Zmiany społeczne.

Temat zmian społecznych jest ciekawy. Nie zdajemy sobie sprawy, ale zmiany społeczne zachodzą codziennie w większej lub mniejszej skali. Na początku musimy odpowiedzieć na pytanie: czym są zmiany społeczne? Polski socjolog Piotr Sztompka określa je jako: „ (…) różnicę między stanem systemu społecznego w jednym momencie czasu i stanem tego systemu w innym momencie czasu.”
Różnic takich może być bardzo wiele np. zmiana składu systemu (migracje), zmiana struktury systemu ( zmiana powiązań między elementami systemu), zmiana funkcji pełnionych przez system, zmiana granic systemu, zmiana otoczenia systemu. Zmiany mogą być powodowane przez różne czynniki. Najważniejsze są czynniki kulturowe, a zwłaszcza innowację technologiczne, zmiana przekonań i dyfuzja systemów symboli. Innowację techniczne określają typ społeczeństwa np. rolnicze, industrialne, a także stosunki społeczne zachodzące pomiędzy grupami społecznymi. Przekonania są to poglądy ludzi na temat tego „jak powinno być”. Wielką siłę mają przekonania związane z religią. Według Maxa Webbera protestantyzm stał się podstawą do powstania kapitalizmu. Natomiast dyfuzja, czyli rozpowszechnianie się symboli, dotyczy języka, wartości, norm, technologii. Kolejnym czynnikiem wywołującym zmiany są struktury społeczne. Podstawą zmian struktur społecznych jest nierówność. W społeczeństwie od zawsze istnieje podział na „tych, którzy mają” i na „tych, którzy nie mają”. Ci pierwsi starają się zatrzymać to co już mają, natomiast ci drudzy starają się zdobyć to czego nie mają. Powoduję to wytwarzanie się nacisku politycznego na dokonywanie zmian. Kolejnym czynnikiem powodującym zmiany mogą być procesy demograficzne. Zmiana liczebności populacji wymusza zmianę struktury gospodarczej. Jeśli populacja się powiększa to powstają nowe miejsca pracy, aby zapewnić społeczeństwu żywność, odzież. Zmiany powodują również migrację ludności np. urbanizacja oraz zmiana struktury wiekowej. Zmiany społeczne wiążą się ze sobą, jedne zmiany następują po drugich. Ciąg zmian społecznych następujących i uwarunkowanych przyczynowo nosi nazwą procesu społecznego. Jedną odmian procesu społecznego jest proces kierunkowy. Proces kierunkowy jest nieodwracalny, a każda zmiana przybliża stan systemu do pewnego stanu wyróżnionego. Inną odmianą procesu społecznego jest proces cykliczny. Zakłada on, że stan systemu po pewnym czasie wraca do stanu początkowego. Spośród procesów kierunkowych można wyróżnić procesy rozwoju. Procesy rozwoju, oprócz cech procesów kierunkowych, posiadają dwie ważne cechy: jest napędzany przez mechanizmy wewnątrzspołeczne (endogenne) i poziom pewnych istotnych zmiennych jest stale rosnący. Rozróżniamy rozwój: • Jednoliniowy- zmiany biegną tym samym, jednym torem. • Wieloliniowy- zmiany mają zbliżony ogólny kierunek, ale przebiegają w różny sposób w zależności od warunków historycznych lub społecznych. • Skokowy- zmiany kumulują się do pewnego progu, po osiągnięciu którego następuje zasadnicza zmiana. Proces rozwojowy, który jest oceniany pozytywnie, nazywamy postępem społecznym. Postęp przybliża nas do stanu społecznego, który jest uważany za dobry, wartościowy. Przeciwieństwem postępu jest regres. Nie da się określić jednoznacznie, co jest postępem (regresem). Każda zmiana jest oceniana przez dane społeczeństwo i właśnie dane społeczeństwo określa, czy dana zmiana jest postępowa czy regresywna. Postępowość (regresywność) zależna jest od pewnych czynników. Pierwszym czynnikiem jest czas historyczny. To co kiedyś uznawano za postęp nie musi być uznawane za postęp dzisiaj, a nawet może uchodzić za regresywne np. wynalazki i urządzenia techniczne. Kolejnym czynnikiem jest zbiorowość oceniająca dane zmiany. To co dla jednej grupy jest postępem nie musi być postępem dla drugiej grupy. Trzecim czynnikiem są uznawane wartości. To co jest postępowe według jednego kryterium nie musi być uważane za postęp według innego. Wyróżnia się dwie klasyczne teorie rozwoju społecznego: marksizm i ewolucjonizm. Twórcą marksizmu jest niemiecki ekonomista Karol Marks. Teoria Marksa głosi, iż społeczeństwa podczas swojego historycznego rozwoju przechodzą od fazy wspólnot rodowo-plemiennych poprzez okres niewolnictwa, feudalizmu i kapitalizmu do społeczeństwa socjalistycznego i komunistycznego. Charakter formacji określa istniejący w niej sposób produkcji, a ten określa ideologię społeczeństwa. Nieustanny rozwój siły wytwórczej powoduje narastanie konfliktów, co jest siłą napędową postępu według Marksa. Druga teoria, ewolucjonizm, została stworzona przez angielskiego socjologa Herberta Spencera. Społeczeństwo porównywał do żywego organizmu, który ewoluuję od form prostych do co raz bardziej złożonych.

Trauma zmiany

Każda zmiana społeczna ma swój bilans konsekwencji. Obok konsekwencji postępowych lub regresywnych zmiana może być również rozumiana źle tylko dlatego, że jest zmianą. Zmiana społeczna może wywołać dyskurs traumy. Zwraca się wtedy uwagę na destabilizujący charakter zmian, na fakt, że obok konsekwencji pozytywnych są i negatywne. Jednak nie każda zmiana ma charakter traumatogenny. Traumę powodują najczęściej: • Zmiany nagłe, gwałtowne, dokonujące się bardzo szybko, • Zmiany obejmujące rożne dziedziny życia społecznego, • Zmiany dotyczące ważnych dla zbiorowości przekonań, wartości, norm, • Zmiany niespodziewane i szokujące. Najbardziej wrażliwą na zmianę dziedziną życia jest kultura. Wyróżnia się 3 poziomy traumy kulturowej. Pierwszy poziom to poziom indywidualny. Sytuacji traumatycznych doznajemy w rodzinie, w sferze zawodowej. Drugi poziom to poziom mikrospołeczny. Dotyczy on określonych grup np. rozpad drużyny piłkarskiej. Poziom trzeci to poziom makrospołeczny, dotyczący całego społeczeństwa np. wojny, przeludnienie. Zmiana w kulturze ma też pośredni wpływ na inne dziedziny życia np. politykę, ekonomię. Poszczególne jednostki, grupy mają różną podatność na traumę. Jest to związane z posiadaniem zasobów obronnych. Zależy to od posiadanego kapitału finansowego, od posiadanych kontaktów społecznych, oraz od wykształcenia i umiejętności. Trauma objawia się np. brakiem zaufania, apatią, niepokojem, nostalgią, zmianą orientacji czasowej, a nawet paniką masową. Istnieją jednak sposoby radzenia sobie z traumą. Sposób indywidualny zakłada jak najlepsze przystosowanie się do panujących warunków. Sposób masowy to nieprzewidywalne wyrażanie swojego niezadowolenia i sprzeciwu równocześnie przez wielu ludzi np. zamieszki. Sposób zbiorowy to grupowe, zaplanowane działania kierowane przez przywódców np. strajk. Trauma kulturowa może pełnić dwie funkcję: destruktywną i konstruktywną. Zmiana społeczna niszcząc dotychczasową kulturę rodzi traumę kulturową, która mobilizuję społeczeństwo do zastosowania różnych strategii zaradczych. Jeśli motywacja społeczna jest zbyt mała, a zastosowane strategie nieskuteczne to trauma pogłębia się. Mówi się wtedy o funkcji destruktywnej. Natomiast jeśli motywacja jest duża, a zastosowane strategie efektywne to mówi się o funkcji konstruktywnej.

Globalizacja

Gwałtowny postęp technologiczny i komunikacyjny spowodował, zagęszczenie się powiązań i zależności ekonomicznych, kulturowych, finansowych, ideologicznych pomiędzy społecznościami ludzkimi, co prowadzi do powstawania „społeczeństwa globalnego”. Ogół procesów prowadzących do uniformizacji społeczeństwa nazywamy globalizacją.Globalizacja ma wymiar społeczny, ekonomiczny, kulturowy i polityczny. Najwcześniej świat opanował kapitalistyczny model rynku. Doprowadziło to do specjalizacji poszczególnych państw w produkcji towarów przeznaczonych na eksport. Następstwem tego było zniesienie barier handlowych. Globalizacja powoduje również ujednolicenie kultury. Język angielski staję się podstawowym językiem międzynarodowym. Ludzie na całym świecie ubierają się podobnie, korzystają z tych samych technologii, wytwarzają takie same towary. Wyróżniamy trzy klasyczne teorię globalizacji: • Imperializm jest koncepcją rozwiniętą przez Włodzimierza Lenina. Zakłada, że ekspansja terytorialna miała na celu pozyskanie surowców, taniej siły roboczej i rynku zbytu. Powoduję to powiększanie się różnic między krajami bogatymi i biednymi. W wyniku tego pogłębiają się różnice społeczne, prowadzące do walki klas społecznych w wymiarze globalnym. • Teoria zależności Paula Prebischa zakłada, że świat dzieli się na bogate centrum i biedne peryferia. Teoria ta odnosi się do zależności pomiędzy państwami Pierwszego i Trzeciego Świata oraz do zależności Ameryki Łacińskiej od Stanów Zjednoczonych. Teoria ta ma dwa warianty: pesymistyczny i optymistyczny. W tym pierwszym zależność pogłębia się poprzez zacofanie społeczeństwa biednego. W wariancie optymistycznym następuje rozwój społeczeństwa biednego. • Teoria systemów- światów wyróżnia trzy systemy historyczne: minisystemy, imperia światowe i system światowy. Minisystemy dominowały w społeczeństwach łowiecko- zbierackich. Były samowystarczalne i jednolite kulturowo. Imperia światowe to społeczeństwa wchłaniające znaczną liczbę minisystemów np. starożytny Rzym. Charakteryzuje się występowaniem pojedynczej władzy dla całego systemu. Najważniejsze w tym systemie są wojny i podboje. System światowy zaczyna się wraz z narodzinami kapitalizmu w wieku XVI . Występuje w nim znacząca wymiana dóbr oraz przepływ kapitału i pracy. Kolejną wizją globalizacji jest teoria Rolanda Robertsona. Podzielił on społeczeństwo na wspólnoty (Gemeinschaft) i zrzeszenia (Gesellschaft) i przedstawił 4 wizję globalizacji: • Globalny Gemeinschaft I – świat postrzegany jest jako niezależne od siebie wspólnoty • Globalny Gemeinschaft II- wizja zjednoczenia społeczeństwa wokół pewnych idei i przekonań, widoczna w ruchach ekologicznych, pacyfistycznych, • Globalny Gesellschaft I- wizja suwerennych państw, równorzędnych lub hierarchicznie podporządkowanych, powiązanych wzajemnymi zależnościami, • Globalny Gesellschaft II- zakłada ujednolicenie państw i powstanie jednego rządu światowego. Największy wpływ na społeczeństwo ma globalizacja kultury. Piotr Sztompka w „Socjologi” wyróżnił teorie globalizacji kultury Ulfa Hennerza. Do rozwoju globalizacji w sferze kultury przyczynił się rozwój transportu, a co za tym idzie masowa turystyka i migrację. Według Hennerza kultura nowoczesna ma charakter otwarty. Wyróżnia on 4 scenariusze globalizacji kulturowej: • Globalna homogenizacja- zakłada zanik kultur lokalnych, wszystkie społeczności powielają kulturę zachodnią, • Nasycenie kulturowe- proces zachodzący powoli, przez kilka pokoleń stopniowo występuje zanik kultury lokalnej i w ostateczności dominacja kultury dominującej, • Deformacja kulturowa- do kultury lokalnej przyjmowane są tylko niektóre wzorce z kultury zachodniej, następuje dostosowanie kultury zachodniej do kultury lokalnej, • Amalgamacja kultury- zakłada wzajemne przenikanie się kultur i przejmowanie wybranych elementów z kultury zachodniej do kultury lokalnej i odwrotnie. Najlepszym scenariuszem wydaję się amalgamacja kultury. Wzajemne przenikanie się kultur prowadzi do wzrostu kreatywności, do powstawania oryginalnych kultur. Nie da się jednoznacznie określić czy globalizacja jest zmianą pozytywną czy negatywną. Z jednej strony powoduję rozwój technologiczny, upowszechnia wiedzę, sprzyja globalnej konkurencji, integruję ludzi z rożnych regionów świata. Jednak globalizacja pogłębia dysproporcje rozwojowe i nierówności społeczne, przyczynia się do wzrostu bezrobocia, osłabia pozycję państwa w stosunku do międzynarodowych korporacji i uniemożliwia ich kontrolę, umożliwia manipulację informacjami na skalę globalną. Globalizacja marginalizuję kraje słabo rozwinięte, co sprzyja narastaniu konfliktów. Powoduję rozpowszechnianie się kultury dominującej, a co za tym idzie wypiera kultury lokalne.

Zmiany społeczne w Polsce w ostatnim dwudziestoleciu.

W 1989 rozpoczęła się w Polsce transformacja systemowa. Obejmowała ustrój państwa i gospodarkę, życie polityczne oraz społeczne. Zmiany miały charakter ewolucyjny. Wprowadzono demokrację i gospodarkę wolnorynkową. Równocześnie ze zmianami w strukturze państwowej i gospodarce rozpoczęły się zmiany w strukturze społeczeństwa. Proces zmian społecznych przebiega bardzo wolno, a konsekwencją tego jest istnienie w dzisiejszym społeczeństwie klas ukształtowanych w poprzednim ustroju i klas ukształtowanych już po transformacji. Do pierwszych możemy zaliczyć klasę robotniczą, chłopską i inteligencję. Klasa robotnicza podczas transformacji utraciła swoją uprzywilejowaną pozycję, a prywatyzacja i restrukturyzacja przemysłu spowodowały bankructwo wielu przedsiębiorstw. Problemy dotykają również klasę chłopską. Polskie rolnictwo jest mało wydajne i zacofane technicznie w porównaniu z rolnictwem zachodnim i nie wytrzymuję konkurencji z Unią Europejską. Natomiast inteligencja podzieliła się na dwie grupy: pracowników najemnych i pracowników prywatnych. Klasy ukształtowane po transformacji to: klasa wyższa, średnia i niższa. Klasę wyższą tworzą jednostki ambitne, często wspierane układami z poprzedniego systemu. Klasa ta izoluje się od reszty społeczeństwa. Klasę średnią tworzą właściciele firm prywatnych, większość inteligencji z wyższym wykształceniem, wykwalifikowani pracownicy. Większość przedstawicieli tej klasy charakteryzuje się pracoholizmem, odkładaniem założenia rodziny, dążnością do kariery. Klasa niższa to ludzie o wykształceniu średnim, zamieszkujący blokowiska. Wyróżniają się silnym zakorzenieniem lokalnym i mocniejszą identyfikacją narodową. Proces zmian pogłębił zróżnicowanie majątkowe i dochodowe. Konsekwencją tego jest gettyzacja obszarów biednych i bogatych. Ze zróżnicowaniem majątkowym wiążą się również takie problemy społeczne jak bezdomność i bezrobocie. W okresie socjalizmu udawano, że nie występuje problem bezrobocia, natomiast współcześnie trudno jest o dokładne dane. Liczbę osób bezdomnych w Polsce określa się pomiędzy 30- 300 tysięcy. Bezrobocie w Polsce określa się na poziomie 11-12%. Prowadzi to do takich problemów jak alkoholizm, wzrost przestępczości, narkomania. Ważnym wydarzeniem w ostatnich latach było wstąpienie Polski do Unii Europejskiej. Otwarcie rynków pracy w krajach zachodniej Europy spowodowało wyjazd wielu Polaków z kraju. Szacuje się, że w 2007 roku z Polski wyjechało ponad 2 miliony osób. Niepokojące jest to, że z naszego kraju wyjeżdża coraz więcej ludzi dobrze wykształconych. Współczesne społeczeństwo jest połączeniem społeczeństwa tradycyjnego z liberalnym. Większość ludzi łączy wiarę, przestrzeganie obrzędów świątecznych z przyzwoleniem na seks pozamałżeński, tolerancją związków homoseksualnych. Okazuje się, że społeczeństwo polskie jest rozdarte. Dzieli się na społeczeństwo tradycjonalistów i modernistów. Pierwsi przywiązani do wartości religijnych i patriotycznych, drudzy to indywidualiści skupieni na własnej karierze.