Ballada to wierszowana opowieść o niezwykłych wydarzeniach, często zainspirowana legendami, wierzeniami, lub ludowymi pieśniami. Łączy cechy liryki, epiki i dramatu i charakteryzuje się nastrojowością, tajemniczością niejasnych, bądź nawet cudownych zdarzeń z ingerencją sił metafizycznych. Jednymi z najpopularniejszych autorów ballad byli Johann Wolfgang Goethe oraz Adam Mickiewicz, którzy napisali kolejno : „Króla Olch” i „Romantyczność”. Utwory te powstały w wiekach XVIII/ XIX , gdy nurtem sztuki nabierającym na sile był romantyzm. Dominacja uczucia nad rozumem była wtedy buntem przeciwko zastanej rzeczywistości klasycyzmu i obowiązującym w niej normom społecznym. Akcja ballady Goethe’go pt.”Król Olch” rozgrywa się w odludnym miejscu, głęboką nocą. Prawdopodobnie jest to las, który będąc zwyczajnym za dnia, nocą wydaje się być przerażającym, niebezpiecznym dla ludzi miejscem, gdzie czuć w powietrzu nastrój grozy i tajemniczości. Las jest tu ostoją potężnych sił, które czekają w ukryciu na dogodny moment, by zaatakować i zniszczyć ofiarę. Ta specyficzna kreacja świata przedstawionego, oraz określenia go jako „mrok bez dna” budzi w czytelniku poczucie pewnego lęku przed tym , co może się w takim nieprzyjaznym miejscu stać. Wiersz podzielony jest na zwrotki, w której każdy wers ma po dziewięć sylab, a rymy są parzyste, męskie. Akcent znajduje się na ostatniej sylabie w linijce , co nadaje balladzie pewną nienaturalność i twardość, pewien rytm, który czytelnikowi kojarzy się z ludową przyśpiewką bądź magicznym zaklęciem. Balladę Goethego cechuje ogromna tajemniczość oraz niepewność, autor postarał się by czytelnicy do końca utworu czuli napięcie. W tym pięknym, umiejscowionym w mrocznej i niesamowitej scenerii utworze , Goethe przedstawił nam dwie postacie realistyczne, którymi byli ojciec i syn, oraz jedną fikcyjną , Króla olch. Każda z tych postaci miała inne spojrzenie na otaczający je świat – był to magiczny świat przyrody widziany oczami dziecka i chłodna, oraz zracjonalizowana rzeczywistość w postrzeganiu jego ojca. Zdaje się on nie dostrzegać niebezpieczeństwa czyhającego na ich dwoje, dziecko zaś widzi je, pod postacią Króla Olch. Mały chłopiec słyszy jak mroczna postać wabi go do siebie, dorosły zaś uważa że dziecko ma zwidy, że to tylko mgła, szelest liści, lub gwizd ptaków. Jego tata myśli racjonalnie , jak to zwykli myśleć przedstawiciele poprzedniej epoki. W pewnym sensie jest tu pewna symbolika- dziecko, jako nowonarodzony romantyzm pokazuje zupełnie inne spojrzenie na świat, inne niż człowiek starszy – reprezentujący klasycyzm. Ojciec chłodno ocenia wszelkie lęki synka, dementuje je i nie dopuszcza do siebie istnienia bytów nadprzyrodzonych. Synek zaś przerażony Królem Olch, którego widzi, czuje że zaraz stanie mu się krzywda. Także ten motyw - zderzenie zdroworozsądkowej postawy z nadzmysłowym postrzeganiem świata – podkreśla osamotnienie bohatera oraz potęguje napięcie. Tytułowa postać ballady Goethego jest zaczerpnięta z legend i podań duńskich , budzi ona grozę, i znana jest z tego że z reguły nie jest przyjazna człowiekowi. Poraża nie tylko swoją obcością, innością, ale też nadnaturalnymi mocami, nieskończenie przerastającymi ludzkie możliwości. Wypowiedzi Króla Olch– pozornie przyjazne, pełne obietnic, w rzeczywistości brzmią złowieszczo i niepokojąco, zaś w zakończeniu przybierają postać jawnej groźby: „(…)chodź po dobroci! Bo porwę cie !” . W duńskim folklorze postać króla elfów jest zapowiedzią śmierci, przedśmiertnym koszmarem umierającego człowieka, a utwór kończy się właśnie śmiercią dziecka. Poprzedza ją okrzyk: „Ach, tato, tato! Porywa mnie król! Ciemnieje mi w oczach, przeszywa ból.” , co wskazywałoby na to ,że legenda okazuje się prawdą. Narrator w utworze Goethego posiada cechy narracji obecnej w utworach romantycznych. Używa zdań pytających i wykrzyknikowych, w swoich opowieściach, w których jest świadkiem wydarzeń, wykazuje się ekspresyjnością. W zagadkowy sposób wprowadza nas do akcji utworu. Nie mówi jasno co tak naprawdę zaszło w tym lesie i co było powodem śmierci syna. Drugim przykładem ballady romantycznej jest utwór Adama Mickiewicz pt. „Romantyczność”. Akcja utworu rozgrywa się w środku dnia, na rynku w miasteczku. Wśród zgiełku ludzi , mieszczan, szczególnie wyróżnia się postać Karusi –młodej dziewczyny, która straciła swego ukochanego i która twierdzi, że mimo upływu dwóch lat od jego śmierci , widzi swego Jasieńka i wśród tłumu z nim rozmawia. Śmierć wywołała w niej wielką traumę i niewiadomo do końca czy naprawdę widzi ducha zmarłego , czy jej wyobraźnia działa zbyt intensywnie. Poza Karusią i pospołem obecny jest również poeta- świadek wydarzeń , który jest jednocześnie narratorem utworu, oraz starzec , który też przygląda się z boku temu zajściu. Ballada rozpoczyna się od rozmowy między narratorem , a dziewczyną. Karusia będąc w tłumie wśród ludzi, w środku miasta, myśli że znajduje się w sypialni ze swoim ukochanym. Próbując go uchwycić w ramiona, jest nieszczęśliwa , że ona widzi swego ukochanego, a ludzie jej nie rozumieją, szydzą i śmieją się z niej. Nastrój, pomimo tego że akcja rozgrywa się w środku dnia , jest tajemniczy, ponieważ umarły zjawia się w umyśle wydawałoby się zdrowej, wiejskiej dziewczyny , której zachowanie , rozmowa ze zmarłym budzi strach , zdziwienie wśród jej otoczenia. Prości ludzie nie rozumieją do końca co się dzieje, boją się istot z zaświatów i nawołują do wspólnej modlitwy.
Z wypowiedzi Karusi dowiadujemy się, że Jasieńko był jej ukochanym, który zmarł dwa lata temu. Spotykała się z nim w tajemnicy przed macochą , jednak śmierć niespodziewanie przerwała ich miłość. Dziewczyna traci kontakt z otoczeniem, nie słucha, rozmawia z duchem, którego tylko ona widzi. Kiedy duch znika z jej oczu czuje się nieszczęśliwa :” Gdzie znikasz, gdzie mój Jasieńku? Jeszcze wcześnie !” , „ Ach , stój Jasieńku , ja nieszczęśliwa!”. Karusia wciąż tęskni za swoją miłością i cały czas przebywa w swoim świecie, gdzie jej Jasieńko wciąż jest obecny. Zachowanie Karusi przyciąga uwagę ludu, który wierzy , że duch Jasia wciąż ją nawiedza. Wierzy, że miłość jest wieczna, nawet poza grobem. Wśród obserwatorów jest również starzec, który woła do ludu „ufajcie memu oku i szkiełku ! nic tu nie widzę dokoła!” ,”dziewczyna duby smalone bredzi!” – symbolizuje on ludzi oświecenia, którzy do wszystkiego podchodzili rozumowo i oceniali rzeczy doświadczalnie i zmysłowo. Neguje on istnienie bytów metafizycznych i uważa Karusię za bredzącą wariatkę, a ludzi za ciemnotę. Narrator, którego można utożsamić z samym poetą staje po stronie dziewczyny i gminu. „Czucie i wiara silniej mówi do mnie, niż mędrca szkiełko i oko”-wierzy on Karusi , a odmawia racji starcowi. Zdaniem narratora racjonalny sposób poznawania świata jest niewystarczający. Zwraca się do starca :„Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu, widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce” , uważa że wiedze trzeba poszerzyć o „prawdy żywe” , o nowy sposób postrzegania świata, o dopuszczenie uczuć , instynktów i istnienia metafizyki.
„Romantyczność” została poprzedzona cytatem z szekspirowskiego „Hamleta” , brzmiącym :”Zdaje mi się że widzę… Gdzie? Przed oczyma duszy mojej.” Cytat ten świadczy o tym , że Szekspir również uznawał wyższość pozazmysłowego poznawania świata nad doświadczalnym. Ballada Mickiewicza miała na celu rozwinąć myśl Szekspira jeszcze głębiej , zobrazować ją i wskazać ją jako hasło nowej epoki w dziejach sztuki i światopoglądu. W obu balladach pojawiają się postaci prezentujące racjonalistyczne postrzeganie świata – w „Królu Olch” ojciec, a w „Romantyczności” starzec. Obaj nie uznają pojęcia metafizyki , uważają że tylko rzeczy namacalne i dostrzegalne mają rację bytu. Zarówno ojciec , jak i starzec protestują wobec zabobonnego myślenia, starają się podchodzić do spraw rzeczowo, logicznie.
Narrator w „Romantyczności” broni zaś wierzeń ludu oraz uczuć Karusi. Stwierdza on, że więcej dla niego znaczą czucie i wiara , niż oczy mędrców , które nie są w stanie dostrzec tego co najważniejsze w życiu zwyczajnych ludzi. Zaś narrator w utworze „Król Olch” nie stoi po niczyjej stronie, lecz jedynie wprowadza czytelnika do akcji utworu oraz kończy go niejasną, pozostawiającą w napięciu wypowiedzią. Autorzy obu utworów uważają że ważniejszym sposobem patrzenia na świat jest postrzeganie go nie przez rozum, lecz wiarę i uczucia. Człowiek kierujący się uczuciami może doznawać rzeczy wyjątkowych. Czuli ,że pod zmysłowo uchwytną , dobrze znaną powierzchnią , kryje się inny, żywy i niespokojny świat. Według nich ludzie powinni czuć zdumienie i niepewność swojej wiedzy o świecie, zasmakować tajemnicy , by nie czuli się panami świata , lecz jego harmonijną częścią. Ballada stała się nowym gatunkiem , niespotykanym do tej pory w literaturze. Jest to gatunek synkretyczny, łączący cechy epiki, liryki i dramatu. Wywodzi się z pieśni ludowych, które dopiero w epoce romantyzmu zostały wprowadzone do kultury wysokiej i zyskały popularność. Poeci stawiają w swoich balladach pytania, co to właściwie znaczy , że coś JEST. Czy tylko empiryczne zbadanie i naukowe dowody mogą świadczyć o istnieniu czegoś? Czy prawdziwe są tylko te zjawiska , które jesteśmy w stanie pojąć? W swoich balladach Mickiewicz i Goethe przeczą temu, manifestując w swoich utworach główną myśl romantyzmu – należy czuć, nie zawsze rozumieć.
By pojąć istotę myślenia romantycznego, należy zwrócić uwagę na słowa narratora w „Romantyczności” : „Czucie i wiara silniej mówi do mnie Niż mędrca szkiełko i oko” oraz „Miej serce i patrzaj w serce”. Są one przewodnimi dla romantyzmu hasłami , które są kwintesencją postrzegania świata w tej epoce. Przed nastaniem romantyzmu , popularnym ruchem filozoficzno-światopoglądowym był racjonalizm- ruch przyjmujący tylko te spośród elementów wiedzy i wierzeń, które dają się uzasadnić na podstawie czysto logicznego myślenia oraz empirycznego poznania. Fundamentem romantyzmu było przeciwstawienie się takiemu pojmowaniu rzeczywistości, czego dowodem jest powstanie pojęcia irracjonalizmu –światopoglądu opierającego się na uczuciach i wierze, namiętnościach i instynkcie. W utworach wyżej omawianej epoki , charakterystyczną cechą jest dualizm świata przedstawionego , polegającym na współistnieniu świata realnego z nadprzyrodzonym. Światy te przenikają się, uzupełniają a czasami przeciwstawiają sobie nawzajem, dając pełniejszy obraz rzeczywistości. Nieodłącznym elementem wspomnianego świata nadprzyrodzonego są postacie z zaświatów, takie jak duchy , zjawy i różnego rodzaju stwory. Owy spirytualizm przeciwstawia się pojęciu materializmu – w świecie rzeczywistym poza ciałem istnieje też niewidzialna dla oka dusza. Twórcy romantyczni uważali , iż uczucie i przeczucie jest tak samo ważne jak myślenie, dzięki nim przetrwało też wiele legend oraz powrócił kult folkloru. Pokazali oni ówczesnym myślicielom , że w sztuce nie chodzi o zmieszczenie się w narzuconych , określonych klasycznych ramach , ale przede wszystkim o wyobraźnie.