1. Funkcje filozofii: a. Konstruuje światopoglądy zarówno na potrzeby życia społecznego jak i życia jednostek, w szczególności formułuje konkretne przekonania, które wyposaża w argumentację b. Porządkuje i systematyzuje obecne w świadomości zbiorowej obrazy i wyobrażenia dotyczące rzeczywistości społecznej, demaskuje ich założenia: pierwotnie zakładane przesądzenia wartościujące (demaskuje fałszywe przekonania i stereotypy) c. Ukazuje różnorodność myślenia, uczy tolerancji, propaguje ideę etyki komunikacji d. jest pamięcią kultury, nauczycielką tradycji, historią ludzkiego myślenia e. jest zabawą intelektualną

2. Dziedziny filozofii: a. ontologia – nauka o bycie, zajmuje się tym co istnieje i jak istnieje, bada wszelkie byty, refleksje o życiu • materialiści twierdzą że prawdziwe jest tylko to co widoczne i namacalne • spirytualiści, dwa poglądy na świat:

3. twierdzą że świat nie ma natury materialnej

4. dualistyczny charakter świata ( materialny i niematerialny – typowe dla wielu religii) b. gnoseologia – nauka o poznaniu, zajmuje się relacjami miedzy poznaniem a rzeczywistością, ( w tym : epistemologia: teoria poznania naukowego, gr. episteme-wiedza, rzetelna wiarygodna), zadaje pytanie co jest najważniejszym źródłem poznania rozum czy zmysły; zawiera 3 źródła poznania: • rozumność – dochodzenie do prawdy poprzez logiczne myślenie • doświadczenie – analiza świata dzięki zmysłom i introspekcji ( samoobserwacji) • objawienie c. aksjologia – nauka o wartościach: • etyka – refleksja o wartościach moralnych • estetyka – refleksja o wartościach piękna Ad.c . Sfera wartości: • materialne- uchwytne praktyczne • niematerialne- symboliczne (intelektualne, etyczne, estetyczne, emocjonalne) • hedonistyczne (przyjemności)/wartości wyższe

5. Zagadnienie ARCHE w jońskiej filozofii przyrody (Jonia-z dala od centrum, swoboda wyrażania myśli) Pytanie zadawane przez Talesa – „Jak powstał świat?” to problem arche. Arche oznacza początek Tales uważa, że cała rzeczywistość składa się z 4 żywiołów, są to elementy przyrodnicze świata, przyjmują postać bogów, np. ziemia- Gaja, ale najważniejszym z nich jest woda – od niej wszystko się zaczęło, wszystko co żyje ma w sobie pierwiastek wody – jest życiodajna. Anaksymander uważa że żywioły są równoważne więc arche utożsamiał z Apeironem – bezkres. Jest on nieokreślony i nieograniczony, nie ma materii fizycznej więc go nie widzimy. Jest to składnik i zasada istnienia świata. Anaksymenes zauważył, że stany skupienia zależą od temperatury, musi więc istnieć pierwotna substancja, która jest nieokreślona, za arche uważał powietrze bo jako jedyne z żywiołów jest nieograniczone w swej ilości i łatwo się zmienia. Heraklit za arche uznawała ogień, który ma zdolności do przechodzenia z jednego stanu w drugi . gęsta część ognia staje się ziemią -> ziemia pod wpływem ognia staje się wodą -> woda paruje i staje się powietrzem. Cały świat przyrody podlega nieustannym zmianom, życie to nieustanna zmiana, nie ma nic stałego.

6. Filozofia Heraklita Jest uważany za ciemnego filozofa, pisał bardzo niezrozumiale, był jednym z największych samotników, autor pism kosmologicznych, politycznych i teologicznych, Najbardziej znanym elementem filozofii Heraklita jest koncepcja zmiany jako centralnego elementu świata (pantha rei - wszystko płynie), określił to w słynnym zdaniu “nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki, za każdym razem bowiem inna woda w niej płynie”. Teoria powszechnej zmienności - WARIABILIZM Wierzył w jedność przeciwieństw, twierdząc, że “droga w górę i droga w dół jest jedna i ta sama”. Istniejącym rzeczom można jego zdaniem przypisać pary przeciwnych właściwości: ciepło, zimno, jasność, ciemność. Uważał, że życie to umieranie, tylko kolejna zmiana, których jest wiele, nie powinniśmy bać się śmierci bo gdy przychodzi to nas już nie ma. Logos: to kosmiczna siła, która zapewnia harmonię świata. W przyrodzie zaś jest tylko jedna stała cecha, którą jest zmienność, nie ma nic stałego.

7. Intelektualizm etyczny Sokratesa Wiedza etyczna to zdolność rozpoznawania prawdy moralnej. Mądrość: świadomość ograniczeń własnej wiedzy. Pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący co dobre nie może czynić źle – jeśli zatem źle postępuje, oznacza to, że jego wiedza na temat dobra jest niepełna. Nie ma ludzi dobrych i złych, są tylko głupi i mądrzy. Konsekwencja tego poglądu było twierdzenie, że cnoty można się nauczyć. W życiu człowieka najważniejsze są wartości intelektualne, powinien on być istotą rozumną i kierować się racjami rozumu. Sokrates stawia duże wymagania człowiekowi, traktuje go jako istotę racjonalną, więc jeśli dobro moralne jest wartością najwyższą to powinieneś najbardziej cieszyć się gdy uda Ci się zrobić coś dobrego. Nie należy mieć zbytniego zaufania do swych przekonań, nasze poglądy powinny być stale poddawane rekonstrukcji, ulepszeniu, podważeniu ( krytyczne spojrzenie na siebie samego, ironia jako metoda refleksji filozoficznej, antyfundamentalizm). Gdy jesteś świadomy niepewności swojej wiedzy to jesteś mądrzejszy od tego, który jest przekonany o swych racjach: „wiem, że nic nie wiem”.

8. Tezy o moralności Sokratesa: a. Cnota ( dobro moralne) jest wartością bezwzględną ( nie zależy od sądów człowieka), ostateczną (stanowi najwyższy cel) , autoteliczną ( nie jest niczemu podporządkowana), jest kryterium oceny innych wartości, ale sama nie jest oceniana b. Cnota jest związana z pożytkiem i szczęściem. Pożytek jest następstwem dobra ( odwrotność utylitaryzmu: dobre jest to co pożyteczne) , tylko to co dobre jest na prawdę pożyteczne. Szczęście wynika z dobra, bo ten jest szczęśliwy kto ma rzecz najcenniejszą ( cnotę) c. Cnota jest wiedzą: prawda o dobru jest w nas trzeba nauczyć się ją rozpoznać Moralizm: przekonanie zgodnie z którym najistotniejsze jest dobro moralne, ono powinno stanowić cel wszystkich działań człowieka, prowadzi do szczęścia

9. Świat realny a świat idealny u Platona Według Platona mamy dualność świata – świat rzeczywisty w którym żyjemy oraz świat idei – idealnych wzorców rzeczy, roślin, miłości. Prawdziwie istnieje tylko świat idei ,istnieje ponad czasowo, a świat rzeczy jest tylko odbiciem, kopią świata idealnego. Świat realny jest niedoskonały ponieważ powstał z materii, która jest niedoskonała, narażona na zniszczenie. Człowiek dąży w życiu do pewnych idealnych wartości, których w naszym świecie nie ma , ale które przeczuwamy. Dzieje się tak dlatego, że człowiek jest istotą dwoistą i jego nieśmiertelna dusza przed narodzeniem przebywała w świecie idealnym – zna go i za którym będąc już w świecie rzeczywistym tęskni. Człowiek powinien w swym życiu starać się sprostać tym wzorcom, stawać się lepszym, nie jesteśmy w stanie doścignąć ideałów, ale ważna jest sama droga, starania. Będąc w świecie rzeczywistym gdy mówimy o uczuciach takich jak przyjaźń czy miłość opowiadamy jakie powinny być – o ideach (świat idealny) a nie takimi jakie są (świat realny). Chrześcijaństwo jest zanurzone w filozofii Platona :jeśli chcesz poznać świat zwróć wzrok na świat idei ( Boga) tam jest prawda o świecie.

10. Metafora jaskini u Platona – metafora poznania W siódmej księdze „Rzeczypospolitej” Platona Sokrates opowiada o niewolnikach którzy przebywają w jaskini. Są przykuci do łańcuchami w taki sposób że widzą tylko ścianę, za nimi pali się ognisko, miedzy ogniem a więźniami poruszają się postacie niosące różne przedmioty. W ten sposób więźniowie widzą jedynie ich cienie rzucane na ścianę. Te przedmioty i ludzie u Platona przyrównywane są do idei. Człowiek chcący poznać prawdę o świecie jest podobny do niewolnika przybitego łańcuchem do ściany, widzi tylko cienie ze śwata idei. a. Poziom cienia – sytuacja w s której my spoglądamy na cień – poziom naszych umiejętności praktycznych ( bez rozumienia mechanizmu) b. Poziom półcienia – poziom wiedzy potocznej, prawdy obiegowej (zdroworozsądkowe rozumienie- brak dowodów naukowych) c. Poziom odbicia – poziom wiedzy naukowej, rzetelnej d. Poziom światła – poziom filozofów zbliżających się do prawdy absolutnej, bezpośredni ogląd idei e. Doxa episteme – wiedza rzetelna (???)nie mam tego w notatkach jako ostatni punkt, ale doxa przy punkcie c, a episteme przy d i nie wiem za bardzo o co chodzi w każdym razie myślę że poziom światła jest najwyższy

11. Pojęcie eudajmonizmu. Filozofia stoików Stanowisko głoszące, że szczęście (eudaimonia) jest najwyższą wartością i celem życia ludzkiego. Eudajmonista rozumie szczęście inaczej, niż zazwyczaj rozumie się je współcześnie: nie jako subiektywne zadowolenie, ale jako pewien stan zachodzący na skutek właściwego postępowania. Szczęście zależy od nas samych : naszej postawy do siebie i świata. EUDAJMONIZM : DOBRO = SZCZĘŚCIE Dla starożytnych filozofów znak równości oznacza, że nie można określić co jest przyczyną czego, obie wartości tworzą nierozerwalną parę, występują jednocześnie. Za twórcę filozofii stoickiej uważa się Zenona z Kiloton. (Epiklet, Seneka , Marek Aureliusz –zajmowali się poglądami stoickimi). Filozofia ta polegała w dużej mierze na życiu zgodnie z naturą i własną rozumnością. Stoicy uważali, że to siły nadprzyrodzone żądzą światem więc po co im się sprzeciwiać co oznacza życie według praw natury. Skrajny racjonalizm, emocje są irracjonalne.Od tej filozofii wzięło się określenie „stoicki spokój” ponieważ stoicy uważali że nie należy kierować się emocjami lecz wszystko kalkulować rozumem – skrajny racjonalizm. Pożądanym stanem jest apatia, pozbycie się wzruszeń. Osiągnięcie szczęścia możliwe jest jedynie dzięki wartością wewnętrznym; żeby osiągnąć szczęście trzeba wyrzec się pewnych rzeczy – samoograniczenie.

12. Pojęcia eutymii i apatii EUTYMIA – stan, postawa, pozytywne nastawienie do życia, świadomość istnienia równowagi wewnętrznej, zależy to wyłącznie od nas samych, podstawą do osiągnięcia eutymii staje się umiarkowanie i rozsądek. Pogląd Demokrytów. APATIA – nie przejmowanie się tym co na zewnątrz, stan równowagi wewnętrznej – stan wolny od wzruszeń; spokój i dystans do tego co się nam przydarza.

13. Poglądy epikurejczyków a. Szczęście jest największym dobrem; SZCZĘŚCIE = PRZYJEMNOŚĆ; NIESZCZĘŚCIE = DOZNAWANIE CIERPIEŃ b. Do szczęścia wystarczy brak cierpienia c. Kult życia – przyjemnością jest samo życie( radość życia –przyjemność negatywna, niezależna, niewarunkowana, metafora ogrodu jako szczęścia- świadomość szczęścia, poczucie, że mam wszystko czego pragnę) d. Dwa rodzaje przyjemności: • Zewnętrzne (przyjemność pozytywna –wynika z zaspokojenia potrzeb) • Wewnętrzne ( przyjemność negatywna- samoograniczenie)

e. Trzy rodzaje potrzeb : • potrzeby fizyczne wynikające z konieczności utrzymania życia – takie jak pragnienie i głód – potrzeb tych nie da się ignorować, ale należy je zaspokajać ostrożnie, tak, aby uniknąć przesycenia. • potrzeby fizyczne nie wynikające z konieczności utrzymania życia – takie jak chciwość, pożądliwość seksualna, żądza władzy itp. – potrzeby te należało wg Epikura wytłumiać, gdyż tylko niepotrzebnie narażały one na cierpienie. • potrzeby duchowe – takie jak żądza wiedzy, ciekawość, potrzeba miłości itp. – z tego rodzaju potrzebami należało wg Epikura postępować ostrożnie – jeśli istniały dogodne warunki do ich zaspokojenia, można było sobie na to pozwolić, jeśli jednak ich osiągnięcie byłoby zbyt trudne, należało je w sobie wytłumić. f. Rodzaje lęków przeszkadzających w osiągnięciu szczęścia: • strach przed śmiercią ( dopóki żyjemy nie ma śmierci, gdy jest śmierć nas już nie ma- w życiu śmierć nam się nie przydarzy  ) • lęk przed gniewem bogów ( nie naruszają autonomii człowieka) • lęk przed cierpieniem (żadne nie trwa wiecznie, przyzwyczajamy się) • obawa przed niemożnością osiągnięcia szczęścia ( wystarczy żyć rozumnie)

12. Hedonizm filozofii epikurejskiej HEDONIZM - pogląd, doktryna, uznająca przyjemność, rozkosz za najwyższe dobro i cel życia, główny motyw ludzkiego postępowania. Unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiem osiągnięcia szczęścia. Z czystym hedonizmem w duchu Arystypa epikureizm nie miał jednak poza tym wiele wspólnego. Arystyp zakładał, że skoro szczęście daje doznawanie przyjemności, należy po prostu czerpać z życia tyle przyjemnych doznań ile się da, nie zważając na konsekwencje. Epikur stał na bardziej zrównoważonym stanowisku, twierdząc, że zanim skorzysta się z jakiejś przyjemności należy rozważyć, czy suma ewentualnego cierpienia, które będzie związane z osiągnięciem tej przyjemności, nie będzie większa od niej samej. Dla Epikura ważniejsze były przyjemności wewnętrzne.

13. Wyjaśnij pojecie patrystyki: czego dotyczy i jakiego okresu historii filozofii Okresy kształtowania się doktryny chrześcijańskiej: a. Nauczanie Jezusa b. Sformułowanie filozoficznych i teologicznych podstaw chrześcijaństwa przez starożytnych i wczesnośredniowiecznych Ojców Kościoła (Patres),patrystyka- nauka Ojców Kościła. także dział teologii zajmujący się ich nauczaniem, jako pewną całością. Patrystyka jest ściśle powiązana z dogmatyką (a konkretnie z historią dogmatów), odnoszącą się do jej okresu starożytnego.Przypada na okres starożytny do VI wieku n. e. c. Okres średniowiecza od VII do końca XIV w- scholastyka

14. Poglądy św. Augustyna na poznanie a. Cel człowieka – odnaleźć szczęście , to zapewnia poznanie duszy i Boga b. Aby osiągnąć szczęście należy wejść w głąb siebie, tam mieszka prawda c. Odwrócenie porządku poznania. Poznawanie stanów wewnętrznych, poznanie materialnego świata zewnętrznego jest zbędne d. My widzimy świat tylko subiektywnie, ale w rzeczywistości jest on szerszy e. Augustyn był przeciwnikiem poznania zmysłowego f. Introspekcja w opozycji do doświadczenia jest najlepszą metodą poznania Poznanie Boga: g. Irracjonalizm – wiara podstawą wiedzy ( najpierw wiara a potem rozumienie- odwrotnie niż Grecy) h. Każda wiedza wymaga najpierw uwierzenia „uwierz abyś mógł zrozumieć” i. Iluminizm – wieczne prawdy dusza poznaje w świecie idealnym – w świecie złączonym z Bogiem. Oświecenie umysłu dzięki Bożej łasce- człowiek może dosięgnąć prawdy tylko wtedy gdy Bóg go oświeci Życie doczesne trwa chwilę, to tylko ułuda życia, prawdziwe życie zacznie się po śmierci. Za życia należy skoncentrować się na poznaniu Boga.

15. Teocentryczna filozofia św. Augustyna a. Bóg jest najwyższym bytem – jest bytem samoistnym, istnieje sam z własnej przyczyny b. Bóg ma wpływ na wszystko, ale nic nie ma wpływu na niego c. Bóg jest najwyższym przedmiotem poznania – nic innego nie jest warte poznania d. Bóg jest najwyższym dobrem i przyczyną wszelkiego dobra

16. Rozum i uczucia, filozofia a teologia u św. Augustyna • Najważniejszą postacią życia duchowego jest wola a nie rozum • Czynniki irracjonalne są ważniejsze od rozumu także w poznaniu, wiara jest podstawą wiedzy • Filozofia jest budowana na prawach rozumu dlatego jedynie uzupełnia prawdy teologiczne oparte na wierze • Działania zmierzające ku Dobru ma podstawy w uczuciach i woli • Rozum nie pozwala nam do niczego dojść, najważniejsza jest wola i wybór Boga

17. Etyka św. Augustyna • Problem obecności zła; czy jest to coś realnego? Wszystko co jest pochodzi od Boga , a zło nie może od niego pochodzić bo jest to sprzeczne z naturą Boga • Zło: pustka po dobru ( nieobecność dobra) nie jest to nic realnego, a brak pozytywnych elementów • Czy istnieje zbawienie poza wiarą i kościołem- spór z Pelagiuszem: o Pelagiusz: zbawieni mogą zostać Ci którzy żyją zgodnie z prawami Bożymi, ale w niego nie wierzą o Augustyn: człowiek jest zbyt słaby aby samodzielnie sprostać wymaganiom i ideałom Boga, żeby sprostać i zostać zbawionym trzeba wierzyć-nie ma zbawienia poza Kościołem ( nawracanie niewierzących- szczytny cel, niecne metody) o Zagadnienie łaski; absolutne dobro powinno każdemu wszystko wybaczyć o Koncepcja predyscynacji; jedni są przeznaczeni do zbawienia ( przyjmujący łaskę) a drudzy do potępienia ( odrzucenie łask, brak naprawiania grzechów)

18. Wiedza i wiara, filozofia i teologia u św. Tomasza Tomasz uważał, że wiara i wiedza stanowią dwie różne dziedziny poznania, które w poszukiwaniach prawdy o świecie uzupełniają się wzajemnie. Istnieją jednak prawdy dla rozumu niedostępne, jak Trójca Święta, grzech pierworodny, Wcielenie, stworzenie świata w czasie; są to prawdy wiary, które jedynie objawienie może ludziom udostępnić. Niektóre prawdy przekraczają rozum, ale żadna z nich nie jest niezgodna z myślenie racjonalnym. Na tej podstawie powstała prosta koncepcja rozgraniczenia filozofii i teologii. Teologię buduje się na podstawie objawienia, filozofię wyłącznie na zasadach rozumu. Obie dziedziny mówią o tym samym lecz odwołują się do różnych argumentacji. Prawda objawiona i naturalna pochodzą z tego samego źródła – od Boga. Bóg obdarzył człowieka rozumem, więc odwoływanie się do racji rozumu jest zgodne z wolą Bożą.

19. Cechy Boga według św. Tomasza a. Jest bytem samoistnym, nie ma przyczyny b. Jest niezmienny, pozostaje poza jakimkolwiek wpływem c. Jest wieczny – nie ma początku ani końca d. Jest niematerialny ponieważ materia = niedoskonałość e. Jest bytem prostym, jego istota jest identyczna z istnieniem f. Doskonały, mądry, wszechmocny

20. Objaśnij pojęcia: prawo natury, prawo naturalne w kontekście przekonań św. Tomasza Bóg poprzez kreację świata obdarzył byty swoistą naturą, a więc zachowania istot, zgodne z ich naturą, odzwierciedlają prawa boże. Poprzez owe prawa Bóg sprawuje kontrole nad światem. Są to prawa przyrody- lex nature. Człowiek jest częścią natury, istota człowieka i jego moralne powinności określane są przez prawo naturalne wynikające z praw przyrody. Prawo naturalne jest zgodne z prawem natury, jest jedno i powszechne, jest ponad prawem stanowionym. Podstawowe treści: zachowanie życia, rozumne zachowanie, utrwalenie gatunków.

21. Na czym polegał przełom nowożytny Tradycyjnie za początek filozofii nowożytnej przyjmuje się datę publikacji Medytacji Kartezjusza, renesansowy humanizm uznając za okres zmian. Humanizm - Na przełomie wieku XIV i XV najpierw we Włoszech, później w innych krajach, dzięki nowym odkryciom archeologicznym zmieniało się spojrzenie na starożytność. Odnowił się platonizm i zaczęto interesować się człowiekiem. Najwybitniejszymi przedstawicielami humanizmu byli: Niccolo Machiavelli (ur. 1469, zm. 1527)i Michel de Montaigne (ur. 1533, zm. 1592). Filozofowie przyrody: Giordano Bruno, a szczególnie Mikołaj Kopernik (ur. 1473, zm. 1543) mieli zmienić spojrzenie na wszechświat i miejsce w nim człowieka. Szerzenie idei wolności – wolność polityczna jednostek, wolność narodów, wolność myślenia naukowego. Reformacja religijna oraz uwolnienie sztuki z treści religijnych. Właściwy przełom nowożytny przypadł na XVII wiek. Ukształtowanie się nauk matematyczno – przyrodniczych, opieranie się na faktach. Odrzucenie scholastyki.

22. Program filozofii odrodzenia a. Koncentracja na przyrodzie i człowieku (odkrycia geograficzne) b. Nastawienie antydogmatyczne: szukanie nowych metod poznania (nowe sposoby refleksji filozoficznych) c. Odrzucenie racjonalizmu na rzecz empiryzmu d. Humanizm (nastawienie na człowieka i jego życie) e. Czerpanie inspiracji z osiągnięć nauk przyrodniczych i sztuki

23. Kartezjański program naprawy filozofii • Droga Kartezjusza: wątpienie punktem wyjścia do poszukiwania pewności: wątpię więc jestem • Istnienie myśli jest dowodem na istnienie jaźni ( świadomości) ; myślę więc jestem ( Cogito ergo sum) • Myśl może być błędna ale na pewno istnieje ( Cogito Est) • Przewrót Kartezjański: w podmiocie (człowieku, świadomym duchu) tkwi fundament wiedzy, a nie w świecie zewnętrznym • Od podmiotu zależy jak i czy w ogóle postrzega dany przedmiot, widzimy w sposób subiektywny, przez pryzmat tego co już wiemy, naszych przekonań, wartości, wiary ( pogląd antyrealistyczny, przeciwieństwo realizmu poznawczego) • Jeżeli istnieje podmiot ( w sensie duchowym)od niego można wywieść istnienie świata, Boga • Pewnikiem jest jedynie istnienie jaźni, istnienie rzeczy realnych może być złudzeniem ( np. sny)

24. Racjonalizm: stanowisko i przedstawiciele z języka łacińskiego ratio - “rozum”, rationalis - “rozumny, rozsądny”) termin filozoficzny przypisujący zasadniczą rolę w poznaniu rozumowi. przeciwstawiany empiryzmowi głosi, iż cała wiedza (lub jej najważniejsza część) nie pochodzi od zmysłów, lecz jej jedynym źródłem jest rozum. przeciwstawiany irracjonalizmowi racjonalizm to pogląd głoszący, że nie ma żadnej innej wiedzy niż ta, którą człowiek może osiągnąć poprzez własny umysł, odrzucający takie jej źródła, jak: objawienie, doświadczenie mistyczne, intuicja. Przedstawiciele: Isaak Newton, Baruch Spinoza, Kartezjusz, Rene Descartes, Gottfried Wilhelm Leibniz

25. Empiryzm: stanowisko i przedstawiciele kierunek filozofii, wg. którego jedynym lub głównym źródłem bądź środkiem poznania jest doświadczenie zewnętrzne – zmysłowe lub wewnętrzne – introspekcyjne – przeżycia własne. Przedstawiciele: John Locke, Georgie Berkelen, Dawid Hume

26. Trzy postacie sporu między racjonalizmem a empiryzmem Zagadnienie źródeł poznania – spór o genezę wiedzy. Czy wśród pojęć, które są stosowane przez człowieka są takie, które są wrodzone, czy też wszystkie pojęcia formułowane są pod wpływem doświadczenia? a) racjonalizm genetyczny – natywizm. Jedynie rozum jest źródłem wiedzy pewnej. Natywizm – istnienie pojęć wrodzonych. b) Empiryzm genetyczny – jedynie doświadczenie dostarcza nam jakiejkolwiek wiedzy o rzeczywistości. Spór o pochodzenie języka: Locke i Leibniz – zagadnienie prawomocności poznania. Aspekt epistemologiczny prawomocność wiedzy: a) racjonalizm – jedynie wiedza aprioryczna, osiągnięta na drodze czystego rozumowania uzyskuje wystarczające uprawomocnienie. b) Empiryzm – podważa istnienie sądów syntetycznych a priori. Wszystkie sądy syntetyczne tj. poszerzające naszą wiedzę mają postać zdań empirycznych. Nie ma innej metody zdobycia wiedzy niż doświadczenie. Aspekt metodologiczny – spór o stosunek teorii do badań empirycznych (sposób konstruowania teorii): a) uchylenie problemu genezy wiedzy. Oddzielenie kontekstu odkrycia (problem psychologiczny) od kontekstu uzasadnienia (kognitywistyczny – jak poznajemy) b) weryfikowalność, c) hipotetyzm – kryterium naukowości stanu falsyfikowalność – możliwość zakwestionowania danej teorii w oparciu o doświadczenie.

27. Stanowisko Kanta w kwestii sporu między racjonalizmem a empiryzmem Kant stwierdził, że obie strony były w błędzie. Wychodząc z gruntu empirycznego zauważył, że żaden eksperymentator nie pozostaje biernym obserwatorem. Zawsze tworzy sobie jakąś teorię na bazie jakichś przyjętych na wiarę podstawowych sądów syntetycznych a priori i dopiero ta teoria umożliwia mu wykonanie eksperymentu i wyciągnięcie z niego wniosków. Co więcej, to właściwie teoria decyduje, co uznajemy za fakt eksperymentalny, a co odrzucamy jako zakłócenie eksperymentu. Jako rozwiązanie sporu podaje iż oba źródła wiedzy są istotne – aby poznać rzecz trzeba ją zobaczyć. A aby ją zrozumieć potrzebny jest udział intelektu (rozumu) – oba podejścia są równoprawne i dopełniają się.

28. Podwójny fundament wiedzy u Kanta Nauka o podwójnym fundamencie wiedzy – w każdym akcie poznawczym obecne są dwa czynniki: empiryczny i rozumowy i oba są równoprawne. Nawe kryterium wiedzy prawomocnej: wzajemna kontrola władz poznawczych: zmysły nie pozwalają intelektowi na oderwanie się od realności empirycznej, intelekt kontroluje i porządkuje dane empiryczne.

29. Program filozofii pozytywnej w ujęciu A. Comte’a FILOZOFIA MA MÓWIĆ KONKRETNIE – MNIEJ NIŻ WIĘCEJ OGÓLNIKÓW FILOZOFIA MA UŁATWIAĆ LUDZIOM ROZUMIENIE ŚWIATA Comte nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej (był twórcą pojęcia pozytywizm). Filozofia jego jest pozytywna gdyż: • zajmuje się ona wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi – bada rzeczy dostępne umysłowi; • rozważa tylko tematy pożyteczne – gdyż chce służyć polepszeniu życia; • ogranicza się do przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną; • zajmuje się kwestiami ścisłymi; • pracuje pozytywnie, nie ogranicza się do krytyki. W ujęciu Comte’a filozofem pozytywnym jest ten, kto zrozumiał, że nauki przyrodnicze stworzyły doskonały wzór dochodzenia naukowego, posługuje się tylko badaniami czysto faktycznymi. Filozof pozytywny unika tworów abstrakcyjnych oraz “bezbłędnych” i zastępuje je przez konkretne oraz względne.

30. Fazy rozwoju ludzkości według Comte’a a. Teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych, istot boskich, w świecie istnieje porządek dzięki Bogu, wszystko jest wytłumaczalne, ponieważ zawsze można się odwołać do Boga b. Filozoficzna – gdy ludzie potrafią wszystko wyjaśnić dzięki odwołaniu się do rozumu metafizycznego, człowiek sam może bez prawd Bożych odkrywać rzeczywistość – odwołanie do prawd racjonalnych. c. Pozytywna – gdy ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwa między faktami; w fazie pozytywnej ludzki umysł uznał niezdolność człowieka do zdobycia wiedzy absolutnej. W konsekwencji w tej fazie rozwoju człowiek zrezygnował z pytania o genezę i sens świata, a także o to, jakie są niewidzialne przyczyny zjawisk. Odtąd skupił się na poznawaniu - za pomocą myślenia i obserwacji - niezmiennych relacji, opartych na zasadzie następstwa i na zasadzie podobieństwa (faza naukowa).

31. Funkcja filozofii według pozytywizmu klasycznego Zadaniem filozofii jest formułowanie ogólnego wyobrażenia o rzeczywistości na podstawie wyników badań nauk szczegółowych ( ma być wtórna do nauk szczegółowych, jedynie je zbierać i tworzyć ogólny pogląd na świat). Problemy i spory metafizyczne nie mają sensu skoro do niczego się nie odnoszą, filozofia nie ma swego przedmiotu badań, są tylko zjawiska, a te są badane przez nauki.

32. Rodzaje wypowiedzi językowych według neopozytywistów

a. Zdania sensowne – zdania o faktach, prawdziwe lub fałszywe w sensie materialnym b. Zdania mające sens formalny – logicznie prawdziwe lub fałszywe, zdania nonsensowne c. Zdania bezsensowne – zdania nieodnoszące się do faktów ani nie mające sensu logicznego

33. Główne motywy egzystencjalizmu a. Humanizm – istnienie człowieka jest głównym tematem filozofii b. Infinityzm – człowiek skończony spotyka się w swoi życiu z nieskończonością c. Tragizm – istnienie ludzkie jest przepełnione troską i grozą śmierci d. Pesymizm – człowieka otacza nicość, nie ma punktu oparcia, nie ma stałych wartości, jest samotny

34. Problem Boga w filozofii egzystencjalnej Sartre: W umyśle Boga nie ma żadnej idei człowieka; Bóg nie jest stwórcą świata; nie ma idei człowieka, ponieważ nie ma Boga; Bóg jest sprzeczny z istnieniem człowieka – albo istnieje wolny człowiek bez Boga, albo zniewolony – z Bogiem; za każdą decyzję człowiek jest odpowiedzialny i dlatego czuje się niepewnie, gdy odrzuca istnienie Boga; idea Boga była potrzebna, aby obciążać go odpowiedzialnością za np. zło w świecie; skoro nie ma Boga to sami jesteśmy odpowiedzialni za siebie. Kierkegaard: wyróżnił dwa typy religii: A (religijność, którą reprezentuje człowiek wierzący, ale zamknięty w dogmatach kościoła, jest im całkowicie podporządkowany; nie cechuje się głębokim przeżywaniem wiary, ponieważ dogmaty go ograniczają i są dla niego gotowymi odpowiedziami na pytania, których sobie nawet nie zadaje) i B (religijność, którą reprezentuje człowiek głęboko wierzący; sam poszukujący drogi do Boga; jest to religijność dynamiczna i wg Kierkegaarda – autentyczna; głęboka wiara wyrasta z zaangażowanie i zadawanie pytań).

35. Zagadnienie autentycznego istnienia w ujęciu Heideggera • Istnienie człowieka nie jest izolowane, żyjemy pośród innych, którzy mają wpływ na nasze życie • Stąd ograniczenie wolności osobistej ( strefa niezależności jednostkowej styka się ze strefą innego) • Społecznie obowiązujące reguły moralne, obyczajowe, reguły „ się” • Autentyczność, realizowanie samego siebie jest najwyższą wartością, nawet kosztem alienacji ( nie patrz na innych bo zatracisz samego siebie) • Reguły „ się sprawiają, że istniejemy nieautentycznie, niezgodnie z własnymi przekonaniami i wyobrażeniami, codzienność przesłania wartość autentycznego istnienia

36. Władza ‘się’ w filozofii Heideggera Reguły określające poprawne formy zachowań i stylu życia, pożądanych wartości wywierają wpływ na jednostki, ograniczają je w dokonywanych wyborach. Sprawiają, że żyjemy nieautentyczni – niezgodni z własnymi pragnieniami. Egzystencjalizm mówi, że powinniśmy się tym regułom przeciwstawiać – nie patrzeć na innych bo inaczej zatracimy samych siebie, ograniczy to nasza wolność osobistą.