Plany o wspólnej obronie europejskiej sięgają 1950 roku. Wtedy został przedstawiony plan Plevena który zakładał utworzenie armii pod wspólnym dowództwem. Wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony (WPBiO) to integralna część wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, zapewniająca Unii Europejskiej zdolność operacyjną opartą na środkach cywilnych i wojskowych. Dla WPZiB (zmienionej traktatem amsterdamskim) wyznaczono pięć celów: – ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezawisłości i integralności Unii, zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych; – umacnianie bezpieczeństwa Unii we wszelkich formach; – utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz Aktu końcowego z Helsinek i celami Karty paryskiej, w tym dotyczącymi granic zewnętrznych; – popieranie współpracy międzynarodowej; – rozwijanie oraz umacnianie demokracji i praworządności, a także poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności. W 1992 roku umowy formułującej tzw. Misje Petersberskie, stanowiące podstawy polityki wojskowej i polityki bezpieczeństwa Unii Zachodnioeuropejskiej. Misje Petersberskie zakładały przeprowadzenie różnego rodzaju operacji wojskowych, których celem były akcje ratunkowe i humanitarne, misje pokojowe oraz zadania mające na celu zarządzanie kryzysami, w tym utrzymywanie pokoju. W tym samym roku (1992) podpisano Układ z Maastricht, powołujący do życia Europejską Politykę Bezpieczeństwa i Obrony. Był to pierwszy zdecydowany krok w kierunku unijnej polityki obronnej. Założenia Układu z Maastricht były bardzo ostrożne i ogólnikowe, wyznaczyły one jednak kierunek w którym polityka ta miała się rozwijać. Na spotkaniu Radu Europejskiej w Kolonii czerwca 1999 r. przywódcy państw UE przyjęli deklarację o umacnianiu wspólnej europejskiej polityki w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony, w której oświadczono, że UE musi móc w pełni decydować o prowadzeniu operacji zapobiegania konfliktom i zarządzania kryzysowego, dlatego powinna dysponować swoimi siłami, które będą działać niezależnie od NATO. UE miała przejąć od UZE funkcje operacyjne, m.in. misje petersberskie, jednak również potwierdzono rolę NATO jako najważniejszego elementu wspólnej obrony. Od rady Europejskiej w Kolonii w 1999r 22 czerwca do rady Europejskiej w Brukseli pracowano nad Wspólną polityka bezpieczeństwa i obrony i modyfikowano ją.
Dnia 12 grudnia 2003 r. na posiedzeniu w Brukseli Rada Europejska przyjęła dokument określający wspólną strategię bezpieczeństwa o nazwie Bezpieczna Europa w lepszym świecie: europejska strategia bezpieczeństwa. Określał ona strategiczne cele dla UE: • zapobieganie długofalowym zagrożeniom, w pierwszej kolejności działając poza granicami Europy przy użyciu nie tylko militarnych środków • dbanie o bezpieczeństwo w sąsiedztwie UE poprzez rozwój Wspólnoty i integrację kolejnych państw oraz współpracę z USA, Rosją, NATO, państwami śródziemnomorskimi, bałkańskimi i kaukaskimi • umacnianie już istniejących systemów bezpieczeństwa międzynarodowego, w szczególności w ramach ONZ, NATO, OBWE i Rady Europy, ponadto także m.in. WHO i Międzynarodowego Trybunału Karnego Strategia bezpieczeństwa formułuje także wnioski dla przyszłych działań UE i zapowiada, co Wspólnota zamierza dokonać, by realizować ustalone cele: • zwiększać aktywność, by wykorzystać cały swój potencjał dla lepszego oddziaływania dla światową politykę przez działania polityczne, handlowe, dyplomatyczne, wojskowe, cywilne i prorozwojowe • kontynuować już istniejące systemów i działań na rzecz bezpieczeństwa, zwłaszcza poprzez rozwój własnych zasobów i współpracy z NATO (formuła Berlin Plus), budując z nim partnerstwo strategiczne • zwiększać spójność między instrumentami Unii oraz między nimi a polityką poszczególnych państw członkowskich • współpracować z partnerami na świecie, w szczególności w zakresie budowania partnerstwa strategicznego z USA, a także z Japonią, Chinami, Indiami i Kanadą. Od 2001 roku zdynamizował się proces tworzenia stałych struktur mających na celu umożliwienie UE prowadzenia oraz dowodzenia operacjami w ramach polityki bezpieczeństwa i obrony. Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa powstał w 2000 roku. Zasiadają w nim wysocy przedstawiciele państw członkowskich, odpowiedzialni za politykę bezpieczeństwa i obrony oraz politykę zagraniczną Unii. Komitet działa jako instytucja pomocnicza Rady Unii Europejskiej. Miedzy innymi jest odpowiedzialny za koordynowanie oraz monitoring realizacji polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Zajmuje sie również formułowaniem kierunków polityki bezpieczeństwa i ich prezentacji na forum Rady Unii Europejskiej. Komitet Wojskowy Unii Europejskiej Zasiadają w nim przedstawiciele ministrów obrony państw Unii. Grupa zajmuje się doradzaniem Komitetowi Politycznemu i Bezpieczeństwa w kwestiach wojskowości oraz również tworzeniem analiz polityczno - wojskowych w ramach polityki doradczej wobec Sztabu Wojskowego Unii Europejskiej. Sztab Wojskowy Unii Europejskiej w jego skład wchodzą eksperci z dziedziny obronności. Zajmuje się planowaniem strategii w ramach Misji Petersberskich. Podsumowując: od czasu pierwszej cywilnej misji zarządzania kryzysami, misji policyjnej Unii Europejskiej w Bośni i Hercegowinie (EUPM) w styczniu 2003 r. doszło do szybkiego wzrostu liczby operacji przeprowadzonych w zakresie EPBiO w ramach wsparcia WPZiB. Po pierwszej operacji cywilnej wkrótce nastąpiła pierwsza wojskowa misja zarządzania kryzysami – operacja Concordia w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii w kwietniu 2003 r. Łącznie odbyło się dziesięć zakończonych misji, a dziewięć wciąż trwa (osiem z 19 było przynajmniej w części misjami wojskowymi). Z tych 19 przeszłych lub będących w toku operacji pięć to operacje czysto wojskowe, a pozostałe z nich są operacjami cywilnymi lub łączą w sobie elementy cywilne i wojskowe, tak jak w wypadku DRK (misji reformującej sektor bezpieczeństwa o nazwie EUSEC) oraz misji AMIS II, prowadzonej przez Unię Afrykańską oraz należącą do niej (należy zauważyć, że korzysta ona ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju w ramach tzw. instrumentu na rzecz pokoju w Afryce). Wszystkie misje cywilne, w tym niedawne misje policyjne na dużą skalę w Kosowie i Afganistanie były finansowane z budżetu WPZiB i dlatego Parlament Europejski (wraz z Radą) zaangażowany jest jako władza budżetowa (tj. podmiot podejmujący decyzję) w kontekście budżetu wieloletniego (perspektyw finansowych) i rocznego.