POZYTYWIZM 1. PRACA ORGANICZNA: Herbert Spencer wysunął koncepcję : społeczeństwo to organizm, będzie ono funkcjonowało prawidłowo, jeżeli wszystkie jego organy będą „zdrowe”, odpowiednio przygotowane i sprawnie wypełniające przypadające im funkcje. Więc aby społeczeństwo osiągało coraz wyższe stadia rozwoju powinno namnażać swoje bogactwa, umiejętności, doskonalić dziedziny gospodarki i kultury. PRACA U PODSTAW: czyli starania o to, by chłopi, rzemieślnicy, kupcy i inni uzyskali w społeczeństwie należną im pozycję, by mogli w pełni i z pożytkiem współpracować w bogaceniu i doskonaleniu społecznego organizmu ASYMILACJA ŻYDÓW: była to potrzeba zintegrowania narodowego i kulturowego narodu żydowskiego z ludnością polską. EMANCYPACJA KOBIET: zrównanie kobiet i mężczyzn w prawach społecznych i politycznych(kobiety mimo tego że wykonują równie ciężką prace fizycznie jak i psychicznie nie są traktowane na równi z mężczyznami np. nauczycielka zarabiała mniej niż nauczycie mimo iż nauczała na tym samym poziomie) SCJENTYZM: uznawał, że wiedza decyduje o postępie ludzkości (każde działanie człowieka, jeśli ma być pożyteczne, musi się oprzeć na wiedzy); dzięki niej i industrializacji ludzkość dojdzie do dobrobytu, przezwycięży konflikty społeczne, uzyska ład i spokój. Kierowano się więc w bardziej inteligentne i zamożne warstwy by szły w lud i niosły chęć kształcenia, by budowano mocny filar dla społeczeństwa z ludzi najuboższych. UTYLITARYZM: sztuka, jako dzieło rąk ludzkich powinna być użyteczna, wszystko co czyni człowiek także literatura powinno do czegoś służyć i przynosić pożytek społeczeństwu, nauczać, wychowywać EWOLUCJONIZM: propagował ideę ewolucjonizmu, czyli myśl, że cała rzeczywistość podlega stałej zmianie w jednym kierunku i według jednego prawa; - ta ewolucja to rozwój i postęp ludzkości; - u podstaw jego myśli leży biologia. ORGANICYZM: rozwinął przekonanie, że skoro prawa rządzące naturą dotyczą wszystkich zjawisk życia, to obowiązują także w rozwoju społeczeństw; stąd tak chętnie rozwijana przez polskich pozytywistów analogia między społeczeństwem a organizmem.

2. HASŁA POZYTYWISTYCZNE:

Problematyka społeczna wsi. Nowele te ukazywały obraz nędzy i zaniedbania ludu. „Szkice węglem” opisują sytuację prostego chłopa – Rzepy i jego żony. Lektura ta krytykuje stosunki szlachta - chłopi. Życie chłopa jest w dużym stopniu uzależnione od wiejskiego urzędnika, w tym przypadku – Zozikiewicza. Jest to człowiek, który czyta brukowe romanse i podrywa wiejskie dziewczyny. Pewnego dnia Rzepa niefortunnie, po pijanemu, podpisuje papier, który powoła jego synka w przyszłości do wojska. Rzepa, dowiadując się później co zaszło, zaczyna pić z nieszczęścia, natomiast jego żona próbuje działać. Udaje się do sądu, naczelnika powiatu, księdza, pana. Nikt nie chce jej pomóc. Zdesperowana kobieta postanawia przekupić urzędnika swym ciałem. Wraca do domu i przyznaje się swemu mężowi do tego haniebnego czynu. Mąż w furii wymierza jej śmiertelną karę. Nowelka jest wołaniem o potrzebę zmiany stosunku klas wyższych do chłopów. Zawiera ostrą krytykę odnoszenia się do najbiedniejszych.

Problem antysemicki W Warszawie i innych miastach polski narastał antysemityzm i powstawały bojówki antyżydowskie. Niektórzy Polacy odczuwali do Żydów niechęć, wrogość i zawiść, na skutek zakorzenionych od wieków przesądów w społeczeństwie polskim. Miały miejsce pogromy żydów, napady, wybijanie szyb w oknach warsztatów, domów i sklepów żydowskich. Mendel Gdański, główny bohater utworu, jest uosobieniem wielkiej godności osobistej. Nie lęka się zła i ufa w ludzką dobroć. Chciałby równych praw dla wszystkich obywateli kraju, bez względu na rasę czy wyznanie. Czuje silną więź z polską, miastem w którym żyje i jego mieszkańcami. Jest wrośnięty w to miasto, uważa je za własne. Sąsiedzi są życzliwi Mendlowi i nie godzą się ze złem. Jego całkowitą klęska jest utrata wiary w ludzi. Ponieważ zachował żydowską religie i obyczaje, jest dla wielu ludzi w mieście obcy i jest przedmiotem ich pogardy. Odarto go z uczuć, którym całe życie był wierny. Podczas napadu antysemitów, wnuczek Mendla – Kubuś, zostaje uderzony kamieniem. Starzec traci serce i miłość do Polski. W noweli jest zawarta ostra krytyka antysemitów. Żydzi są przedstawienie jako bohaterowie pozytywni – biali, a Polacy – czarni.

3. POWSTANIE STYCZNIOWE: Na genezę utworu złożyło się dostrzeżenie przez Orzeszkową zjawisko zapominania o wydarzeniach styczniowych. Dlatego korzystając z zelżenia cenzury stworzyła literacki zapis zdarzeń z tego okresu Pt ”GLORIA VICTIS”. Był to subiektywny zapis charakteru, nastroju niepewności i nadziei, jakiego pełne były miesiące walk powstańczych. Starała się także, w miarę możliwości, pokazać „wszechobecność” kwestii narodowowyzwoleńczych w codziennym życiu zwykłych ludzi. Orzeszkowa stara się także pokazać, że powstanie było absolutną koniecznością, a nie rewolucyjną czy romantyczna zachcianką grupki społeczeństwa. Wskazuje na poświęcenie, z jakim uczestnicy stawali do walki, do której absolutnie, ze względów fizycznych czy ideowych, zupełnie się nie nadawali. W związku z tym powstanie styczniowe jawi się jako niezmiernie tragiczny, bo niemal od początku skazany na klęskę, zryw garstki patriotów, nie mogących dłużej znieść zniewolenia ojczyzny. Dlatego też mówi się o Glorii victis, że jest to utwór stanowiący pożegnanie bohaterów i męczenników sprawy narodowej. Pisarka daje do zrozumienia, że sam fakt udziału w postaniu jest czymś nobilitującym, bez względu na jego efekt. Poprzez walkę bowiem następuje oddanie czci ojczyźnie. Gloria victis jest cyklem opowiadań, które w różny sposób przedstawiają tragedię powstania. „Cykl Gloria victis pokazuje, że nie można tych wszystkich ofiar porównać, nie można wyrokować, która większa, która mniejsza: wszystkie składają się w jedną, która przechowana w zbiorowej pamięci pchnie kiedyś naród do następnych ofiar dla wolności”

4, ARYSTOKRACJA RODOWA: Łęccy, baron Darski, baron Krzeszowski. Cechuje ich próżniactwo, pasożytnictwo, pogarda dla ludzi i ich pracy (stosunek do Wokulskiego). Prowadzą wystawny tryb życia, czym przyczyniają się do własnej ruiny i zubożenia kraju. Brak im patriotyzmu, SZLACHTA: ojciec Wokulskiego, Wirski, p. Misiewiczowa Warstwa odchodząca w zapomnienie, po uwłaszczeniu chłopów nie potrafiąca gospodarować. Nadal trwoni pieniądze, zadłuża się, by wreszcie – wyprzedawszy się – przenieść do miasta. Dopiero następne pokolenie (pani Stawska) przyzwyczają się do nowych warunków, podejmuje pracę i aklimatyzuje w nowym środowisku. MIESZCZAŃSTWO: Szprot, Deklewski, Krzeszowska.(pochodzenie polskie) Brak inicjatywy, energii i wiary we własne siły, a także chęci do pracy. Jest słabe, skłócone i zacofane. Nie wypracowało własnej kultury.

Minclowie (pochodzenie niemieckie) Ludzie pracowici, przedsiębiorczy i oszczędni. Nie przebierają w środkach, by zdobyć pieniądze. Umiejętnie korzystają z koniunktury (przejmują bankrutujące gospodarstwa itp.)

Szlangbaumowie(pochodzenie żydowskie) Ukazani z dużą sympatią, czują się Polakami, dowiedli swego patriotyzmu, biorąc udział w powstaniu styczniowym. LUD MIEJSKI: furman Wysocki, Węgiełek Ludzie mieszkający w straszliwej nędzy, chodź mimo tego bardzo pracowici i uczciwi oraz skromni, wdzięczni za pomoc.

CECHY: powieść realistyczna

• jasno określony czas i miejsce akcji (1878-1879, jednak występują również wspomnienia z poprzednich lat, miejsce natomiast to dokładnie opisana Warszawa)
• bardzo dokładny opis, te same ulice i miejsca są opisane względem poszczególnych warstw społecznych; sprawia to iż opis miasta jest nad wyraz realny i prawdziwy.
• bardzo dokładny opis bohaterów, znamy dokładne biografie postaci czołowych oraz ich poglądy i charaktery; również każdy ma jasno opisane miejsce w społeczeństwie.
• rozróżnienie i opis warstw społecznych, dużą rolę poświęcono na odwzorowanie obyczajów, poglądów i kultury każdej z nich.
• fabuła wielowątkowa, oraz duża realność, odczuwamy prawdopodobieństwo wystąpienia tych wydarzeń naprawdę,
• narrator wszechwiedzący i wszechobecny oraz obiektywny, mamy możliwość oceny wydarzeń i bohaterów,
• indywidualizacja języka poszczególnych bohaterów, każdy ma swój własny język, słowa którymi się posługuje, odpowiednie do danej klasy społecznej, (można to również zaobserwować w pamiętniku starego subiekta)

5. STANISŁAW WOKULSKI CECHY:

CECHY POZYTYWISTY:

• szacunek do nauki, pragnienie wiedzy i przyznawanie jej prymatu nad irracjonalizmem;
• Wokulski jest silną, przedsiębiorczą jednostką - po powstaniu energicznie bierze się w garść i organizuje sobie życie. Dochodzi do fortuny własną pracą i wysiłkiem; pracowitość, całe życie poświęca pracy (u Hofera, u Mincla, pomnaża majątek po wojnie, rozwija działalność)
• Wokulski stoi na granicy dwóch światów: upadającej arystokracji i raczkującego świata kapitalizmu;
• działalność filantropijna i społeczna (stara się pomóc biednym) - realizacja hasła pracy u podstaw, działa dla ogółu,
• w przeciwieństwie do romantyka w młodości rzuca się w wir pracy i nauki.
• zakłada spółkę do handlu ze wschodem
• pomaga usamodzielnić się pani Stawskiej (popiera emancypację kobiet) CECHY ROMANTYKA:
• bierze udział w postaniu styczniowym - poświęca młodość patriotycznej walce, miłość ojczyzny jest dla niego ważną sprawą; został zesłany na Sybir;
• czuje wewnętrzne rozdarcie pomiędzy miłością, uczuciami, a ideałami pozytywistycznymi, pracą;
• tajemniczy – wjechał nie zostawiając żadnej informacji o sobie;
• romantyczna miłość, której na przeszkodzie stają konwenans i stosunki społeczne; -miłość do Izabeli jest uczuciem wszechogarniającym, paraliżującym umysł Wokulskiego, jego jedyną ideą - jest na tym etapie romantycznym kochankiem na miarę Gustawa;
• nieszczęśliwa miłość pomimo swych wielkich uczuć kochanka ich nie odwzajemnia,
• nie ma poczucia wsparcia i zrozumienia, czuje się osamotniony,
• tragiczne zakończenie miłości powoduje, że Wokulski próbuje popełnić samobójstwo. Zostaje jednak uratowany i musi na nowo podjąć „trud życia”;
• niejasne zakończenie życia.

6. TRZY POKOLENIA IDEALISTÓW: ROMANTYKÓW: Rzecki – idealista polityczny

• pochodzi z proletariatu miejskiego, wychowany w tradycjach walki o wolność,
• uczestniczył w kampanii węgierskiej, służąc idei walki „za wolność naszą i waszą” oraz w powstaniu styczniowym,
• subiekt w sklepie Mincla, później Wokulskiego, zaprzyjaźniony z obydwoma pryncypałami, pełni swoje obowiązki z wielką gorliwością,
• w tajemnicy prowadzi pamiętnik, który jest swoistą samoobroną psychiczną marzyciela przed teraźniejszością, POZTYTYWISTÓW: Ochocki – idealista naukowy
• arystokrata zapatrzony w przyszłość
• entuzjasta nauki i techniki, fanatyk wiedzy urzeczony wizją Geista, marzy o wspaniałym wynalazku, który zrewolucjonizowałby świat,
• opuszcza Polskę, nie znajdując tu warunków do pracy naukowej, POKOLENIE PRZEJŚCIOWE: Wokulski o sercu romantyka (bierze udział w konspiracji, idealizuje ukochaną), a umyśle pozytywisty (entuzjazm dla wiedzy i postępu, niesienie pomocy)
• jako zubożały szlachcic pracuje w winiarni Hopfera i studiuje
• na wieść o powstaniu przerywa studia i bierze udział w konspiracji, pojmany trafia na Sybir, gdzie kontynuuje naukę,
• powróciwszy do Warszawy pracuje w sklepie Jana Mincla, a następnie żeni się z wdową po kupcu,
• owdowiawszy, zakochuje się w Izabeli i miłość ta popycha go do wielkich poczynań (współpraca z rosyjskim kupcem, dorobienie się majątku, rozwinięcie sklepu)
• dręczony niepewnością wyjeżdża do Paryża gdzie odżywają w nim pasje naukowe,
• po powrocie zaręcza się z Izabelą
• rozczarowany postępowaniem narzeczonej postanawia się zabić (sprzedaje majątek i znika)

7. MOGIŁY W „NAD NIEMNEM” TO MUSISZ PRZECZYTAĆ BY WIEDZIEĆ O CO CHODZI. Jan i Cecylia byli młodymi ludźmi, którzy bezwzględnie na wszystko chcieli być razem. Przeszkód było wiele jednak największą z nich była różnica klasowa. Cecylia pochodziła z zamożnej rodziny, bogatego rodu, gdzie w ogóle nie było mowy o tym, aby wyszła ona za mąż za kogoś z niższej klasy. Jan natomiast był z rodziny ubogiej mieszkające w gminie i według rodziny Cecylii nie nadawał się na jej męża. Pomimo tego miłość zamożnej Cecylii i ubogiego Jana była mocniejsza i razem postanowili uciec ze świata, w którym byli przez cały szykanowani. Młoda para uciekła nad Niemen, do puszczy. Tam w końcu mogli upajać się swą miłością. Lecz przeniesienie się do puszczy oznaczało bardzo wiele pracy, wysiłku i poświęceń. Miejsce gdzie mieszkali znajdowało się po środku lasu, więc ich pierwszorzędnym zadaniem było wycięcie drzew i dopiero później mogli stworzyć tam pola uprawne, które miały pomóc im w przetrwaniu. Wiele trudu kosztowało ich stworzenie nowego gospodarstwa lecz dzięki wytrwałości udało im się to. Mogli już spokojnie zająć się życiem rodzinnym. Narodziły się kolejne pokolenia, które wchodziły w związki z członkami innych osad i w ten sposób z jednego domu rozwinęła się cała osada z domami, gospodarstwami i całymi rodzinami. Wieści o tej rodzinie rozchodziły się bardzo szybko po okolicy. Po latach dowiedział się o tym panujący ówcześnie król –Zygmunt August. Był on pod wielkim wrażeniem wysiłku, pracy i serca włożonego w rozbudowę tego gospodarstwa. Młoda para Jan i Cecylii może nawet bez świadomości tego co robią zaczęli tworzyć nową cywilizację, budować nowe wartości dla kolejnych pokoleń oraz poniekąd służyli ojczyźnie powiększając jej dorobek zarówno historyczny jak i kulturowy. W ramach nagrody i uznania wspaniałej pracy nadał im nazwisko BOHATYROWICZÓW z herbem POMIAN. Nazwisko to pochodziło od ówczesnego słowa bohatyr -czyli dzisiejszy bohater. Było zwieńczeniem odwagi, zmagania się z codziennymi problemami, które napotkali bohaterowie. ——————————————————————————— to było opisanie rodu Bohaterowiczów Mogiła Jana i Cecylii znajduje się głęboko w lesie, pokryta jest porastającymi trawami i krzewami. Można tam było ujrzeć gdzieniegdzie porastające zboże, rozłożyste grusze, cienkie sosny. Grób ten znajdował się na końcu alei, za kamieniem pełnym wgłębień i wypukłości, miejscami porosłym siwym i brunatnym mchem. Położenie to było odzwierciedleniem całego ich życia, które miało ogromny związek z przyrodą. Jan i Cecylia ciężką i wspólna pracą próbowali okiełznać przyrodę, jednocześnie żyjąc z nią w harmonii. Grób Jana i Cecylii wkomponowany był w przyrodę, był zadbany i pamiętano o nim. Grób ten był bardzo ważny dla rodu Bohatyrowiczów, ponieważ był dowodem dalekiej przeszłości rodziny, poświęcenia przodków dla pracy. Bohatyrowicze dzięki pracy rozumieją świat, to ona daje im siłę, ład i szczęście. Ich przodkowie dzięki pracy czuli się szczęśliwsi, dzięki swojej wytrwałości założyli osadę. Mogiła ta jest także symbolem wielkiej miłości, jaką żywili do siebie Jan i Cecylia. Ponieważ nie mogli być małżeństwem w swoim środowisku (ze względów nierówności społecznej), to razem wyruszyli szukać miejsca, gdzie nikt ich nie znajdzie i w szczęściu będą mogli przeżyć swoje życie. Szukali miejsca, gdzie będzie dużo pracy, bo ona daje im szczęście. Tak też wychowali swoje dzieci. W tamtych czasach praca była najważniejszą wartością człowieka. To dzięki niej można było powiedzieć, że ktoś jest godnym człowiekiem i zasługuje na wiele gdyż potrafił działać i pracować. Była to również dla ojczyzny, działanie na korzyść kraju nie przez walkę lecz właśnie przez ciężką prace. Praca była zgodna z ówczesnymi programami pozytywistycznymi gdzie główną odgrywała ona główną rolę. ————————————————————————————————— opisanie ich mogiły Mogiła ta to grób czterdziestu ludzi walczących w powstaniu styczniowym o wolność dla ojczyzny. To miejsce ostatniej, wspólnej walki ludzi z różnych klas połączonych ze sobą ideami, dążących do uwolnienia kraju. Na podstawie tej bitwy i całego powstania styczniowego można ocenić bohaterów przez ich stosunek do mogiły. Mogiła powstańców również była wtopiona w naturę. Jednakże położenie tej mogiły świadczyło o próbie zapomnienia wydarzeń, które zdarzyły się w przeszłości. Starano się zapomnieć o dawnych celach i dążeniach. Niewiele osób pamięta o tym grobie, są to Anzelm i Jan oraz Andrzejowa, która uczęszcza tam od czasu do czasu. Prawda, niestety jest bardzo gorzka- nikt nie pamięta już o powstańcach. Znajdował się on, podobnie jak grób Jana i Cecylii, w lesie. Dookoła pełno było różnej roślinności: smukłych jodeł, młodych zarośli, paproci, traw, dzięcieliny, nieśmiertelników. Ale położenie świadczy tylko o pragnieniu zniknięcia tej mogiły, staraniu ukrycia jej w przyrodzie. W przeciwieństwie do drugiej mogiły nie chciano o niej pamiętać. To zapomnienie świadczy o tym, ze niektórzy pragną zapomnieć o wspólnej walce, ideałach i poświęceniu. Mogiła powstańców jest symbolem walki o dobro ojczyzny, wspólnych ideałów i celów. Jest to również symbol solidarności i patriotyzmu. Spoczywa w niej 40 powstańców. W nadniemeńskiej przestrzeni mogiła stanowi miejsce święte. Liczba 40 upodabnia poległych powstańców do 40 biblijnych męczenników, naznacza ich szczególną sakrą. Pamięć o bohaterskiej walce przodków określa stosunek potomnych; staje się drugim ważnym kryterium oceny wartości człowieka. Podczas powstania styczniowego zacierały się ślady warstw społecznych, wszyscy byli równi. Zapomnienie o tej mogile przez Korczyńskich świadczy o tym, że wstydzą się wspólnej przeszłości i poświęceniu. ———————————————————————————————opisanie innej mogiły

Najważniejszymi cechami czy wartościami ówczesnych ludzi była przede wszystkim praca, ojczyzna oraz szacunek do przeszłości. Właśnie te cechy są przedstawiane na podstawie dwóch mogił: mogiły miłości i mogiły wspólnej walki o dobro ojczyzny. Owe mogiły każda na inny sposób były czczone i zapamiętane. Pomimo iż ród Korczyńskich nie dbał o mogile powstańców chcąc zapomnieć to i tak świadomość o wspólnej przeszłości z Bohatyrowiczami tkwiła w nim. Dla tych ludzi nie miała znaczenia piękna przeszłość. Najważniejsza jest teraźniejszość i pieniądze. Są to kosmopolici oraz tchórze, którzy nie zwracają uwagi na to, że gdyby nie ich przodkowie to mogli by nie mieć tego co mają. Dzięki Janowi i Cecylii ich dzieci i kolejne pokolenia dbają o mogiły z należytą czcią pamięcią oraz zgodnie z tradycja której nauczyli się od swych rodziców. Mogiły w „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej pełnią ważną funkcję. Przekazują i przypominają ważne wartości jak praca, miłość czy równość ludzi. Jest tu również ukazywana miłość do ojczyzny i poświecenie dla niej. Niestety, o niektórych wartościach ludzie pragną zapomnieć, ich stosunek do przeszłości jest obojętne o ile nawet żaden. Chcą by pewne sprawy było poza nimi, ale im się to nie udaje. Orzeszkowa starała się przekazać czytelnikowi te prawdy, które powinny być najważniejsze i najbardziej cenione, przypomniała o powstańcach, o ich poświęceniu i celu. Do wartości tych pragną powrócić Witold i Justyna. Ideały, które chcą przekazać innym Witold i Justyna, mają charakter utylitarny. Justyna podziwiała ludzi, którzy razem walczyli o dobro ojczyzny, bez względu na pochodzenie. Ich wspólnym celem było zwycięstwo. Dlatego Justyna podjęła próbę przypomnienia o tym grobie i pogodzenia zwaśnionych rodzin. Orzeszkowa chciała uświadomić wszystkim ludziom te prawdy, dlatego też stworzyła obraz dwóch mogił, na które czytelnicy zwrócili uwagę. Wniosek sam nasuwa się na myśl. ———————————————————— a to podsumowanie.

8.POTOP KU POKRZEPIENIU SERC:

Potop powstawał w szczególnych okolicznościach historycznych, w których brak własnych instytucji państwowych i zniknięcie Polski z mapy świata skłaniało Polaków do poszukiwania tożsamości narodowej w przeszłości. Wśród licznych ówczesnych szkiców i powieści historycznych Potop, tak jak cała Trylogia, realizował zapotrzebowanie na mit wielkości narodowej, który mobilizowałby świadomość narodową. Sienkiewicz odnalazł w dokumentach XVII wieku i zawarł w powieści dwa składniki, które miały dać nadzieję współczesnym mu Polakom: wielkość tkwiącą w postaciach, czynach i zdarzeniach oraz przykłady takich sytuacji, które udowadniały, że istnieje możliwość wyjścia z najbardziej nawet tragicznej sytuacji.

Historia przedstawiona w Potopie dzieli się na dwie części. Pierwsza to doprowadzenie kraju do prawie całkowitego upadku, druga to zakończone sukcesem oswobadzanie kraju. Uwolnienie kraju od najeźdźcy szwedzkiego wiąże się ze zmianą w postępowaniu Polaków, którzy odrzucili prywatę i poświęcili wszystko dla ocalenia Rzeczpospolitej.

Pokrzepieniu serc służy bez wątpienia ukazanie uratowania kraju, który wydawał się być już stracony. Taką samą funkcję miało także obszerne ukazywanie w powieści zwycięstw polskich, jak na przykład sukces w bitwie pod Prostkami czy odbicie Warszawy z rąk szwedzkich i pojawiające się tylko w zdawkowych relacjach świadectwa polskich porażek. Pokrzepienie serc dokonywało się także przez ukazanie niezachwianych wartości narodu polskiego. Kiedy wydaje się, że wszystko zostało już stracone, cały naród zrywa się do obrony na wieść o ataku szwedzkim na Jasną Górę. Sienkiewicz wykorzystuje tu przede wszystkim funkcję narodową i społeczną religii, a nie jej mistyczny i ponadnarodowy charakter.

POWIEŚĆ HISTORYCZNA:

• dwu-wątkowość: najazd wojsk szwedzkich na Rzeczpospolitą i jego moralnych konsekwencji historyczno-polityczny oraz romans oparty na strukturze trójkąta,
• niespodziewane zwroty akcji: (ucieczka Radziwiłła prowadzonego przez Kmicica, wysadzenie kolumbryny)
• duża aktywność postaci,
• dokładny opis historycznych wydarzeń (obrona Jasnej Góry, szturm na Warszawę)
• oraz obyczajowych (rozstania i powroty Oleńki i Andrzeja)
• spójność wydarzeń,
• motywy baśniowe – wychodzenie bohaterów z sytuacji bez wyjścia, zwycięstwo dobra nad złem,
• pierwiastki epopei – wybór powstania narodowego na główny wątek;
• elementy powieści przygodowej – dwóch przeciwnych sobie bohaterów stara się o rękę jednej wybranki (pojedynki, porwania, ucieczki,)
• elementy legendy – oblężenie Częstochowy, przepowiednia Łuszczewskiego;
• dziejopisarstwo – czerpanie informacji ze źródeł historycznych;
• realistyczna powieść – wierne odwzorowanie bitew, społeczeństwa, kultur, wyglądu pomieszczeń, uczt, turniejów rycerskich,

9. ASNYK: DAREMNE ŻALE: wiersz odzwierciedla szczególnie dobitnie próbę odnalezienia siebie w nowych czasach. Poeta zaczyna od przypomnienia sobie i innym procesu przemian, który nie pozwala na powroty tego co było. Jedynym więc rozsądnym wyjściem dla człowieka, który nie chce stać z boku, jest „z żywymi naprzód iść, po życie sięgać nowe”. Wypowiedzi kieruje do osób należących do pokolenia, które odchodzi w przeszłość. Uświadamia im, że rozwój i przemijanie jest rzeczą naturalną i trzeba się z tym zgodzić, by móc dalej normalnie funkcjonować. Nie można upierać się przy starych sposobach i formach życia i postępowania. Należy uznać nieodwracalność historycznych procesów i biegu dziejów, przystosować się do nowego życia w teraźniejszości, choćby różniła się od tego co było przez lata umiłowane. Nie ma sensu na sile próbować cofać się wstecz, a iść z postępem w sercu pielęgnując pamięć o minionych czasach i ich dziełach, wciąż się rozwijać, pamiętając jednak o tradycji. DO MŁODYCH: w tym wierszu wyraża przekonanie o koniecznej jedności jednego postępu i tradycji, zwraca też uwagę na szacunek dla zdobyczy przeszłości, bo przecież wszystko przemija i dzisiejsi nowatorzy także utoną w mrokach przyszłości. (Apeluje więc do młodych o poszukiwanie prawd i odkrywanie nowych nie odkrytych dróg akceptuje w ten sposób pozytywistyczną koncepcję postępu i rozwoju nauki) równocześnie przestrzega pozytywistów przed zbyt radykalnym odcinaniem się od spuścizny epoki poprzedniej i dorobku minionych pokoleń). Świat przedstawiony w utworach charakteryzował się zatem dychotomia: przeszłości i przyszłości, nowości i tradycji, pokoleń dawnych i współczesnych. Ten nurt stałego stawania się, wyrastania z przeszłości tego, co jest teraźniejsze i co tworzy przyszłość, stanowi myśl przewodnia jego poezji.

Wstrząsający w swej wymowie jest wiersz „Wolny najmita”, ukazujący ekonomiczne skutki przeprowadzonego przez carat uwłaszczenia. Chłop otrzymał wolność wraz z kawałkiem ziemi, lecz ta znikoma ilość gruntu nie mogła zapewnić mu bytu. Wolny najmita przymierał więc głodem i nikt nie poczuwał się do odpowiedzialności za jego los. Jako człowiek wolny mógł pracować lub nie, mógł umrzeć, gdzie chciał. Wolność jego ograniczała się więc do wyboru miejsca i rodzaju śmierci. Nie mogąc nigdzie znaleźć pracy, nie mając pieniędzy na spłatę zaciągniętych długów – umierał pod płotem lub w przydrożnym rowie. Wiersz „Wolny najmita” wchodzi w skład całego cyklu poetyckiego, noszącego tytuł „Obrazki”. W cyklu tym znajdują się też znane powszechnie i popularne wiersze: „Jaś nie doczekał”, „W piwnicznej izbie”, „Przed sądem”. Bohaterami utworów są dzieci, dzięki czemu podkreślona została tragiczna sytuacja życiowa tych najbardziej bezbronnych istot. Każdy obrazek można nazwać miniaturową nowelą (posiada jeden wątek, toczy się akcja, narracja odautorska prowadzona jest w pierwszej osobie liczby pojedynczej).

Wierzę wbrew nadziei. Słowa te, będące romantycznym credo, odnoszą się do postawy zniewolonego narodu, który mimo beznadziejnej sytuacji musi wierzyć w lepsze jutro, w sukces i niepodległość, nie może poddawać się rezygnacji i zwątpieniu, bo one odbierają siłę i zdolność wartościowania istotnych dla narodu spraw, musi mieć ugruntowaną tożsamość narodową i, tak jak Konopnicka, starać się zaszczepić te wartości w Polakach.