Kultura średniowiecznej Europy

Na początku swojej pracy chciałabym wyjaśnić termin „kultura”oraz ogólnie scharakteryzować epokę wieków średnich. „Kultura ” wywodzi się od łacińskiego „colere”, które oznaczało m.in. kształcenie, czyli dążenie do czegoś nowego. Obecnie kulturę definiujemy jako „całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa ”. Średniowiecze to natomiast polski odpowiednik łacińskiej nazwy media aetas (wieki średnie) nadanych przez twórców XV I XVI wiecznych w epoce uznanej przez nich , niezgodnie z prawdą za okres zastoju kulturowego. Za umowny początek tej epoki przyjmuje się upadek cesarstwa Zachodnio-rzymskiego czyli rok 476 n.e , koniec zaś określa się rokiem 1492- odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba lub 1453 – upadek Cesarstwa Bizantyjskiego lub rok 1517- wystąpienie Marcina Lutra. Wszystkie te daty wiążą się z ważnym wydarzeniem dla historii . Średniowiecze jest jedną z epok , którą stereotypowo postrzegamy jako „wieki ciemne” , zastój kulturowy. Stereotyp ten obalił w swojej jednej z wielu książce poświęconej tej epoce pt. „Długie Średniowiecze ” Jacques Le Goff. Jest ona zbiorem artykułów, stanowiących zbiór głównych tez badawczych autora dotyczących średniowiecza, widzianego jako epoka w której narodziły się pewne prądy, zjawiska mające wpływ na rozwój cywilizacji. W swojej pracy pokaże blaski i cienie tej epoki. Co więc zawdzięczamy tej epoce ? Jak wielki jest jej dorobek ? Na pytanie te odpowiedz będzie jasna po przeanalizowaniu dokonań tej epoki. Jak powiedział Lucien Febvre „Historyk nie jest tym który wie, jest tynm , który szuka. ” Po bliższym przyjrzeniu się tej epoce można zauważyć liczne dokonania tego okresu, które przedstawię w tej pracy . Kultura średniowiecza na terenie Europy rozwijała się od końca V wieku do końca wieku XV. Charakteryzowała się uniwersalizmem kulturowym. Uniwersalizm z łac. Uniwersalis- powszechny , ogólny, to jednolitość kultury europejskiej w tym czasie, funkcjonowanie gospodarki feudalnej i monarchii stanowej na całym kontynencie oraz jedność pod względem religijnym oraz dominująca rola polityczna i kulturowa kościoła. Nie bez znaczenia był również fakt ,że łacina była językiem urzędowym we wszystkich państwach. Uniwersalizm polegał na wykształceniu się jednego wzorca, wypracowanego przez duchownych , na podstawie którego powstawały dzieła. Głównym poglądem średniowiecza, który wyznaczał uniwersalizm był teocentryzm , według którego Bóg (theos) znajduje się w centrum, jest przyczyną ośrodkiem i celem wszystkiego. Religia znajdowała się w centrum nie tylko życia ludzi , ale i sztuki oraz literatury. Kultura średniowiecza wypracowała wzór, według którego człowiek powinien postępować. Był to wzór ascety. Silna więc była rola kościoła rosnąca z chrystianizacją kolejnych krajów europejskich. Przez wiele stuleci przyjęcie stanu duchownego było najłatwiejszą drogą do zdobycia wykształcenia. Zakładano szkoły przykościelne. Po reformie życia zakonnego dokonanej przez św. Benedykta w VIw. Klasztory zaczęły zyskiwać na znaczeniu, stając się ważnym ośrodkiem edukacji i nauki. Do czasu upowszechnienia się druku w Europie w XV wieku, klasztory były głównym dostarczycielem książek, które mnisi przepisywali ręcznie, zdobili i oprawiali. Biblia pauperum poprzez obrazy scen biblijnych przybliżyła niepiśmiennym osobą Pismo Święte. Ogromną rolę dla edukacji kobiet odegrały klasztory żeńskie. Wcześniej szersze wykształcenie odbierały jedynie kobiety z rodzin królewskich lub książęcych. Studia uniwersyteckie były zarezerwowane jedynie dla mężczyzn. W szkolnictwie dokonano podziału na siedem sztuk wyzwolonych:

• trivium : gramatyka , retoryka i dialektyka
• quadrivium : muzyka, gramatyka , arytmetyka , astronomia Istniały szkoły miejskie oraz klasztorowe i katedralne. Dzięki nim postąpił proces alfabetyzacji krajów europejskich. Na ówczesnych uniwersytetach wykładano prawo, medycynę sztuki wyzwolone i teologię. Pierwszym stopniem naukowym był bakalarz , kolejnym magister i doktor. Uniwersytety cieszyły się ogromną popularnością. Do końca XIVw. powstało ich w Europie około 65. W 1364 roku Akademię Krakowską ufundował Kazimierz Wielki. Podstawą nauki średniowiecza był dorobek starożytnych. Izydor z Sewilli stworzył encyklopedyczne dzieło , w której zawarł całość ówczesnej wiedzy o świecie. Wyobrażano sobie , że istnieją jedynie trzy kontynenty – Europa , Azja i Afryka. Nauka pozostawała pod wpływem teologii i Pisma Świętego. Dlatego też przyjęto geocentryczny punkt widzenia , który zakładał że Ziemia jest w kształcie nieruchomej kuli jest ośrodkiem wszechświata. Jednak poprzez liczne doświadczenia poszerzały się zasoby wiedzy praktycznej. Służyły temu liczne podróże odbywane przez ludzi średniowiecznych , a także handel, który wyznaczał swe szlaki od Europy po krańce Azji. Podróże jak i przewóz towarów odbywały się drogą morską lub lądową , co pozwoliło na rozwój geografii. Dzięki temu powstały coraz bardziej szczegółowe i dokładne mapy. Kultura średniowieczna ma swoje źródło zarówno w chrześcijaństwie, jak i w dziedzictwie antyku. Najważniejsi filozofowie tej epoki wzorowali się na filozofii starożytnej , dopasowując ją do obowiązującego w średniowieczu światopoglądu chrześcijańskiego. Święty Augustyn , odwołując się do dzieł Platona stworzył dokręty filozoficzną zwaną augustynizmem, która przez kilka wieków była oficjalną wykładnią nauki kościoła. Z kolei Albert Wielki i jego uczony św. Tomasz z Akwinu, czerpiący z arystotelesowej filozofii i logiki , stworzyli podstawy scholastyki drugiego najistotniejszego prądu umysłowego polegającego na rozumowym uzasadnieniu prawd wiary. Prądem dominującym w nauce średniowiecza był:
• tomizm : był to pogląd stworzony przez świętego Tomasza z Akwinu, według którego najważniejszym celem w życiu człowieka jest wiara w Boga, poznanie go i dotarcie do niego. -augustynizm : zakładał , że człowiek jest ciągle rozdarty pomiędzy dążeniem do świętości ,a sprawami ziemskimi, pogląd ten wywodzi się od św. Augustyna , który twierdził , że człowiek nigdy nie osiągnie szczęścia , bo jego dusza będzie rozdarta. Średniowieczna kultura europejska dotyczyła też takich dziedzin życia jak: literatura, malarstwo , sztuka i architektura. Literatura wieków średnich charakteryzuje się anonimowością , propagowała ideały średniowiecza, pisana była łaciną, charakterystyczne również było zdobienie i ręczne pismo. Do najbardziej znanych dzieł literackich wieków średnich możemy zaliczyć : eposy rycerskie , kroniki, roczniki, żywoty świętych utwory o tematyce religijnej. Eposy rycerskie charakterystyczne dla średniowiecza, które przetrwały do naszych czasów to m.in. : „Pieśń Rolanda” i „Poemat o cydzie” . Każdy epos rycerski opowiada dzieje rycerza , dla którego najważniejszy był Bóg , honor i ojczyzna. Kolejne gatunki literacki, które charakteryzują średniowiecze to roczniki i kroniki ich podstawowym celem było opisanie i przedstawienie najważniejszych wydarzeń z życia króla, rodziny królewskiej , wydarzeń w państwie i związanych z tymi wydarzeniami opisami. Głównymi hasłami epoki średniowiecza , było ”Memento Mori”- pamiętaj o śmierci, oraz „at maiorem dei gloriam” czyli wszystko dla Boga , jego wiecznej chwały i życia wiecznego po śmierci. Podobnie jak inne dziedziny ówczesnej kultury , teatr był zdominowany przez tematykę religijną. Najważniejszym gatunkiem dramatycznym średniowiecza, były misteria, powstałe z liturgii kościelnej i bazujące przede wszystkim na tekstach biblijnych oraz opowieściach hagiograficznych i apokryfach. Ich największy rozkwit przypada na wiek XII i XIII. Z misteriów religijnych wywodzą się zarówno późniejsze oratoria , jak i typowe dla kultury ludowej przedstawienia jasełkowe i szopki. W średniowiecznych spektaklach w rolę poszczególnych postaci wcielali się głównie klerycy, zaś w przedstawieniach o bardziej ludycznym , rozrywkowym charakterze pojawiali się zawodowi aktorzy. Wraz z rozwojem epoki średniowiecza , rozwijała się muzyka. Do około IX wieku podstawowym rodzajem muzyki była monodia (śpiew jednogłoskowy) charakter pieśni solowych z towarzyszeniem instrumentu miały typowe dla tego okresu formy muzyczne jak kanon czy organum. Kultura średniowiecza dzieli się na dwa okresy: romański i gotycki. W okresie romańskim, który pojawił się między wiekiem X a XIII wyróżniamy renesans karoliński. Były to czasy ożywienia kulturalnego spowodowanego działaniami cesarza Karola Wielkiego. Zaczął on od reformy szkolnictwa. Nastąpił rozwój dziejopisarstwa. Budowle w stylu romańskim były surowe , przyjmowały kształt prostych brył. Najczęściej stosowano płaskie sklepienie , ewentualnie sklepienie krzyżowe i beczkowe, okna były bardzo małe. Najczęściej w tym stylu powstawały świątynie i pałace. W rzeźbie nie dbano o zachowanie właściwych proporcji . Również malarstwo ozdabiało obiekty architektoniczne ,a głównym motywem była tematyka religijna. Następnym stylem charakteryzującym średniowiecze jest gotyk. Narodził się on w XII w. we Francji. W całej Europie sztuka gotycka powstawała od XIII do XV wieku. Inaczej niż w stylu romańskim, w stylu gotyckim wznoszono także budynki świeckie. Budynki gotyckie były wysokie , smukłe i budowane często z cegły. Maiły one duże okna i rozety często wypełnione witrażami, ostrołuki. Dalej dominowały motywy religijne. Typowym przykładem sztuki gotyckiej jest Katedra Noter-Dame , w sztuce gotyckiej rzeźba nie jest już jedynie dekoracją, ale staje się samodzielnym obiektem. Podsumowując powyższe przykłady są dowodem na to że średniowiecze nie jest zastojem kulturowym. Przypisana jej stereotypowo nazwa „ciemne wieki ” jest błędna. Jej dorobek odegrał ważną rolę w procesie kształtowania państw europejskich. Poglądy , filozofia , a także kultura , sztuka , nauka i architektura miały duży wpływ na powstanie i rozwój wielu państw Europy. Kultura Średniowiecza stworzyła główną bazę do powstania kolejnych kultur i ich rozwój. Nie są więc to wieki ciemne. W epoce tej rozwijało się nie tylko szkolnictwo czy sztuka , ale i sposób postrzegania świata przez człowieka. Moim zdaniem , epoce tej bardzo dużo zawdzięczamy.

Bibliografia :
Wiedza o kulturze – podręcznik R. Chymkowski, M. Wójtowski Średniowiecze. Historia 1, cz. II. Zakres rozszerzony B. Burda, B. Halczak, R. Józefiak, M. Szymczak http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Aredniowiecze http://sredniowiecze.klp.pl/ „Od plemion do państwa Gnieźnieńskiego” http://historia.gazeta.pl/historia/1,99545,6653179,Kultura_sredniowieczna_w_Europie.html