Miłość budująca i miłość niszcząca w „Potopie”, „Lalce” i „Nad Niemnem”.

Temat miłości można zaliczyć do tematów najczęściej poruszanych w dziełach literackich każdej epoki. Od początku dziejów ludzkich miłość prowadziła do chwil uniesień, wielkich czynów, poświęceń,  ale i konfliktów, rozterek  i rozpaczy, ponieważ to wielkie uczucie może być odwzajemnione, akceptowane, pielęgnowane, jak również odrzucone i piętnowane. Jest to moc, która zmienia nastawienie bohaterów do świata, ich filozofię, światopoglądy, przekonania, charakter i osobowość. W literaturze znajdziemy wiele opisów tego, w jaki sposób i do czego doprowadziła siła miłości. Mogła być to bowiem moc niszcząca wszystko dookoła, destrukcyjna, jak i budująca, tworząca od podstaw coś wartościowego, niezłomnego i spelnionego.
Utwory pozytywistyczne, opisują różne oblicza miłości. Uczucie to było różnie definiowane i przedstawiane. Podobnie odmienne są okoliczności, w jakich rodzi się, rozwija, a pózniej trwa lub konczy każde uczucie. Miłość może być przyczyną przemiany bohatera, jak opisał to w "Potopie" Henryk Sienkiewicz. Andrzej Kmicic z awanturnika, hulaki i lekkoducha zmienia się w godnego naśladowania patriotę. Tę przemianę bohatera można tłumaczyć uczuciem do Oleńki. Zmiana postępowania jest dla Kmicica jedynym kluczem do serca szlachcianki. Ważnym wydarzeniem jest porwanie Oleńki przez Kmicica, a także oświadczyny Wołodyjowskiego. Napastnik rani w pojedynku Kmicica, ale widząc jak bardzo młodzi się kochają, postanawia pomóc w odzyskaniu dobrej reputacji. Po raz kolejny ranny Kmicic znajduje się w Lubiczu gdzie, Oleńka zamierza wstąpić do klasztoru. Kobieta przypadkowo spotyka ciężko rannego w wojnie swego ukochanego Kmicica. Może przebaczyć umierającemu, ale nie chce znać ponieważ w jej oczach, Kmicic jest wrogiem i zdrajca społeczeństwa polskiego, jednak podczas mszy w Upicie ksiądz odczytuje list królewski przywieziony przez Wołodyjowskiego, w którym monarcha rehabilituje Kmicica. Oleńka prosi ukochanego o wybaczenie. Miłość okazuje się na tyle silna, że pokonuje przeciwnosci losu. Andrzej, by potwierdzić swoje uczucie poparte odwaga, ale też , aby oczyścić honor walczy w obronie ojczyzny. Mocą, która go prowadzi jest miłość do kobiety. Miłość staje się natchnieniem, motorem działań i chroniącym talizmanem. Uczucie pobudza najszlachetniejsze cechy charakteru Kmicica. 
W Lalce ukazany jest przyklad uczucia niszczacego, a raczej zauroczenia Wokulskiego Izabelą Łęcką. Izabela była niedostępna dla oszalałego z miłości romantyka jakim był Wokulski. Czas pokazal, ze  kobieta byla tylko bezduszną kokietką, która mimo uczucia, które Wokulski ja dazyl, pokazywala jak niewiele dla niej znaczy. Panna Łęcka oczarowywala bohatera swoja uroda, zakochał się w niej ujrzawszy ją w teatrze, nie znając zupełnie jej charakteru. Wiemy, że Wokulski wykorzystywał problemy majątkowe Łęckich i oczekiwał, że jego ukochana za pieniądze będzie zachowywać pozory uczucia.  Wokulski wiedział jak trudne jest życie z przymusu, poswiecenia, wykupione zobowiazaniami, a oczekiwał właśnie takiego poświęcenia od panny Izabeli - „Dziwna bowiem jest natura ludzka: im mniej sami mamy skłonności do męczeństwa, tym natarczywiej żądamy go od innych”. Reasumując uważam, że uczucia Wokulskiego do panny Izabeli nie można nazwać w pełni romantycznym. Jest ono raczej zbliżone do mistycznego, średniowiecznego uwielbienia dla damy serca, która była niemalże jego boginią. Z drugiej zaś strony widzimy dazenie bohatera do osiągania wszystkich wyznaczonych celów, niezależnie od kosztów, jakimi trzeba to okupić. Ostatecznie zdobycie wybranki stało się dla Wokulskiego obsesją, która zniszczyła życie nie tylko jemu, ale również Izabeli. Prus opisał oraz poddał analizie miłość niszczącą. Uczucie to nie uskrzydla bohatera, ale każe mu wyzbyć się romantycznych wyobrażeń i brutalnie sprowadza na ziemie. Miłość ta rujnuje Stacha psychicznie, bo stanowi źródło jego niekończących się rozterek, ale też doprowadza jego kapitał do znacznego uszczuplenia, a ostatecznie staje się głównym powodem jego klęski.
Temat miłości wprowadziła też do swej powieści „Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa. Mamy tutaj do czynienia z uczuciem odwzajemnionym i spelnionym, a także uczuciem skazanym na kleske.  Marta Korczyńska w młodości odrzuciła Anzelma Bohatyrowicza, którego kochała. Zapłaciła za to samotnością i smutkiem. Drugim watkiem milosnym jest milosc Janka do Justyny. Uczucie to konkurowalo z jego uwielbieniem do pracy, aczkolwiek w tym przypadku opisane uczucie ma charakter pozytywny, budujący. Miłość przemienia Justynę, a Jankowi dodaje radości życia i pewności siebie. Zyskał on kobietę, która choć nie wychowała się w zaścianku i nie znała specyfiki pracy gospodarskiej, to chętnie uczyła się i towarzyszyła swemu ukochanemu oraz potrafila poswiecic dla niego zycie w dworze.
Wydawac by się moglo, ze pozywtywizm to epoka wyrzekajaca się wszelkich emocji i skoncentrowana na rzeczywistosci, aczkolwiek pozytywisci, nie unikali tematu milosci. Na tych trzech przykładach dostrzec można, jak odmienne odcienie może mieć miłość. Raz buduje, jak w przypadku Kmicica i Janka Bohatyrowicza, a innym razem przemienia życie bohatera w piekło i niweczy jego plany. Raz jest zaborcza i wymagająca, a bohaterowie nie znajdują sił, by się jej oprzeć, by walczyć z nią, zas drugim razem jest speniona i budujaca. Miłość to uczucie nierozerwalnie związane z ludzką egzystencją i jesteśmy w pewnym sensie na nią skazani, bo uczucie to został wpisane w naturę człowieka.