Jednym z najwybitniejszych utworów polskiego pozytywizmu jest „lalka” Bolesława Prusa. Jest to powieść nowatorska. Obdarzano ją szeregiem epitetów: najbardziej warszawska powieść w naszej literaturze, kronika społeczna, synteza polskiego wieku dziewiętnastego.

Tematem Lalki jest klęska dwóch ideologii: pozytywizmu i romantyzmu ukazana na tle rodzenia się polskiego kapitalizmu. Powieść charakteryzuje wielka dbałość o realia historyczne, topograficzne i obyczajowe. Opisano tu i scharakteryzowano główne zjawiska społeczne: ubożenie szlachty, spośród której rekrutują się przedstawiciele formującej się właśnie nowej warstwy – polskiej inteligencji ,rosnącą siłę i autorytet pieniądza, postępujące rozwarstwienie społeczeństwa. Losy bohaterów są ukazane nie tylko jako konsekwencja ich cech osobistych, ale są one poza tym zdeterminowane przez warunki społeczne, ekonomiczne i wreszcie polityczne.

Jednym z głównych bohaterów powieści jest Stanisław Wokulski, syn zmarłego zubożałego szlachcica. Jego dzieciństwo sięga czasów kierujących się romantycznymi hasłami, na bazie których ludzie budowali swoje szczęście.

Wokulski chcąc wyrazić swą miłość do ojczyzny, zaszczepiony bierze udział w Powstaniu Styczniowym, za co zostaje zesłany na Syberię.

Poświęca swoją młodość walce patriotycznej godzącej się z typową postawą młodego romantyka, która została wykreowana przez ojców ówczesnej epoki. Stanisław pragnie w ten sposób spełnić swe ideały, zaistnieć jako “dziecko romantyzmu”. Wokulski kultywuje wiedzę, pomimo ciężkich warunków życiowych, utrzymuje ożywione kontakty z naukowcami rosyjskimi. Swojej pracy nie przerywa nawet podczas pobytu na Syberii, a po powrocie do ojczyzny pragnie ją jeszcze zacieklej kontynuować.

Stanisław zdobywa duży majątek. Marzy o stworzeniu wynalazku, który mógłby przyczynić się do rozwoju nauki, dać ludziom wymierne korzyści. Nie posiada jednak tyle silnej woli, która pozwoliłaby mu porzucić życie wśród ludzi dla całkowitego poświęcenia się pracy.

Wokulski jest realizatorem postulatu pracy organicznej, która zakłada, że jednostka bogacąca się ma wpływ na wzrost zamożności narodu. Stanisław rozbudowuje swój sklep. Zakłada spółki handlowe, dzięki którym ożywia się gospodarka. W konsekwencji realizuje także hasła związane z pracą u podstaw, czyli poszerzanie świadomości i poprawa sytuacji wśród najniższych warstw społecznych. Bohater zauważa sytuacje ludzi, nierówność ekonomiczną, niedolę, brak umiaru oraz brak nadziei na zmianę własnego losu i stara się jej pomóc.