Święty Augustyn z Hippony, przez jednych nazywany filozofem, przez innych klasyfikowany jest jako teolog. Wszyscy jednak zgodnie twierdzą że jego założenia i tezy filozoficzne czynią go ojcem Kościoła. Faktem jest jednak że nawrócił się na chrześcijaństwo i intensywnie zaczął zastanawiać się nad istotą Boga, zależnością człowieka od Boskiej osoby, przeznaczeniem, wolną wolą, a także zaczął współtworzyć owe teorie i intensywnie w tym celu badał Pismo Święte. Ponieważ każde z owych zagadnień, które badał Święty Augustyn jest bardzo złożone należało by omówić je oddzielnie. Dlatego też praca ta omawia jeden temat, czy też założenie filozoficzne.

Święty Augustyn wyciągnął ważne wnioski z otaczającej go rzeczywistości, że w świecie doczesnym człowiek posiadający grzech pierworodny nigdy nie będzie doskonały. Zdecydowanie więc odrzucił utożsamienie chrześcijanina z obywatelem nawracającego się wówczas Cesarstwa Rzymskiego. Twierdził bowiem,że wierzący w Chrystusa tworzą społeczność, która skupia ludzi różnych narodów i pochodzących z różnych państw*, a do tego w samym Rzymie wierni chrześcijanie nigdy nie pozbędą się obecności ludzi złych i grzesznych. Tą właśnie drogą rozumowania doszedł Augustyn do koncepcji dwóch państw, którą przedstawił w najsłynniejszym dziele swojego autorstwa, pod tytułem „O Państwie Bożym”( z łaciny De civitate Dei). W owym dziele podkreślając że ludzie nie są odpowiedzialni za tworzenie państw, lecz odpowiedzialny za to jest sam Bóg według porządku czasów, którym włada, przeciwstawia Święty Augustyn sobie dwa „państwa”- dwa porządki czy też dwie społeczności. Pierwsze z nich to „państwo Boże”(civitas Dei), drugie zaś to „państwo ziemskie”(civitas terrena). Cytując Świętego Augustyna : „Jedną z nich możemy nazwać państwem ludzi żyjących podług ciała, drugie – państwem ludzi chcących żyć podług ducha”. Obie te społeczności składają się z ludzi różnych narodów, o odmiennych obyczajach i różnych językach. Najistotniejszą różnicą między nimi jest jednak sposób życia. Jedni bowiem żyją jak przystało na chrześcijan, a drudzy jak poganie. „Państwo Boże”posiada obywateli posłusznych nauce Chrystusa, których Augustyn wyobrażał sobie jako pielgrzymów, którzy przebywają dystans doczesnego życia, otoczeni morzem „państwa ziemskiego”, czyli ludźmi żyjącymi w grzechu. Mimo tego otoczenia nadal cechuje ich moralne postępowanie, pobożność, prawdomówność, dobroć, uczciwość i miłość. Zaliczył tu Augustyn wszystkich nawróconych, potrafiących odrzucić egoizm i kierujących się miłością do Boga. Cechy te powodują że członkowie państwa Bożego obdarzeni są łaską Bożą (jest to twór idealny, bliski wizji Platona doskonałego świata pozaziemskiego). Przeciwieństwem tego ideału jest drugie państwo - „państwo ziemskie”.Członek tego

do takich wniosków Święty Augustyn doszedł zapewne analizując księgę Objawienia ( w niektórych przekładach nazywaną księgą Apokalipsy), gdzie znajdujemy słowa: „ Potem widziałem, a oto tłum wielki, którego nikt nie mógł zliczyć, z każdego narodu i ze wszystkich plemion i ludów, i języków (…)” właśnie społeczeństwa, bez względu na wyznawany światopogląd, zawsze będzie skupiony na swoim doczesnym życiu. Kierować się będzie egoistycznym nastawieniem, zdobywaniem przyjemności , panowania (władzy) czy też bogactwa. Święty Augustyn ujmuje to tak:”Dwie miłości więc powołały dwa państwa: miłość własna, posunięta aż do pogardy Boga, powołała państwo ziemskie; miłość Boga zaś posunięta aż do pogardzania sobą, powołała państwo niebieskie. Pierwsze szuka chwały w sobie, drugie w Panu”. Podkreślić należy że pomiędzy tymi dwoma państwami nie ma rozwiązań pośrednich. Konieczne jest radykalne odrzucenie grzechu i wybór Chrystusa. Nie można być w połowie drogi lub jedną nogą”stać”w państwie Bożym, a drugą w państwie ziemskim*. Członkowie „państwa bożego”żyją wśród swoich współobywateli – członków „państwa ziemskiego”, nie tworzą odrębnych społeczeństw , nie zamieszkują osobnych miast i prowincji. Takie wizje dwóch państw ukazują dwa pojęcia pokoju: doczesnego i niebiańskiego. Biskup odmawia wartości pokojowi ziemskiemu, uznając wszystko co doczesne za twór niedoskonały. Ta teologiczna wizja państwa sprawiła, iż Św. Augustyn nie wykazywał niemal zupełnie zainteresowania instytucją państwa i prawa doczesnego. W sprawach życia doczesnego kładł nacisk jedynie na sprawiedliwość osobistą, co w gruncie rzeczy oznaczało, że docześnie zajmował się jedynie moralną stroną postępowania jednostek. Jednakże jego filozoficzna teza mimo wszystko pociąga za sobą wiele pytań dotyczących życia doczesnego. Jak na przykład chrześcijanin żyjący wśród pogan, w państwie dalekim od ideału sprawiedliwości, ma odnosić się do władzy publicznej? Albo, czy ma jakieś obowiązki względem tego państwa? Według Świętego Augustyna najsilniejszym naturalnym pragnieniem człowieka jest pokój. Każdy człowiek chce po prostu zapewnić bezpieczeństwo sobie i swojej rodzinie. Augustyn pisze:”Tak tedy państwo ziemskie nie żyjące z wiary, dąży do pokoju ziemskiego(…) Państwo niebieskie, lub raczej ta jego część, która jako obca wędruje w tym znikomym świecie i żyje z wiary, nieuniknienie musi również korzystać z tego pokoju.” W ten sposób Augustyn wysuwa twierdzenie, że chrześcijanin musi żyć w państwie i otaczającym go społeczeństwie, szanując autorytet władzy. Państwu wolno się przeciwstawić tylko w jednym przypadku – gdy działa ono w wyraźnej sprzeczności z prawem Bożym. Prawdziwy chrześcijanin bowiem w pierwszej kolejności podda się zawsze prawu Bożemu, a dopiero później ziemskiemu/ludzkiemu. Zadaniem państwa natomiast jest troska o utrzymanie ładu, ściganie i karanie przestępców, a także obrona przed zbrojnym atakiem ze strony wrogów zewnętrznych. Święty Augustyn zatem dopasował koncepcję państwa i władzy do wymogów religii chrześcijańskiej. Prawy wyznawca „państwa Bożego”potrzebował rzeczywistych, doczesnych struktur politycznych do pomocy w pewnych praktycznych sprawach, takich jak utrzymanie porządku i wymierzenie sprawiedliwości.
Według biskupa z Hippony władza publiczna stworzona jest – z woli Boga – dla dobra powszechnego,a każdy rząd powinien być sługą swojego społeczeństwa. Augustyn ujął to w słowach:”przełożeni sprawując pieczę, a poddani okazując posłuch.”

**Podobne słowa możemy znaleźć w studiowanym przez Świętego Augustyna Piśmie Świętym. Święty Marek napisał tak:„Nikt nie może dwom panom służyć, gdyż albo jednego nienawidzić będzie, a drugiego miłować, albo jednego trzymać się będzie, a drugim pogardzi. Nie możecie Bogu służyć i mamonie”(Mat.6:24)Są to słowa Jezusa Chrystusa, który zapytany przez pewnego zamożnego człowieka oto jak prawidłowo służyć Bogu, odpowiedział tymi właśnie słowami. Cytat ten zamieszczam gdyż jak napisałam wcześniej, członkowie państwa ziemskiego również podążają (między innymi) za bogactwem (zresztą owa mamona to po prostu świeckie dążenia) . W idealnym Państwie Bożym porządki są doskonałe, ponieważ odzwierciedlają dobro. Jednak w każdym państwie ziemskim panuje zło, ponieważ żyje w nim tylko garstka obywateli civitas Dei, ogromna reszta to zwykli grzesznicy. „Państwo Boże” to twór idealny, dlatego wydaje się , że w naszej realnej rzeczywistości istnieją jedynie państwa nazwane przez Św. Augustyna ziemskimi. Spotyka się co prawda na całym świecie społeczności, wyznania religijne, które usiłują stosować się do powyższej filozofii. Chcą trzymać się z dala od otaczającego ich świata, nie przyjmują hulaszczego trybu życia tak wszechobecnego w dzisiejszym „państwie ziemskim” lecz starają się na swój sposób (czy też na sposób w jaki rozumieją Pismo Święte)przestrzegać wartości chrześcijańskich. Natomiast swoje podporządkowanie władzom świeckim okazują chociażby przez respektowanie prawa (o ile nie jest ono w sprzeczności z prawem Bożym), czy też uczciwie płacąc podatki idąc za radą Chrystusa „Oddawajcie więc, co jest cesarskiego, cesarzowi, a co Bożego, Bogu”(Mat.22:21) Nie zależy mi na tym by wymieniać z nazwy którąś z owych społeczności, gdyż w ten sposób mogła bym urazić kogoś z gorliwych członków wiodącej religii chrześcijaństwa, a na tym mi doprawdy nie zależy. Jeśli ktoś jednak jest ateistą lub potrafi w sposób „trzeźwy”spojrzeć na ów temat, bez trudu wymienić może takie grupy. Pragnę jednak podkreślić że literalne „państwo Boże” jako takie obecnie nie istnieje, jak już wcześniej pisałam byłby to twór idealny i zapewne spełnienie nie tylko myśli filozoficznej, ale i marzeń Świętego Augustyna.

Niewątpliwie jednak Augustyn położył podwaliny pod nową chrześcijańską filozofię. Cała jego koncepcja była oparta bardziej na zaufaniu do wiary niż rozumu i doświadczenia. Sformułował oryginalne poglądy filozoficzne i jako twórca poglądu na świat stanął obok Platona, Arystotelesa i Demokryta. Do dziś Święty Augustyn uznawany jest przez wielu za jednego z najbardziej wpływowych myślicieli chrześcijaństwa.

Bibliografia:

• Augustyn - „O państwie bożym” - fragmenty
• fragmenty Pisma Świętego – wydanie Warszawa 1995
• Tatarkiewicz „Historia filozofii” 2011Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
• Otfried Hoffe „Mała Historia Filozofii”. Wydawnictwo PWN 2004
• T.Madras „W służbie miłosierdzia”- „O dwóch państwach Świętego Augustyna”- redakcja kontakt.