W maju 1990 roku Polska przedstawiła formalny wniosek w sprawie stowarzyszenia ze wspólnotami europejskim. Negocjacje trwały około roku i zakończyły się podpisaniem 16 grudnia 1991 roku Układu Europejskiego, ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską z jednej strony a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej strony. Układ wszedł w życie dopiero w 1994 roku ze względu na długotrwałe procedury ratyfikacyjne w 12 państwach członkowskich, Parlamencie Europejskim oraz parlamencie polskim. Aby jednak nie wstrzymywać realizacji znacznej części zawartych w nim postanowień, handlowa część Układu weszła w życie 1 marca 1992 roku w formie umowy przejściowej.

Układ Europejski stanowi podstawę procesu dostosowań legislacyjnych i gospodarczych do wymogów stowarzyszenia ze Wspólnotami, a następnie do pełnej integracji obu organizmów gospodarczych. Dokument ten nie wyrażał zobowiązania krajów Wspólnot Europejskich do przyjęcia Polski w skład członków ugrupowania, lecz jedynie przyjęcie do wiadomości dążeń Polski. Dopiero w czerwcu 1993 roku po dyplomatycznych zabiegach rządu polskiego, Rada Europejska na spotkaniu w Kopenhadze uznała, iż stowarzyszone państwa Europy Środkowej mogą stać się członkami Wspólnot. Podano wówczas cztery wymagania, którym powinny sprostać państwa kandydujące:

• stabilność instytucji gwarantujących demokrację,
• funkcjonowanie gospodarki rynkowej,
• zdolność do sprostania warunkom konkurencji i siłom rynkowym w Unii,
• zdolność przyjęcia wszystkich zobowiązań wynikających z członkostwa.

Polska złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej 5 kwietnia 1994 roku. Biorąc pod uwagę oceny zdolności integracyjnej poszczególnych kandydatów dokonanych przez Komisję Europejską i zawarte w przygotowanej przez nią w 1997 roku Agendzie 2000, Rada Europejska na posiedzeniu w Luksemburgu w grudniu 1997roku ustaliła termin negocjacji akcesyjnych na marzec 1998 roku. Miały one dotyczyć krajów najbardziej zaawansowanych w reformach, a wiec: Polski, Czech, Estonii, Słowenii, Węgier i Cypru.

Na konferencję inauguracyjną na szczeblu ministrów spraw zagranicznych w marcu 1998 roku w Londynie zaproszono również pozostałych 5 kandydatów z Europy Środkowo - Wschodniej: Litwę, Łotwę, Słowację, Bułgarię i Rumunię, ale rozpoczęły one negocjacje dopiero w 2000 roku.

W celu najlepszego przygotowania się do negocjacji z Unią Europejską Polska podjęła wiele działań. W 1996 roku rozpoczął działalność Komitet Integracji Europejskiej, zajmujący się programowaniem i koordynowaniem działań dostosowawczych Polski do standardów europejskich. W tym samym roku rząd RP opublikował Narodową strategię integracji, w której określił środki i metody tego procesu. W 1998 roku powołano Zespół Negocjacyjny, skupiający przedstawicieli głównych resortów zaangażowanych w negocjacje, oraz głównego negocjatora, którym został mianowany Jan Kułakowski. Od października 2001 roku zastąpił go na tym stanowisku Jan Truszczyński.

Sprawa członkostwa była niezwykle złożona, ponieważ wymagała ona dostosowania się Polski do systemu prawnego Unii. Acquis communautaire (z fr. dorobek prawny, tu: całokształt dorobku prawnego Wspólnoty Europejskiej, na który składają się wszelkie postanowienia traktatowe, ustawodawstwo wykonawcze do traktatu) obejmuje około 20 tysięcy aktów prawnych zamieszczonych w 31 rozdziałach. Przed wstąpieniem do Unii Polska musiała zamknąć negocjacje we wszystkich rozdziałach (dokładnie w 29, bowiem 2 nie podlegają negocjacjom). Proces negocjacyjny rozpoczął się w momencie przeglądu zgodności ustawodawstwa polskiego z prawem Unii Europejskiej (screening). Screening został zakończony w 1999 roku. Jego rezultatem była lista rozbieżności pomiędzy prawem polskim a prawem wspólnotowym. Właściwe negocjacje rozpoczęły się po zaprezentowaniu polskiego stanowiska negocjacyjnego, będącego projektem usuwania rozbieżności wraz z określeniem harmonogramu czasowego. Jeśli dany akt prawa ze względów politycznych, budżetowych czy ekonomiczno-społecznych nie będzie mógł być przyjęty przed 1 stycznia 2003 roku, to strona polska występuje o ustalenie okresu przejściowego, jak na przykład w sprawie swobodnego przepływu kapitału (na nabywanie ziemi w Polsce przez cudzoziemców). Unia Europejska także występowała o okres przejściowy we wdrożeniu prawa do podejmowania pracy na jej terenie przez Polaków. Do końca 2001 roku Polska zamknęła negocjacje w 19 rozdziałach. Unia zgodziła się na część naszych postulatów dotyczących okresów przejściowych, nim wprowadzimy kosztowne przepisy związane z BHP, energią i ochroną środowiska. Najtrudniejsze rozdziały dotyczyły rolnictwa i swobodnego przepływu kapitału. Proces przystosowania polskiego rolnictwa do wymogów Unii oznaczał konieczność modernizacji wsi i rolnictwa, a w szczególności efektywności i konkurencyjności produkcji rolnej oraz odpływu ludności rolniczej do zawodów pozarolniczych. Polscy rolnicy stali się grupą zawodową która najbardziej obawiała się skutków przystąpienia Polski do Unii.

Pozytywne zakończenie negocjacji we wszystkich rozdziałach oznaczało przygotowanie traktatu akcesyjnego. Polska zamierzała zamknąć negocjacje do końca 2002 roku. Projekt traktatu przygotowała Komisja Europejska i zaakceptował Parlament, a został przyjęty w ramach Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej. Traktat zaczął obowiązywać po ratyfikacji przez Polskę i wszystkie kraje członkowskie. W Polsce ratyfikacja traktatu nastąpiła przez referendum przeprowadzone w 2003 roku.

Aby więc doszło do obustronnej ratyfikacji bardzo ważne było przekonanie rządów i społeczeństw państw członkowskich Unii do przyjęcia Polski w jej skład, a także przekonanie społeczeństwa polskiego do płynących z niej korzyści. Opinia publiczna w Polsce była w tej kwestii bardzo podzielona. W 2003 roku wejścia Polski do Unii chciało 60% Polaków.

Euroentuzjaści wskazywali na wymierne korzyści w sferze:

• politycznej (zacieśnienie związków z Europą, współuczestnictwa w działaniach unijnych, zwiększenie bezpieczeństwa obywateli)
• gospodarczej (udział w wewnętrznym rynku Unii, gwarancja dostępu do funduszy strukturalnych, napływ inwestycji i nowych technologii),
• społecznej (możliwość swobodnego podróżowania bez kontroli granicznych, możliwość swobodnego osiedlania się i podejmowania pracy w krajach Unii, wyższa jakość życia).

Eurosceptycy wskazywali na zagrożenia wynikające z członkostwa Polski w Unii w sferze:

• politycznej (obawa przed utratą suwerenności państwowej),
• gospodarczej (ogromne koszty ekonomiczne związane z dostosowaniem i przekształceniem gospodarki),
• społecznej (obawa przed utratą tożsamości narodowej).

Pomimo różnych wątpliwości politycznych, gospodarczych i społecznych 1 maja 2004 roku Polska wraz Czechami, Estonią, Słowenią, Węgrami, Cyprem, Litwą, Łotwą, Słowacją, Maltą wstąpiła do Unii Europejskiej.