Cechy systemu parlamentarno-gabinetowego

Rozpoczynając moją prace chciałbym przytoczyć kilka definicji słownikowych haseł związanych z tematem pracy:

System polityczny, jedno z podstawowych pojęć oznaczających strukturę, w ramach której przebiega życie polityczne danego społeczeństwa. System polityczny jest istotną częścią systemu społecznego. System polityczny to podstawowe struktury władz państwowych oraz główne zasady polityczne i prawne, ogół instytucji, za pośrednictwem których podejmowane są decyzje polityczne. Nie ma jednej obowiązującej definicji systemu politycznego. Zazwyczaj uznaje się, że system polityczny to ogół działających w państwie instytucji (np. parlament, rząd, sądownictwo), organizacji politycznych (np. partie polityczne, ruchy społeczno-polityczne), grup interesu (np. związki zawodowe, samorządy zawodowe) oraz relacji między nimi, a także zespół norm i reguł, na których podstawie one funkcjonują (konstytucja, ordynacje wyborcze). Istnieją różne sposoby podziału systemów politycznych. Ze względu na charakter reżimu politycznego dzieli się państwa na: demokratyczne (demokracja) totalitarne (totalitaryzm) i autorytarne (autorytaryzm). Wychodząc od zasad organizacji aparatu państwa wyróżnia się monarchie, republiki oraz system parlamentarno-gabinetowy, prezydencki i semiprezydencki.

System parlamentarno-gabinetowy ukształtował się w XVIII w. w Wielkiej Brytanii. Taki system występuje w większości krajów europejskich jak Belgia, Holandia, państwa skandynawskie(poza Finlandią), Włochy, Nowa Zelandia, Australia i Kanada. Opiera się na układzie stosunków między parlamentem, głową państwa i rządem, w którym rząd z premierem na czele jest powoływany i odwoływany przez głowę państwa,a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem.

Podstawowe cechy współczesnych systemów 

parlamentarno-gabinetowych:

parlament (a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest on dwuizbowy) jest wybierany w wyborach powszechnych; układ sił w parlamencie (lub podjęte w nim uzgodnienia gdy żadna z partii nie posiada większości) przesądza o powołaniu premiera i powołaniu rządu; rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić wotum nieufności, oznaczające ustąpienie co najmniej jednego ministra, najczęściej zaś całego gabinetu; rząd ma wpływ na rozwiązanie parlamentu (czasem jednej jego izby gdy jest dwuizbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisanie przedterminowych wyborów; Między parlamentem a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcjonalnych i personalnych (ministrowie mogą być i często są deputowanymi) co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej

Cechy wyróżniające system parlamentarno-gabinetowy od formy prezydenckiej i formy konwentu:

Kompetencje głowy Państwa (konstytucyjnego monarchy lub wybieranego prezydenta), nie kreuje polityki wewnętrznej, ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wobec woli większości parlamentarnej – powołuje premiera, zarządza wybory przedterminowe. Monarcha może wpływać na bieg spraw państwowych pomimo tego, iż nie pełni żadnej roli w wykonywaniu władzy państwowej, a wszystkie akty przez nią wydane muszą zawierać odpowiedni zapisek do konstytucji. (w formie prezydenckiej wykonuje je jedna osoba i jest nią prezydent a w formie konwentu nie ma osobistej funkcji głowy państwa, prezydent jest wybierany na jeden rok przez parlament spośród siedmiu członków rządu i jest on jednocześnie premierem).
Egzekutywa ma prawo uczestnicz w procesie ustawodawczym przez bezpośrednie inicjatywy legislacyjne rządu, Egzekutywa jest polityczne odpowiedzialna przed parlamentem, co oznacza że powołuje ją parlament, a jeśli straci zaufanie większości parlamentarnej, może być odwołana w całości lub w części Egzekutywa może rozwiązać parlament w czasie kadencji, wraz z natychmiastowym rozpisaniem nowych wyborów.

Porównując te trzy formy ustrojowe, zauważymy że:

ustroje parlamentarno-gabinetowe opierają się na zasadnie współzależności i współdziałania rządu i parlamentu; parlament powołuje i odwołuje rząd, ale rząd nie może wystąpić do głowy państwa z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu, forma prezydencka wynika z separacji władz państwowych. Brak rozdziału zadań głowy państwa i premiera, brak rady ministrów jako samoistnego,silna pozycja prezydenta, który jest niezależny od parlamentu. Forma konwentu opiera się na zasadnie przyporządkowania rządu parlamentowi, rząd jest traktowany jako komisja do spraw wykonywania uchwał oraz jako komisja wykonawcza całego państwa