1. Pojęcie bezrobocia

Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów. Natomiast według Międzynarodowej Organizacji Pracy, której definicję pracy honorują badania statystyczne prowadzone w krajach Europy w ramach systemu Eurostat, osoba bezrobotna to taka, która w tygodniu, w którym były wykonywane badania, nie wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez godzinę. Bezrobocie można rozpatrywać w skali makro i mikro. Z bezrobociem w skali makro mamy do czynienia wtedy, gdy na określonym obszarze geograficznym liczba osób zdolnych do pracy pozostaje poza zatrudnieniem. Natomiast bezrobociem w skali mikro jest utrata pracy z powodu braku kwalifikacji lub innych umiejętności dzięki, którym można objąć i utrzymać określone stanowisko. Pod pojęciem bezrobotnego można rozumieć osobę niezatrudnioną, nieprowadzącą działalności gospodarczej i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia - jest to szeroka definicja. Natomiast wąską stosują państwowe Urzędu Pracy (powiatowe lub wojewódzkie). I tak bezrobotnym w rozumieniu przepisów Ustawy o promocji rynku pracy jest osoba, która: • ukończyła 18 rok życia (pełnoletnia), • nie ukończyła 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn, • aktualnie nie uczy się na żadnym szczeblu kształcenia lub nie jest skierowana na szkolenie przez PUP, • jest zameldowana lub pozostaje w naszym kraju legalnie lub jej pobyt może zostać zalegalizowany (azyl polityczny, karta stałego lub czasowego pobytu, obywatele UE). Podstawowym miernikiem wielkości bezrobocia jest stopa bezrobocia. Stopa bezrobocia jest to iloraz bezrobotnych przez aktywnych zawodowo w danej kategorii ludności. Aktywni zawodowo definiowani są przez GUS jako osoby pracujące, osoby poszukujące pracy, bezrobotni, niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia w niektórych zawodach). Natomiast do aktywnych zawodowo cywili nie wlicza się pracowników: wojska, policji oraz służb ochrony państwa.

2. Rodzaje i przyczyny bezrobocia W gospodarce rynkowej nie ma prawnego przymusu pracy, każda osoba zainteresowana pracą może swobodnie ją podejmować i zmieniać. Praca (siła robocza) stanowi dla przedsiębiorstw czynnik wytwórczy. Zatrudnianie i zwalnianie pracowników przedsiębiorstwa podporządkują swojemu ekonomicznemu celowi, jakim jest osiągnięcie zysku. Jeżeli pracodawca musi ograniczyć produkcję, zwalnia pracowników. Bezrobocie jest zjawiskiem powszechnym i uciążliwym społecznie. Jednak jego rodzaje związane z przyczynami powstawania i utrzymywania się mogą być różne.

Rodzaje bezrobocia: • frykcyjne, • cykliczne, • sezonowe • strukturalne.

Bezrobocie frykcyjne jest najbardziej trwałym w skali gospodarki, choć mało dotkliwym rodzajem bezrobocia. Codziennie wielu ludzi zwalnia się z pracy i wielu ją podejmuje. Codziennie ileś firm upada lub przeprowadza redukcje i codziennie powstają nowe firmy lub ”stare” podejmują zatrudnienia. Nawet jeśli ten bilans zwolnień i przyjęć jest zerowy-to w każdym momencie jakaś liczba ludzi pozostaje bez pracy i statystyki wykazują bezrobocie. Z tych powodów bezrobocie frykcyjne określane jest jako naturalne lub płynne, a jego stopa na poziomie 3-5 %, nie naruszająca równowagi na rynku pracy, to naturalna stopa bezrobocia.

Bezrobocie cykliczne (koniunkturalne) wynika z niedostatecznego rozmiaru popytu całkowitego: konsumpcyjnego i inwestycyjnego (niedostatek popytu na dobra i usługi).Konsumenci mniej kupują dóbr i usług, w związku z czym przedsiębiorstwa zmniejszają wielkość produkcji i zatrudnienia.

Bezrobocie strukturalne spowodowane jest zmianami strukturalnymi w gospodarce, np.zanikanie przestarzałych branż czy gałęzi gospodarki i powstawanie nowych. Stanowi ono szczególny problem w regionach, gdzie dominuje jedna gałąź przemysłu, np. górnictwo, hutnictwo, czy przemysł stoczniowy. Ludzie zwolnieni z pracy nie posiadają też kwalifikacji, aby znaleźć zatrudnienie w rozwijających się działach gospodarki , np. w usługach finansowych czy przemyśle elektronicznym. Powodem bezrobocia strukturalnego może być także postęp techniczny (technologiczny). Niektórzy ekonomiści wyróżnią nawet bezrobocie technologiczne. Wielu specjalistów zajmujących się rynkiem pracy zwraca uwagę, iż postęp techniczny ma obecnie charakter kapitałochłonny i silnie praco-oszczędny. Mechanizacja procesów produkcyjnych , a obecnie , automatyzacja i komputeryzacja powodują likwidację wielu dotychczasowych miejsc pracy. Wprawdzie równocześnie powstaje wiele nowych miejsc, w szczególności w usługach, jednak bilans miejsc pracy-zdaniem specjalistów-pozostaje ujemny, gdyż zmiany w kwalifikacjach nie nadążają za zmianami wynikającymi z postępu techniczno-organizacyjnego. Tezę tę zdają się potwierdzać wysokie stopy bezrobocia w Europie, ale wątpliwości co do niej wzbudzają niskie stopy bezrobocia w USA i Japonii.

Bezrobocie sezonowe występuje niemal we wszystkich krajach, jest bowiem efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych. jest efektem sezonowości niektórych prac, np. w usługach turystycznych, budownictwie, rolnictwie, ogrodnictwie.

3. Skutki bezrobocia Skutki masowego bezrobocia w danym kraju są dotkliwe nie tylko dla samych bezrobotnych i ich rodzin, ale również całego społeczeństwa. Następstwa bezrobocia można odnieść tak do całego społeczeństwa jak też do jednostki i rozpatrywać równolegle w kilka aspektach: ekonomicznym, społecznym i psychologicznym. Skutki ekonomiczne to przede wszystkim pogorszenie się sytuacji finansowej ludzi, którzy wcześniej pozostawali w stosunku pracy. Negatywne konsekwencje bezrobocia odczuwane są też przez całe społeczeństwo, ponieważ osoby nie pracujące nie przyczyniają się do tworzenia dochodu narodowego. Utrzymywane są bądź przez rodziny, bądź z zasiłku dla bezrobotnych lub pomocy społecznej. Stanowi to poważne obciążenie budżetów państw oraz samorządów lokalnych i często wymaga wzrostu podatków. Zwiększają się również wydatki na funkcjonowanie instytucji pomocy społecznej, policji, służby zdrowia i szkolnictwa. Bezrobocie w kraju może być przyczyną nasilania się społecznych patologii. Zwraca się uwagę, że bezrobocie wywołuje rozwody, zwiększa liczbę przestępczości. Utrata pracy przez jednostkę społeczną może prowadzi do pogorszenia standardu życia, a nawet ubóstwa, problemów z zagospodarowaniem czasu wolnego, izolacji społecznej, poczucia obniżenia statusu, ograniczenia lub zaniechania uczestnictwa w życiu politycznym, kulturalnym i w życiu społeczności lokalnej. Towarzyszy temu dyskomfort psychiczny, polegający często na poczuciu bezsilności, a czasami nawet beznadziejności. Duży wpływ na znalezienie i utrzymanie należytego miejsca pracy ma wykształcenie. Brak należytego wykształcenia wywiera negatywny wpływ nie tylko na szanse zatrudnieniowe młodego pokolenia. Można postawić tezę, że im wyższe wykształcenie tym mniejsze ryzyko utraty pracy. Trzeba jednak pamiętać, że po pierwsze nie każde wykształcenie jest gwarancją sukcesu zawodowego, po drugie zaś wymogiem współczesności jest stałe podnoszenie kwalifikacji. Bezrobotni z wyższym wykształceniem stanowią zdecydowaną mniejszość wśród ogólnej liczby bezrobotnych. Najbardziej różnicowało jednak bezrobotnych miejsce zamieszkania. Według badań GUS najwyższa stopa bezrobocia występuje w małych miastach.

4. Metody walki państwa z bezrobociem Państwo(rząd)powinno zapobiegać bezrobociu i jego negatywnym skutkom na drodze realizacji strategii i polityki zwalczania bezrobocia. Ale konstruowanie i realizowanie strategii zwalczania bezrobocia to nie tylko zadanie rządu. To zadanie wielu innych uczestników rynku pracy, przede wszystkim pracodawców i pracobiorców, a także instytucji edukacyjnych, w tym szkół ponadgimnazjalnych.

W sytuacji wysokiego i rosnącego bezrobocia najwięcej oczekiwań kierowanych jest pod adresem rządu. Rząd powinien prowadzić politykę rynku pracy, która we współczesnej gospodarce rynkowej obejmuje: • część aktywną, mającą na celu redukcję bezrobocia, • część pasywną, której celem jest pomoc socjalna dla osób bezrobotnych.

Aktywna polityka rynku pracy opiera sie na wykorzystywaniu szeregu instrumentów ekonomicznych. Można w niej wyodrębnić politykę makroekonomiczną oraz mikroekonomiczną.

Polityka makroekonomiczna polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych(podatków, wydatków budżetowych) i pieniężnych (stopy procentowej, stopy rezerw obowiązkowych i podaży pieniądza)do oddziaływania na rozmiary całkowitego popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego na rynku. Redukcja bezrobocia wymaga oczywiście zwiększenia tego popytu, bo rosnąca produkcja dóbr i usług wywoła konieczność tworzenia nowych miejsc pracy.

Polityka mikroekonomiczna natomiast obejmuje zespół instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej , np. wśród ludzi młodych(15-24 lata). Polityka ta nastawiona jest przede wszystkim na zmniejszenie bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego.

Wśród jej instrumentów należy wymienić : • publiczne programy zatrudnienia, polegające na tworzeniu przez państwo nowych miejsc pracy dla określonych grup bezrobotnych, • subsydiowanie (dotowanie)zatrudnienia, polegające na udzielaniu dotacji tym przedsiębiorstwom , które rezygnują z planowanej redukcji zatrudnień bądź utworzą nowe miejsca pracy, • organizowane przez państwo szkolenia zawodowe, umożliwiające bezrobotnym zdobywanie I zmianę kwalifikacji zawodowych, • usługi pośrednictwa pracy świadczone przez urzędy pracy , zwłaszcza dotyczące udzielenia informacji o wolnych miejscach pracy I wolnej sile roboczej, • stosowane przez państwo różnorodne środki zachęcające do zmniejszenia czasu pracy pracowników(m.in. poprzez dzielenie całego etatu między kilku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin).

Pasywna polityka państwa na rynku pracy obejmuje różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych. Należy tu wymienić przede wszystkim zasiłki dla bezrobotnych, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy oraz dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę. Najważniejszą formą pomocy finansowej są zasiłki dla bezrobotnych. Rozwiązania w zakresie zasiłku dla bezrobotnych są bardzo zróżnicowane. Różnice dotyczą przede wszystkim kryteriów przyznawania zasiłków , ich wysokości oraz maksymalnego okresu pobierania. Występujące w poszczególnych krajach rozstrzygnięcia wynikają nie tylko z możliwości finansowych budżetu państwa ,ale również(a niekiedy przede wszystkim)ze znaczenia, jakie przypisuje sie oddziaływaniu zasiłków na intensywność poszukiwań pracy przez bezrobotnych. Wybór przez państwo poszczególnych narzędzi polityki aktywnej i pasywnej jest uzależniony od rodzaju bezrobocia.

Przeciwdziałanie bezrobociu strukturalnemu (i technologicznemu) jest bardzo trudne. Hamowanie postępu technicznego w danym kraju prowadzi do fatalnych skutków, bo prowadzi do osłabienia siły konkurencyjnej własnej gospodarki w stosunku – i w efekcie do bezrobocia. Skracanie ustawowego czasu pracy jest koncepcją atrakcyjną dla pracowników, ale wiąże się to ze wzrostem kosztów działalności gospodarczej , bo trudno przypuścić, by związki zawodowe zaakceptowały zmniejszanie wynagrodzenia w ślad za zmniejszeniem czasu pracy. Tworzenie miejsc pracy w usługach publicznych wymaga z kolei wzrostu podatków dla ich sfinansowania. Pozostaje wspieranie nauki i oświaty, prowadzenie szkoleń kwalifikacyjnych(nadających nowe kwalifikacje)oraz rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości, szczególnie w usługach.

Bezrobociu koniunkturalnemu państwo przeciwdziała przez: • zmniejszanie podaży pracy (wcześniejsze przechodzenie na emeryturę ,wydłużanie okresu obowiązkowej nauki i skracanie tygodniowego czasu pracy), • zwiększanie popytu na pracę (finansowanie prac interwencyjnych i robót publicznych).

Bezrobocie w Polsce ma zdecydowanie charakter strukturalny. Oznacza to ,że nawet znaczny wzrost produkcji nie zlikwiduje tego problemu, a jedynie obniży o kilka punktów procentowych stopę bezrobocia. Mała mobilność siły roboczej sprawia, że problem bezrobocia strukturalnego pozostaje aktualny jeszcze przez wiele lat. Należy również zaznaczyć, że tego problemu nie da się trwale rozwiązać za pomocą dotowania nierentownych gałęzi(górnictwa). Znacznie lepiej jest przeznaczyć środki na tworzenie nowych miejsc pracy niż na sztuczne utrzymywanie istniejących , które w przyszłości i tak będą zlikwidowane. Obecna wysoka stopa bezrobocia jest przede wszystkim efektem wejścia na rynek pracy wyżu demograficznego-co roku pojawia się na nim o wiele więcej młodych pracowników, niż odchodzi na emeryturę starych. Sytuację pogarsza znacznie zmniejszenie się stopnia aktywności gospodarczej w ostatnich latach oraz rosnąca konkurencja na rynkach światowych. Nie ma łatwej i szybkiej metody radykalnego obniżenia stopy bezrobocia. Niezbędne jest uelastycznienie rynku pracy tak, aby pracodawca miał większą swobodę w określaniu warunków zatrudnienia. Konieczny jest także szybki rozwój gospodarki. W dłuższej perspektywie do obniżenia bezrobocia może przyczynić się efektywniejszy system edukacji.

    Jednak żadne działania państwa nie pomogą, gdy bezrobotny nie będzie sam szukał pracy i podnosił swoich kwalifikacji. Często może wiązać się to ze zmianą miejsca zamieszkania lub wydłużonymi dojazdami do pracy. 

Wnioski są więc następujące: • okres pozostawania bez pracy powinien być wykorzystany na doskonalenie zawodowe (zmianę lub podniesienie kwalifikacji)i aktywne poszukiwanie pracy, • nie wolno poddawać się, warto podjąć każdą pracę, nawet taką która wymaga mniejszych kwalifikacji(żadna praca nie hańbi), • warto podjąć pracę na własny rachunek (podjąć działalność gospodarczą).

Bibliografia: • www.politykaadministracji.prv.pl • www.wikipedia.pl • Janina Mierzewska-Majcherek, Podręcznik Podstawy Ekonomii.