Pozytywistyczne wzorce i antywzorce. Omów temat, analizując podany fragment powieści E. Orzeszkowej. Zwróć uwagę na środki nadające tekstowi charakter dydaktyczny.

Epoka oświecenia to czas gwałtownego sprzeciwu, odrzucenia zastanych koncepcji estetycznych i filozoficznych, a także zawartych w literaturze poprzedniego okresu poglądów, dotyczących wizji świata i człowieka, któremu zarzucano ciemnotę i zacofanie. Cechy światopoglądu oświeceniowego tj. racjonalizm (ratio =rozum, wiara w rozum, jako najistotniejszą cecha i siła człowieka - twierdzenie Kartezjusza : “Myślę więc jestem”) i empiryzm (doświadczenie jedynym sposobem poznania świata) sprawiły, że stworzono nowy typ bohatera literackiego, który stał się nowym wzorem dla czytelników i będącym w pełnym słowa znaczeniu człowiekiem oświeconym.

Epoka oświecenia to czas gwałtownego sprzeciwu, odrzucenia zastanych koncepcji estetycznych i filozoficznych, a także zawartych w literaturze poprzedniego okresu poglądów, dotyczących wizji świata i człowieka, któremu zarzucano ciemnotę i zacofanie. Cechy światopoglądu oświeceniowego tj. racjonalizm (ratio =rozum, wiara w rozum, jako najistotniejszą cecha i siła człowieka - twierdzenie Kartezjusza : “Myślę więc jestem”) i empiryzm (doświadczenie jedynym sposobem poznania świata) sprawiły, że stworzono nowy typ bohatera literackiego, który stał się nowym wzorem dla czytelników i będącym w pełnym słowa znaczeniu człowiekiem oświeconym. Z jego światopoglądu usunięto przede wszystkim pierwiastek religijny - człowiek XVIIIw był pojmowany nie jako istota duchowa ale społeczna. Rozum jest tym co według pisarzy i publicystów tamtego okresu odróżnia człowieka od zwierzęcia. Człowiek oświecony powinien kształtować swój umysł nie tylko przez czytanie poezję, ale także poznawać dzieje swojego narodu, poradniki dotyczące gospodarowania, traktaty polityczne gdyż dzięki nim wykorzysta swą wiedzę w służbie ojczyźnie. Z ducha miłości do ojczyzny wyrasta oświeceniowy patriotyzm, wyrażający się przede wszystkim w cierpliwej pracy nad poprawą ustroju Rzeczypospolitej. Jego podstawą jest służba ojczyźnie w czasie pokoju, poprzez redagowanie nowych, sprawiedliwszych praw jak i poprzez wprowadzanie zasad społecznej sprawiedliwości w życiu codziennym. Tak naprawdę jednak nie ma jednego wzorca “człowieka oświecenia” typowego dla tej epoki, która sama w sobie jest różnorodna, trójstylowa, złożona. W świetle ideologii epoki , jej racjonalizmu i “powrotu do świata rzeczy” wzorcowym modelem powinien być “umysł oświecony” tj. Wolter, Ignacy Krasicki, Diderot. Ten portret to usposobienie umysłowych osiągnięć epoki: reprezentuje erudycję, zaufanie wobec nauki, zdystansowanie wobec religii, zwolennik reform, humanista. Jest wielbicielem sztuki, walczy o rozwój kultury, nie stroni od kunsztownej mody, pięknego otoczenia. Ten XVIII wieczny “oświecony erudyta” jest ojcem wielu naszych współczesnych poglądów, gdyż głosił i utrwalał ideały tj. równość ludzi, potrzebę edukacji, walkę z zabobonem, możliwość zarządzania własnym losem. Odpowiedzialny jest także w dużej mierze za materializm współczesnego świata - dzięki rozwojowi nauki i wynalazkom odchodzi mistyka i uduchowienie ludzkich działań.