TEMAT:

SPOSOBY PRZECIWDZIAŁANIA PRANIU BRUDNYCH PIENIĘDZY W SEKTORZE BANKOWYM.

1 Wstęp na temat przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy. 2. Identyfikowanie podejrzanych podmiotów, klientów instytucji finansowych i transakcji mogących mieć związek z procederem prania.

• kryterium profilu działalności,
• kryterium geograficzne
• kryterium ekonomiczno – praktyczne,
• pranie pieniędzy w transakcjach gotówkowych,
• pranie pieniędzy z wykorzystaniem rachunków bankowych w kasach pożyczkowych,
• pranie pieniędzy przy wykorzystaniu transakcji związanych z lokatą kapitału,
• pranie pieniędzy za pośrednictwem instytucji finansowych pochodzących z egzotycznych państw,
• pranie pieniędzy za pośrednictwem pracowników lub agentów banku,
• pranie pieniędzy przez pożyczanie pod zabezpieczenie lub bez zabezpieczenia.

3. Polityka „(po)znaj swojego klienta” i przeciwdziałanie procederowi w bankach.

Ad.1.

W przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy można doszukać się pewnej ogólnej prawidłowości pojawiającej się we wszelkiej walce z przestępczością. Podobnie jak przestępcy nie są podczas swojej kryminalnej działalności praktycznie niczym ograniczani, tak piorący mogą uciekać się do wielu metod. Walczący jednak z przestępczością i praniem nie mają takiego komfortu swobody działania jak przestępcy i napotykają liczne ograniczenia natury prawno – moralnej i organizacyjnej. Analogicznie jak metody walki z przestępczością, sposoby zapobiegania procederowi w praktyce są dość ograniczone.

Pranie brudnych pieniędzy jest jedynym przestępstwem, którego jednym z podstawowych celów jest ukrycie jego przebiegu i skutków. Ponadto pranie często składa się z ciągu czynności, które same w sobie nie noszą znamion przestępstwa i wyrwane z kryminalnego kontekstu całego procederu nie dają podstaw do podejrzeń. Trzeba również dodać, że instytucje finansowe w toku normalnej współpracy relatywnie rzadko mają do czynienia z próbą wykorzystania jej do procederu.

Z punktu widzenia instytucji finansowej walka z praniem sprowadza się do:

• rozpoznawania zagrożeń związanych z praniem brudnych pieniędzy;

• wprowadzania wewnętrznych programów przeciwdziałania procederowi ( głównie programu: „( po ) znaj swojego klienta” );

• identyfikowania podejrzanych klientów i transakcji ( głównie według kryteriów: profilu działalności, geograficznego oraz praktyczno – ekonomicznego ), gromadzenia informacji pochodzącej z takiej identyfikacji, jej analiza i przetwarzanie oraz przechowywanie w taki sposób, aby mogła się stać podstawą procesu sądowego;

• powstrzymywania się od przeprowadzania operacji, wobec których istnieją uzasadnione podejrzenia, iż są one jednym z etapów prania;

• stałego monitorowania przebiegu współpracy z klientami;

• współpracy z odnośnymi władzami w zakresie zwalczania prania brudnych pieniędzy, szczególnie raportowanie o podejrzanych klientach i transakcjach oraz pomoc organom ścigania i wymiaru sprawiedliwości w granicach przewidzianych prawem w prowadzeniu dochodzenia lub postępowania sądowego;

• odpowiedniego doszkalania personelu na każdym szczeblu ( praktycznie od kasjerów po zarząd banku ) i uświadomienia istnienia problemu. W instytucjach finansowych w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej temu aspektowi przeciwdziałania praniu pieniędzy nadaje się ogromne znaczenie. Bardzo powszechne są w takich instytucjach programy „świadomości istnienia problemu” ( ang. money laundering awarness programs ), które swym zasięgiem zazwyczaj obejmują personel każdego szczebla.

  Dodatkowo bank centralny lub instytucja pełniąca jego funkcje w zwalczaniu prania brudnych pieniędzy powinny:

• mobilizować banki, aby przeciwdziałały procederowi zgodnie z wymienionym powyżej punktami, szczególnie ustalać odpowiednie przepisy i egzekwować je;

• dostarczać bankom wszelką pomoc techniczną, organizować szkolenia;

• zajmować się na bieżąco badaniami procederu, przede wszystkim identyfikowaniem technik i opracowywaniem sposobów przeciwdziałania, oraz dzielić się tymi doświadczeniami;

• organizować i koordynować współpracę oraz wymianę informacji i doświadczeń na skalę międzynarodową w zakresie zwalczania procederu.

Ad.2.

Generalnie wyróżnia się kilka kryteriów służących kwalifikowaniu danego klienta, pojedynczej transakcji czy ciągu operacji jako podejrzane. Najpopularniejsze i najczęściej pojawiające się w literaturze przedmiotu są trzy wspomniane wyżej.

1. Kryterium profilu działalności ( ang. high – risk businesses ) Oprócz systemu bankowego istnieją pewne instytucje i przedsiębiorstwa szczególnie narażone na wykorzystywanie w procederze. Znaczenie tego czynnika w praktyce przeciwdziałania procederowi jest znikome i właściwie ma charakter stricte teoretyczny. Można również dodać, iż niekiedy badacze wyróżniają także towary i usługi wysokiego ryzyka ( ang. high – risk products ), którymi obrót powinien wzbudzać podejrzenia stosownych władz. Te towary i usługi są zazwyczaj pochodnymi działalności instytucji i przedsiębiorstw charakteryzujących się podwyższonym ryzykiem działalności.

2. Kryterium geograficzne ( ang. geographical red flags ) Uwzględnienie kryterium geograficznego sprowadza się do określenia grupy państw (tzw. strefy ryzyka), z którymi wszelkie transakcje powinny być traktowane ze szczególną ostrożnością. Czynnik geograficzny ma zatem znaczenie tylko w zapobieganiu transgranicznym próbom prania pieniędzy (ewentualnie można go uwzględniać w przypadku dużych krajów federacyjnych w stosunku do jednostek terytorialnych, składowych federacji, jak np. Stany Zjednoczone, gdzie władze stanowe mają dość duże kompetencje ustawodawcze i podział administracyjny nie istnieje tylko w teorii). Zakwalifikowanie danego państwa przez instytucję finansową opracowującą procedury prewencyjne zależy właściwie od lokalnej specyfiki działalności danej instytucji i jej położenia geograficznego (w przypadku posiadania filii w wielu krajach lub nawet na różnych kontynentach lista państw podejrzanych znacznie się rozszerza). Z drugiej strony, z powodu rozwoju technik telekomunikacyjnych i procesu globalizacji rynków finansowych znaczenie fizycznej odległości między państwami nie wpływa już zbytnio na wybór danego kraju przez piorących i w zasadzie decydują inne czynniki. Międzynarodowi eksperci wyróżniają jednak pewne grupy krajów, z którymi przeprowadzanie transakcji finansowych należy traktować z dużą dozą ostrożności, a w skrajnych przypadkach, gdy dana operacja dodatkowo spełnia inne kryteria kwalifikowania jej jako podejrzana, należy domniemywać, iż zachodzi próba wykorzystania danej instytucji do procederu prania. Najczęściej za podejrzane uznaje się następujące grupy krajów:

• kraje kwalifikowane jako oazy podatkowe;
• byłe kraje bloku komunistycznego, szczególnie powstałe po rozpadzie ZSRR;
• kraje tranzytowe w przypadku handlu narkotykami, takie jak Aruba, Egipt, Gwatemala, Hiszpania, Holandia, Hongkong, kraje byłej Jugosławii, Meksyk, Tajlandia, Turcja i Wenezuela;
• kraje masowej produkcji narkotyków, przede wszystkim tzw. złotego trójkąta ( Birma, Laos i Tajlandia ), tzw. złotego półksiężyca ( Afganistan, Pakistan i Iran ), ponadto kraje Aqw2meryki Południowej, głównie Kolumbia i Peru, a w Afryce Nigeria;
• kraje wysokiej konsumpcji narkotyków jak Stany Zjednoczone czy niektóre kraje Europy Zachodniej;
• kraje umieszczane na międzynarodowych listach „państw wspierających międzynarodowy terroryzm”, głównie państwa w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie, takie jak Iran, Irak, Libia, Sudan czy Syria. Na koniec omawiania tego kryterium trzeba powiedzieć, iż w praktyce dla identyfikowania podejrzanych klientów i transakcji znaczenie czynnika geograficznego jest niewielkie. Jego dosłowne rozumienie oznaczałoby, iż podejrzana jest czwarta część państw świata. Można by dojść do tak paradoksalnych wniosków, iż np. w przypadku uwzględnienia państw masowej konsumpcji narkotyków podejrzanymi są kraje Europy Zachodniej i Stany Zjednoczone, które tymczasem najgorliwiej walczą z procederem i posiadają najlepsze ustawodawstwa oraz realne środki karno – prewencyjne.

3. Kryterium ekonomiczno – praktyczne ( ang. red flags for suscpicious activities and procedures ) W przypadku instytucji finansowych, szczególnie banków, eksperci wyróżniają pewne określone zachowania przy przeprowadzaniu operacji finansowych przez pracowników banku i korzystaniu z konkretnych usług przez klientów, które powinny wzbudzić podejrzenia. Zachowania takie wykryto poprzez ujawnione przypadki prania i rozpracowanie mechanizmu ich dokonywania oraz na drodze badań mających charakter czystko teoretyczny. Na świecie istnieje wiele różnych list klasyfikujących i prezentujących zachowania podejrzane. Pewnym światowym standardem, do którego odwołuje się wiele monografii poświęconych praniu, stały się sugestie Brytyjskiego Stowarzyszenia Bankowców o głównie na ich podstawie autorzy opierali się omawiając tę kwestię. Oto symptomy poszczególnych typów operacji, które powinny wzbudzić nieufność personelu banku.

Pranie pieniędzy w transakcjach gotówkowych:

• nadzwyczajnie duże wpłaty gotówkowe dokonywane są przez osobę fizyczną lub firmę, której legalna działalność wskazuje na to, że powinien dominować obrót bezgotówkowy,
• obserwuje się znaczny wzrost wpłat gotówkowych dokonywanych przez osobę fizyczną lub firmę bez oczywistej przyczyny, zwłaszcza gdy wiąże się to z dokonywaniem w krótkim czasie przelewów na rachunek lub do miejsc przeznaczenia nie kojarzących się z klientem,
• występują klienci, którzy dokonują wpłat gotówkowych przy użyciu wielu dowodów wpłaty, ale widać że są to znaczne wpłaty. Mogą to być między innymi osoby wykonujące wolne zawody, które następnie pobierają czeki bankierskie,
• występują rachunki firm, na które wpłaty oraz dokonywane z nich wypłaty mają charakter gotówkowy, a nie bezgotówkowy, który zwykle występuje przy normalnej działalności gospodarczej,
• występują klienci stale dokonujący wpłat w celu pokrycia czeków bankierskich, przekazów bankowych, itp.,
• występują klienci chcący wymienić duże liczby banknotów o niskich nominałach na banknoty o wysokim nominale,
• dokonywane są częste wymiany gotówki na obcą walutę lub czeki bankierskie i podróżnicze,
• powtarzają się sytuacje, gdy nagle w pewnych oddziałach znacznie wzrasta liczba i łączna wartość transakcji gotówkowych w porównaniu z normalnie występującą przeciętną (statystyka prowadzona w centrali wykazuje znaczne odchylenia na plus, jeśli chodzi o transakcje gotówkowe),
• pojawiają się klienci z wypłatami, w których znajdują się fałszywe banknoty, względnie podrobione czeki,
• występują klienci, którzy przekazują duże sumy pieniędzy za granicę lub otrzymują takowe z zagranicy z poleceniem wypłacenia w gotówce,
• pojawiają się duże wpłaty dokonywane za pomocą sejfu nocnego, przez co unika się bezpośredniego kontaktu z personelem banku lub kasy pożyczkowej.

Pranie pieniędzy z wykorzystaniem rachunków bankowych lub w kasach pożyczkowych (budowlanych) może mieć miejsce, gdy:

• występują klienci chcący prowadzić liczne rachunki lub rachunki dla swoich klientów, a to wydaje się sprzeczne lub niezgodne z rodzajem działalności prowadzonej przez nich łącznie z transakcjami, w których występują figuranci,
• występują klienci posiadający liczne rachunki, a okoliczności wskazują, że chcą oni w ten sposób ukryć duże ilości gotówki wpłacane jednorazowo,
• występuje osoba fizyczna lub firma, której rachunek nie wskazuje, że służy do normalnych celów osobistych lub normalnej działalności gospodarczej, ale jest używany do wypłacania lub przyjmowania dużych sum. Które nie mają oczywistego związku z typowym rachunkiem osobistym lub charakterem działalności posiadacza,
• występuje odmowa udzielenia normalnych informacji przy otwieraniu rachunku, podawanie minimalnej ilości informacji lub informacji fikcyjnej względnie przy składaniu wniosku o otworzenie rachunku, podanie informacji, której sprawdzenie jest trudne lub kosztowne dla instytucji finansowej,
• występują klienci, co do których zachodzi podejrzenie, że posiadają rachunki w kilku instytucjach działających w tej samej miejscowości,
• pojawia się pokrywanie wypłat z konta wpłatami w gotówce dokonywanymi w tym samym lub poprzednim dniu,
• realizowanie wpłat za pomocą czeków wystawionych na posiadacza rachunku przez stronę trzecią i opiewających na duże sumy. Mogą to być czeki z wygranymi w grach losowych, kasynach, gry lub czeki uzyskane w kasynach za sztony,
• pobierani duzych sum w gotówce, gdy nie występowały one poprzednio w ogóle albo rzadko lub wypłaty zaraz po wpłynięciu na rachunek dużego przekazu z zagranicy,
• klienci, którzy wydają się być razem, a jednocześnie korzystają z różnych kas dla przeprowadzenia dużych transakcji gotówkowych lub wymiany dużych sum na obcą walutę,
• częste korzystanie z sejfu zbiorowego, składanie do depozytu w sejfie zapieczętowanych przedmiotów i odbieranie ich w niedługim czasie po złożeniu. Może dotyczyć to zakupu złota za gotówkę, które następnie sprzedawane jest w banku,
• przedstawiciele firm unikający kontaktu z personelem oddziału banku,
• znaczne wpłaty w gotówce lub obiegowych papierach wartościowych przez firmę lub spółkę na rachunek klienta lub rachunek powierniczy, zwłaszcza gdy następuje po tym szybki przelew na jeszcze inny rachunek osobisty, firmy lub rachunek powierniczy,
• klienci odmawiający udzielenia informacji, której każdy normalny klient dokonujący wpłaty lub korzystający z innych usług bankowych nie wahałby się udzielić,
• niewykorzystywanie lub wykorzystywanie w bardzo małym stopniu przy dużym saldzie dodatnim możliwości uzyskania wyższego oprocentowania wkładów przy dłuższym okresie pozostawiania pieniędzy na koncie,
• sygnałem ostrzegawczym może być również nieograniczone, jednoosobowe pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem,
• duża liczba osób dokonujących wpłaty na to samo konto bez oczywistego uzasadnienia.

Pranie pieniędzy przy wykorzystaniu transakcji związanych z lokatą kapitału:

• zakup papierów wartościowych, które następnie są oddawane na przechowanie w sejfie instytucji finansowej, gdy nie daje się to pogodzić w oczywisty sposób z pozycją społeczną danego klienta,
• transakcje wpłaty i wkrótce po tym przekazanie wpłaconych pieniędzy za pośrednictwem filii lub ekspozytury instytucji finansowej, mającej swą siedzibę w rejonie znanym z handlu narkotykami,
• żądanie przez klienta usługi polegającej na administrowaniu lokaty kapitału w postaci waluty obcej lub papierów wartościowych, gdy pochodzenie tych funduszy jest niejasne lub posiadanie ich kłóci się z pozycją społeczną klienta, = duzy lub nietypowy zakup papierów wartościowych za gotówkę,
• zakup i sprzedaż papierów wartościowych bez dającego się rozsądnie wytłumaczyć celu lub w okolicznościach, które wydają się nietypowe,
• wpłaty gotówki na rachunki pieniężne papierów wartościowych w biurach maklerskich.

Pranie pieniędzy za pośrednictwem instytucji finansowych pochodzących z egzotycznych państw:

• klient wprowadzony przez oddział, filię lub inny bank z kraju znanego z produkcji narkotyków lub handlu nimi,
• wykorzystywanie akredytyw lub innych sposobów finansowania transakcji handlowych w celu dokonania przesunięcia pieniędzy z jednego kraju do drugiego, gdy taki handel nie jest zgodny z działalnością prowadzoną przez klienta,
• dokonywanie regularnych i dużych wpłat, których nie można jednoznacznie określić jako realizowane w dobrej wierze, lub otrzymywanie regularnych i dużych wpłat powszechnie kojarzonych z produkcją, przetwarzaniem lub hurtowa sprzedażą narkotyków, względnie organizacjami terrorystycznymi (kraje tzw. rajów podatkowych),
• powstawanie dużego salda dodatniego, nie dającego się pogodzić ze znanymi obrotami związanymi z legalną działalnością klienta, a następnie przekazanie środków na rachunki w bankach zagranicznych,
• nie znajdujące wyjaśnienia elektroniczne przekazywanie funduszy przez klienta w obie strony lub bez przechodzenia ich przez rachunek,
• częste żądania sprzedaży czeków podróżnych, czeków wystawionych w obcej walucie lub innych obiegowych papierów wartościowych,
• częste wpłaty w formie czeków podróżnych lub czeków w walucie obcej, zwłaszcza pochodzących z zagranicy. Wszelkie zlecenia płatnicze wykonywane z rajami podatkowymi powinny wywołać podejrzenie prania.

Pranie pieniędzy za pośrednictwem pracowników lub agentów banku:

• zmiana w zachowaniu się pracownika, np. wystawny tryb życia lub unikanie urlopów,
• zmiana wyników pracy pracownika lub agenta, np. sprzedawca sprzedający różne wyroby za gotówkę ma znaczny lub niespodziewany wzrost obrotów,
• wszelka działalność agenta, gdy tożsamość ostatecznego beneficjenta lub kontrpartnera jest nieznana lub sprzeczna z normalnym trybem działalności gospodarczej prowadzonej przez niego.

Pranie pieniędzy przez pożyczanie pod zabezpieczenie lub bez zabezpieczenia:

• klient spłacający problematyczną pożyczkę,

• żądanie udzielenia pożyczki pod zastaw majątku administrowanego przez instytucję finansową lub trzecią stronę albo też trzymanego w depozycie, gdy pochodzenie tego majątku jest nieznane lub kłóci się z pozycją społeczną klienta,

• żądanie przez klienta od instytucji finansowej dostarczenia lub załatwienia środków finansowych, gdy niejasne jest źródło udziału klienta w danym interesie, zwłaszcza gdy w grę wchodzi nieruchomość.

  Dla banku podejrzany powinien być każdy klient, który udziela fałszywych i niejasnych informacji lub odmawia przekazania bez uzasadnionej przyczyny dokumentów. Proces prania w banku może być rozpoznany przez analizę jego wskaźników dotyczących depozytów. Może o tym świadczyć wzrost liczby otwieranych rachunków na przykład w okresie miesiąca i jednoczesny spadek średniego stanu. Również dane o fluktuacjach na rachunkach, średnim okresie przechowywania wkładu itp. mogą być pomocną wskazówką w tym zakresie. Dla rozpoznania procedur prania pieniędzy w bankach duże znaczenie może mieć prowadzenie pewnego rodzaju bazy danych zawierającej:

• dane o podejmowanych klientach, którzy w przeszłości próbowali nadużyć zaufania, brali udział w przestępstwach lub byli o nie podejrzani, brak wiedzy o źródłach ostatencyjnej zamożności,

• dane o operacjach prania, historycznych z innych banków, potencjalnych. Dostęp do takiej bazy powinien być – z uwagi na jej charakter – ograniczony do wąskiego kręgu pracowników. Wykrywać podejrzane transakcje można również dzięki procesowi przetwarzania transakcji w bankach według specjalnie opracowanych algorytmów. Program może typować do analizy jako podejrzane transakcje:

• przez badanie operacji przychodów na rachunkach oraz rozchodów w ciągu ustalonego okresu,

• badanie struktury transakcji w porównaniu ze wzorcem,

• zlecenie płatnicze wykonywane przez posiadaczy z tym samym kontrahentem,

• liczba wpłat gotówkowych przez osoby inne niż właściciel rachunku. Dla przykładu operacja przelewu środków pieniężnych może być dokonywana pomiędzy podmiotami gospodarczymi czy pomiędzy osobami fizycznymi i nie powinna ona w zasadzie budzić wątpliwości. Natomiast operacje wpływu na rachunek podmiotu gospodarczego nie będącego podmiotem użyteczności publicznej wykonywane wielokrotnie w ciągu miesiąca powinny być umieszczane na wykazie do sprawdzenia. Dla upewnienia się o podejrzanych należy objąć rachunek monitorowaniem przez ustalony okres. Operacje podlegające monitorowaniu dokumentowane są dowodami księgowymi. Nie każdy jednak dowód księgowy powinien być objęty tą procedurą, lecz wyłącznie dyspozycje wystawione przez klientów banków.

Ad.3.

Jedną z najlepszych metod przeciwdziałania praniu, z punktu widzenia instytucji finansowej, jest dobra znajomość klientów, z którymi dokonuje się transakcji. Dobre poznanie klientów wbrew pozorom w praktyce napotyka poważne trudności. Głównym problemem i przedmiotem licznych sporów i polemik jest kwestia, jak daleko może się posunąć bank w weryfikacji wiarygodności swoich klientów, oraz do jakiego stopnia pracowników obowiązuje tajemnica bankowa w przypadku raportowania podejrzeń odnośnym władzom. Dla klienta tajemnica bankowa jest istotnym elementem jego prawa do zachowania prywatności. Bank jest instytucją zaufania publicznego i przez zawarcie umowy z klientem powinien być gwarantem tego prawa. Naturalną rzeczą jest więc fakt, iż zarówno bank, aby zachęcić jak najwięcej klientów do korzystania ze swoich usług, jak i klienci dążą do maksymalnego ustawowego rozszerzenia obowiązywania tajemnicy bankowej.

Kolejną kwestią jest restryktywna eliminacja podejrzanych klientów. Zazwyczaj wiąże się to z utratą wielu z nich, a więc również potencjalnych profitów finansowych i wysokich prowizji dla danej instytucji. Trzeba również podkreślić, iż prowadzenie dobrego programu przeciwdziałania procederowi jest niezwykle kosztowne. Uważa się, iż najwięcej środków pochłania sporządzanie raportów transakcji podejrzanych. Program poznania swojego klienta i identyfikacji jego poczynań w obrębie współpracy finansowej z bankiem stał się tak popularny, iż zyskał nazwę własną „(Po)znaj swojego klienta” (ang. Know Your Customer Policy). Na świecie wystepują liczne jego odmiany, w których poszczególne rozwiązania bardzo często zależą od obowiązujących w danym państwie lokalnych uwarunkowań, ustawodawstwa i zleceń. Mówiąc o celach prowadzenia polityki „poznaj swojego klienta”, generalnie uważa się w teorii, iż dobrze prowadzona taka polityka powinna zwiększyć prawdopodobieństwo, iż dana instytucja finansowa prawidłowo stosuje się do obowiązujących ustaw, zleceń oraz rekomendacji i postępuje zgodnie z przyjętą „zdrową” praktyką bankową. Jednocześnie polityka ta powinna obniżać prawdopodobieństwo, że instytucja taka stanie się ofiarą nielegalnej działalności prowadzonej przez jej nieuczciwych klientów. Ponadto, polityka ta taka winna pozwalać utrzymywać dobre imię i reputację instytucji. Polityka taka nie powinna w żaden sposób zakłócać współpracy finansowej z uczciwymi klientami. Banki, przeciwdziałając procederowi prania pieniędzy, powinny się koncentrować na tych punktach, w których proceder ten jest łatwy do wykrycia, tj.:

• wejściu gotówki do systemu finansowego,
• zagranicznym przepływie gotówki,
• transferze (przekazy w ramach systemu finansowego).

Obowiązki banków w zakresie zapobiegania praniu brudnych pieniędzy zawarte są w obowiązujących aktach prawnych. Natomiast środki zapobiegające praniu banki powinny zawrzeć w opracowanym programie – regulaminie, gdyż nie są one przedmiotem regulacji. Program jest konkretyzacją obowiązków wynikających z aktów normatywnych i powinien uwzględniać zakres i strukturę działalności banku oraz jego specyfikę. Z tych względów w aktach normatywnych brak wytycznych co do zawartości programu.

Program ten jednak powinien obejmować następujący zakres podzielony na obszary.

1. Zasady identyfikacji klientów.
2. Wprowadzenie systemu kontroli zapewniającego przestrzeganie tych zasad.
3. Wyznaczenie osoby – pełnomocnika odpowiedzialnego za bieżącą koordynację, monitorowanie i zgłaszanie po analizie przypadków do prokuratury.
4. Ustalenia dotyczące szkolenia odpowiedzialnego personelu.

Tryb wprowadzenia programu w życie powinien wynikać z obowiązujących w bankach zasad legislacji. Może to być:

• zarządzenie prezesa, zarządu banku,
• uchwała zarządu banku,
• pismo okólne, decyzja. Program powinien zawierać stwierdzenie o zakazie realizowania operacji w razie odmowy okazania dowodu oraz w przypadku, gdy klient tego żąda – przedstawienia mu obowiązku prawnego. Program powinien nakazywać pracownikowi bankowemu wykonywanie obowiązków starannie, ze szczególna ostrożnością, ale również z niezbędną dyskrecją, by nie zrazić klientów do banku i nie wyrządzić im szkody.

→ Identyfikacja klientów i operacji prowadzona jest w rejestrach. Rejestrach może być jeden lub mogą być prowadzone rejestry, np. rodzaj operacji czy miejsca wykonania. Zakres danych rejestrowanych określa uchwała. Oprócz tego rejestry powinny zawierać oznaczenie, które pozwoliłoby powiązać pozycje w rejestrze z odpowiednim dowodem księgowym, istotnym dla postępowania karnego. Mogą również zawierać symbol operacji. Dane dotyczące klienta objęte są tajemnicą bankową i powinny być udostępniane tylko upoważnionym do tego pracownikom bankowym. Wykorzystanie systemów informatycznych może polegać na:

• tworzeniu bazy danych przez wprowadzenie transakcji objętych obowiązkiem rejestracji,
• rejestracji operacji w bazie danych podczas wprowadzania danych w systemie ewidencji księgowej na podstawie typów operacji (gotówkowe i przekraczające określona kwotę). W takim przypadku system może wymuszać konieczność uzupełnienia danych o dodatkowe informacje niezbędne w rejestrze. W praktyce rejestry są prowadzone z wykorzystaniem systemów informatycznych w postaci zbioru pojedynczych kart ewidencyjnych lub ręcznie. Prowadzenie rejestru z wykorzystaniem systemu informatycznego umożliwia w krótkim okresie przeszukiwanie zestawień analitycznych. Wewnętrzny akt normatywny wprowadzający program powinien określić, kto przechowuje rejestr (ewentualnie rejestry) i komu udostępniane są dane w rejestrze. W przypadku prowadzenia rejestru w postaci zbioru komputerowego dostęp do danych powinien być możliwy tylko za pomocą hasła. Rejestr ma cechy dokumentu zbiorczego prowadzonego głównie dla celów analizy. Wydaje się, że w postępowaniu karnym może on mieć ograniczone znaczenie jako materiał dowodowy. Materiałem dowodowym są niewątpliwie dowody księgowe, na podstawie których wykonano operacje.

→ Wprowadzenie systemu kontroli Cykl działania zorganizowanego, a więc w efekcie skutecznego, wymaga kontroli. Program powinien określić przynajmniej:

• konieczność uwzględnienia w planach kontroli instytucjonalnej, a więc wykonywanej przez powołaną do tego komórkę organizacyjną, okresowej realizacji programu,
• przeprowadzanie doraźnej kontroli przez wyznaczone osoby.

→ Szkolenie pracowników w zakresie znajomości procederu prania powinno być odrębnie dla dwóch grup:

• kadry kierowniczej,
• kadry podstawowej. Program powinien zawierać ramowe założenia co do zakresu szkolenia oraz częstotliwości. Szkolenie dla kadry kierowniczej powinno dotyczyć nadzoru, opiniowania, współpracy z organami ścigania oraz istoty procedury prania brudnych pieniędzy. Szkolenie dla kadry podstawowej powinno dotyczyć rozpoznawania operacji podejrzanych, nietypowych, postępowania z klientami, odpowiedzialności i konieczności zachowania rozwagi i czujności. Szkolenie to powinno mieć charakter instruktażu. Winno nastąpić także wyznaczenie osoby uprawnionej do przyjmowania informacji i zasady powiadomienia.

→ Wyznaczenie osoby koordynatora ds. przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy jest obowiązkowe. Zaangażowanie pracowników banków w proces zapobiegania wymaga koordynacji. Program powinien określić jego obowiązki w zakresie koordynacji działań, jak również w powiadomieniu prokuratury. Koordynacja obejmuje takie zakres działalności, jak:

• instruktaż, szkolenie, konsultacje, rozprowadzanie różnych materiałów służących rozpoznaniu,
• opracowanie okresowych informacji dla organów banku,
• współpraca z organami kontroli i ścigania. Przed powiadomieniem prokuratury koordynator powinien uzyskać opinie komórki prawnej, ewentualnie innej służbowej oraz decyzje określonej osoby, np. dyrektora oddziału, czy głównego księgowego lub dyrektora departamentu w centrali banku. Taki tryb poprzedzający zawiadomienie powinien mieć na celu wyjaśnienie wszystkich okoliczności oceną faktów i informacji, by nie występowały przypadki nieuzasadnionych zawiadomień, które mogą się wiązać z utratą przez bank klientów. Pranie brudnych pieniędzy jest jest operacją głęboko przemyślaną i wyrafinowaną. Z tych względów zapobieganie jej jest znaczne trudniejsze niż zapobieganie napadom rabunkowym na bank.