Andrzej Wajda (ur. 6 marca 1926 w Suwałkach) – polski reżyser filmowy i teatralny, w latach 1989–1991 senator I kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego. Popularność zdobył filmami inicjującymi tzw. polską szkołę filmową: Kanałem oraz Popiołem i diamentem, w których dokonywał rozrachunku z czasami II wojny światowej. Był także autorem takich ekranizacji dzieł literackich, jak Popioły, Brzezina, Wesele, Ziemia obiecana, Panny z Wilka i Pan Tadeusz. Współtworzył kino moralnego niepokoju, w którego ramach powstały osadzone w tematyce społecznej, demaskujące patologie systemu komunistycznego w Polsce obrazy: Człowiek z marmuru i jego kontynuacja Człowiek z żelaza, nagrodzona Złotą Palmą w Cannes. Do współczesnej twórczości Andrzeja Wajdy należą martyrologiczny film Katyń oraz eksperymentalny Tatarak. Reżyser zainicjował również powstanie istniejącego w latach 1972–1983 Zespołu Filmowego X, Mistrzowskiej Szkoły Reżyserii Filmowej utworzonej w 2001 roku oraz autorskiego studia filmowego. Jego działalność teatralna obejmowała wystawianie sztuk w teatrach gdańskich, warszawskich, krakowskich oraz za granicą. Twórczość Andrzeja Wajdy charakteryzuje się nawiązywaniem do polskiego symbolizmu i romantyzmu, a także rozrachunkiem z mitami występującymi w świadomości narodowej Polaków. Reżyser za swoje zasługi w rozwoju kinematografii był wielokrotnie nagradzany, między innymi za całokształt twórczości otrzymał w 2000 roku MŁODOŚĆ I WYKSZTAŁCENIE Andrzej Wajda pochodzi z rodziny zawodowego wojskowego – Jakuba, syna Kazimierza Waydy, oraz Anieli, nauczycielki[1]. Dzieciństwo spędził w miastach, w których stacjonował jego ojciec: Suwałkach i Radomiu. Ojciec, w stopniu kapitana, brał w 1939 roku udział w kampanii wrześniowej, trafił do niewoli radzieckiej i padł ofiarą zbrodni katyńskiej[2]. Latem 1939 roku Andrzej Wajda bez powodzenia zdawał do Korpusu Kadetów we Lwowie. Według własnych wspomnień w czasie wojny przebywał w Radomiu, a także w domu braci ojca w Krakowie, gdzie przez pewien czas pobierał nauki malarstwa[1]. Podczas okupacji niemieckiej uczęszczał w Radomiu na tajne komplety, kończąc gimnazjum dla dorosłych i zdając tak zwaną małą maturę[3]. Okupację przetrwał, pracując na warsztatach; pełnił też w latach 1942–1944 funkcję łącznika w Armii Krajowej[3]. Po zakończeniu wojny, w latach 1946–1950, studiował malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie był członkiem powołanej przez studentów tzw. grupy samokształceniowej[4]. Ostatecznie zrezygnował z twórczości malarskiej, zaczynając studiować reżyserię w Szkole Filmowej w Łodzi[3]. Studia ukończył w roku 1953, a dyplom otrzymał w roku 1960[5].Nagrodę Akademii Filmowej – Oscara. Działalność teatralna Andrzej Wajda oprócz reżyserią filmu zajmował się także działalnością teatralną. Wystawiał sztuki w teatrach gdańskich, warszawskich, krakowskich oraz za granicą. Realizował takie sztuki jak Hamlet Williama Szekspira (1960, 1981, 1989), Wesele Stanisława Wyspiańskiego (1963, 1991, 1992, 1994), Biesy Fiodora Dostojewskiego (1971, 1974, 2004), Noc listopadowa Stanisława Wyspiańskiego (1974, 1979), Sprawa Dantona Stanisławy Przybyszewskiej (1975, 1978, 1980, 1982), Emigranci Sławomira Mrożka (1976), Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego (1977), Antygona Sofoklesa (1984) i Makbet Williama Szekspira (2004)[126]. Działalność polityczna Od czasu premiery Człowieka z marmuru Andrzej Wajda był zaangażowany w działalność polityczną, wspierając ruch opozycyjny w komunistycznej Polsce, w tym wydarzenia sierpnia 1980 roku. Wszedł w skład komitetu organizacyjnego IV „Solidarnościowego” Kongresu Kultury Polskiej, zainicjowanego przez środowisko solidarnościowe i zorganizowanego bez wsparcia ze strony władz państwowych. Kongres miał się planowo odbyć od 11 do 13 grudnia 1981 roku, został faktycznie przerwany ostatniego dnia na skutek wprowadzenia stanu wojennego[127]. W 1989 roku Andrzej Wajda z inicjatywy Lecha Wałęsy znalazł się wśród kandydatów do parlamentu rekomendowanych przez Komitet Obywatelski „Solidarność”. Wystartował w wyborach parlamentarnych do Senatu z okręgu wyborczego utworzonego w województwie suwalskim[128]. W głosowaniu z 4 czerwca 1989 roku otrzymał największą liczbę głosów w tym okręgu (105 407), uzyskując tym samym jeden z dwóch mandatów przypadających na to województwo[129]. Po zwycięstwie w wyborach wszedł w skład Senatu I kadencji, należąc do Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Został członkiem Komisji Kultury, Środków Przekazu, Nauki i Edukacji Narodowej oraz Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą[130]. Celem jego działalności była ochrona rodzimej produkcji filmowej w warunkach rodzącego się kapitalizmu[131]. W czasie konfliktu w środowisku solidarnościowym i w samym OKP w czerwcu 1990 roku wystąpił z niego wraz z kilkudziesięcioma członkami parlamentu. W 1991 roku wstąpił do Parlamentarnego Klubu Unii Demokratycznej[132][133]. Ostatecznie zrezygnował z dalszej działalności politycznej, nie ubiegając się o reelekcję w następnych wyborach[134]. W kolejnych latach wielokrotnie publicznie jednak udzielał poparcia określonym środowiskom politycznym w trakcie kampanii wyborczych, w szczególności wspierał Unię Wolności (m.in. jako członek komitetu honorowego przed wyborami w 2001 roku[135]). W 2010 roku poparł Bronisława Komorowskiego jako kandydata na urząd Prezydenta RP[136], a rok później Platformę Obywatelską w wyborach krajowych[137]. Styl filmowy

O ile w początkowej fazie swej twórczości Andrzej Wajda odwoływał się do socrealizmu, w Kanale zerwał ze schematami tego nurtu; w tym filmie po raz pierwszy przedstawił żołnierzy Armii Krajowej jako tragiczne postaci ówczesnego pokolenia, odżegnując się od propagandy ukazującej ich w formie „zaplutych karłów reakcji”[138]. W Popiele i diamencie zaznaczyły się dwie cechy, które pojawiały się dalej w jego twórczości: operowanie symboliką (na przykład główny bohater ginący na „śmietniku historii”[139]) oraz polemika z romantycznym mitem bohatera oddającego życie za ojczyznę[140]. Andrzej Wajda w swojej trylogii wojennej oddawał tragedię pokolenia wojny[141], osiągając to poprzez użycie jaskrawych środków artystycznych: surrealistycznych, ekspresjonistycznych czy też barokowych[142]. W takich filmach jak Popioły czy Wesele Andrzej Wajda odtwarzał polską symbolikę narodową wraz z postaciami patriotycznymi, heroicznymi w swej zaciekłości, ale skazanymi na przegraną przez historię. Podkreślał również fakt niemożności zjednoczenia się narodu polskiego w obliczu klęski narodowej, wskazując na wewnętrzne podziały klasowe w przeszłości[140]. Do tradycji martyrologicznej powrócił jednak w filmie Katyń, dając obraz męczeństwa polskiego w trakcie II wojny światowej[143]. Reżyser posługiwał się nie tylko symbolizmem w swej twórczości – od lat 70. zaczął zmieniać styl filmowy. W Ziemi obiecanej zagęszczał środki wyrazu, łącząc naturalistyczną brutalność z wizją ekspresjonistyczną[144]. Jego filmy z okresu kina moralnego niepokoju były z kolei skupione na tematyce publicystycznej[145] z elementami kina psychologicznego[144]. W Człowieku z marmuru reżyser dokonywał rozrachunku z czasami stalinizmu, a w Człowieku z żelaza stworzył nowy mit solidarnościowy – symboliczne zjednoczenie narodu polskiego przeciwko komunizmowi[145]. W jego twórczości znalazło się też miejsce na rozważania o śmierci i przemijaniu, prezentowane w Pannach z Wilka i Tataraku[143]. ŻYCIE PRYWATNE Andrzej Wajda był czterokrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była Gabriela Obremba, zaś drugą Zofia Żuchowska. Z trzecią żoną, aktorką Beatą Tyszkiewicz, ma córkę Karolinę Wajdę[146]. Jego czwartą żoną jest artystka Krystyna Zachwatowicz[147].