikołaja I w Królestwie po powstaniu. Jednak wniosek ten, w obawie przed gniewem Rosji odrzucono. Czartoryski miał dobrze zorganizowaną sieć agentów w wielu krajach, głównie tych walczących z Rosją.

III. BIBLIOGRAFIA.

• Henryk Żaliński „Stracone szanse”, MON Warszawa 1982, wydanie I
• Sławomir Kalembka „Wielka Emigracja – polskie wychodźstwo polityczne w latach 1831-1862”, P.W. „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1971, wydanie I
• Norman Davies „Boże Igrzysko - Historia Polski” wydanie poszerzone, ZNAK, Kraków 2007
• Wielka Emigracja po powstaniu listopadowym / Jerzy Zdrada. - Kraków : Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987.