Powieść „Lalka” Bolesława Prusa jest dziełem pozytywistycznym, zawiera bowiem charakterystyczne elementy tej epoki, takie jak praca u podstaw czy też praca organiczna. Bolesław Prus w swoim utworze ukazał przekrój społeczeństwa polskiego w epoce pozytywizmu. Pisarz scharakteryzował mieszkańców XIX-wiecznej Warszawy. Opisał Niemców, Żydów, Polaków, kupców, przedsiębiorców, bawidamków, utracjuszy czy osoby skromne i pracowite. Uwiecznił antysemickie tendencje, nasilające się w tamtym okresie, zauważył problem biedy, uniemożliwiającej godne życie. Pozytywizm był epoką, w której sprawa Żydów była jednym z najważniejszych problemów społeczności polskiej. Część popierała tendencję opuszczania przez Żydów ich tradycyjnych społeczności, a część cały czas pozostawała nieufna wobec ich postępowania. Czasami nawet rodziła się nienawiść do narodu żydowskiego. Książka zawiera w swej treści wiele opinii na temat środowiska Żydów i Polaków. Przedstawiony fragment, który będę interpretować jest rozmową między dwoma przyjaciółmi Stanisława Wokulskiego. Jednym z nich jest Ignacy Rzecki, Polak, który był subiektem w sklepie Wokulskiego. Drugi natomiast to Michał Szuman, stary Żyd, który był lekarzem. Obaj rozmówcy w trakcie dyskusji wymieniają poglądy na temat społeczności polskiej i żydowskiej na terenie Polski. Według doktora Szumana Polacy, a zwłaszcza arystokracja wyróżnia się zamiłowaniem do zbytków i uwielbia żyć ponad stan. Nie potrafią umiejętnie gospodarować pieniędzmi. Nie mając pieniędzy zaciągają pożyczki, głownie u Żydów, aby móc spełniać swoje zachcianki, ulegając demoralizującemu wpływowi pieniądza. Przykładem takich osób są Łęccy, którzy mimo posiadania ogromnego majątku, nie potrafili go pomnożyć i zgromadzić takiego majątku, aby móc żyć dostatnio i zapewnić godne życie następnym pokoleniom. Oni po prostu trwonili pieniądze, a gdy popadli w kłopoty finansowe, poprosili o pomoc Wokulskiego. Już na przedstawionym przykładzie widać, że Szuman oceniał polską arystokrację bardzo krytycznie. Uważał, że nie tylko nie potrafią gospodarować pieniędzmi, ale nie umieją także prowadzić w ogóle interesów. Negatywnie oceniał też polaków pod względem ich stosunku do problemów kraju i narodu, jego zdaniem są bierni. Ponadto nie mają żadnych wartości moralnych. Polacy zapomnieli o walce na rzecz wolności. Przywołał na potwierdzenie swoich słów postać Księcia, który mimo tego, że wzdycha nad trudnym losem kraju, nie robi nic w tym kierunku, jest bierny w swym działaniu. Kolejną negatywną cechą Polaków jest nadmierny idealizm, marzycielstwo i uleganie mrzonkom. Mówi o Wokulskim, że: „To nieuleczony marzyciel, który już nie odzyska rozsądku”. Opowiada oty, że gdy Wokulski był w Paryżu zamiast prowadzić interesy, razem z uczonym Geistem pragnął stworzyć metal lżejszy od powietrza. Świadczy o tym cytat: ,,nigdy nie pilnował fachu, a zawsze gonił za mrzonkami’’. W ocenie Szumana Polacy to także naród, który odznacza się brakiem zaradności życiowej i rozwagi w uczuciach. Polacy trwonią majątek z pokolenia na pokolenie, zamiast bogacić się jak to robi naród żydowski. Fatalny jest również wybór partnerek życiowych przez polaków. I tak na przykład Stanisław Wokulski powinien wybrać za swoją ukochaną kobietę bogatą, aby podwoić swój majątek, nie zaś pannę Łęcką, która spotykała się z nim tylko po to, aby nie stracić majątku. Z kolei o swoim narodzie, stary Żyd mówi, że jest to naród cierpliwy i genialny. Z jednej strony wyraża pogardę wobec Żydów, nazywając ich parchami, jednak z drugiej strony uważa ich też za wspaniały naród.. Żydzi znani są na całym świecie ze względu na swoją pracowitość i mądrość, a takimi przykładami są Karol Marks, Lassalle Ferdynand, Heine Henryk czy Gerszon Bleichroden. Dzięki swojemu uporowi, pracowitości i wiedzy osiągnęli bardzo wiele. Podziwia Żydów za mądrość i wytrwałość w dążeniu do osiągnięcia celów. Ważne jest dla niego także to, że szanują swoją pracę i pieniądze za nią otrzymywane. Jego zdaniem naród żydowski ma talent do robienia interesów. Takim przedstawicielem narodu żydowskiego jest Szlangbaum, który kupił sklep Wokulskiego. Liczyły się dla niego tylko pieniądze, dlatego też jeszcze przed kupnem sklepu sprawdzał rachunki i księgi majątkowe. Szlangbaum był przyjacielem Stanisława Wokulskiego, lecz nie zwracał na to uwagi przy prowadzeniu interesów. W rozmowie z Rzeckim doktor Szuman twierdzi, że: „Wszyscy bankrutujecie, wszyscy… Całe szczęście, że wasze miejsca zajmują świeże siły” Żydzi są ludźmi pracowitymi, systematycznymi i oszczędnymi. Potrafią prowadzić interesy, umieją lokować swój kapitał i mądrze nim zarządzać.
Ignacy Rzecki pragnął odpowiedzieć na argumenty Szumana, nie mógł jednak znaleźć żadnej pozytywnej cechy u Polaków. Niestety, na tle niezaradnych i niedołężnych Polaków, Żydzi prezentują się o wiele lepiej. Z rozmowy między dwoma przyjaciółmi Wokulskiego wynika, że Polacy utraciwszy niepodległość stracili także wolę życia i umiejętność wszelkiego działania. Polacy żyją z dnia na dzień, nie zastanawiając się ani nad swoim losem, ani nad losem kraju. ,,Lalka’’ Bolesława Prusa opisuje społeczeństwo polskie i Żydów oraz różnice pomiędzy nimi. Z porównania wynika, że Żydzi wypadają o wiele lepiej niż naród polski. Większość polskiego społeczeństwa miała negatywny stosunek do Żydów. Polacy widzieli w nich dorobkiewiczów i groźną konkurencję w interesach. Społeczeństwo polskie bało się, że Żydzi poczują się za swobodnie i zaczną przejmować banki i firmy. Tym samym pozbawią Polaków miejsc pracy. Mimo wszystko niechęć Polaków do żydowskiej mniejszości nie przeszkadzała im, a w szczególności arystokracji, w zaciąganiu u nich pożyczek. Ale kiedy nadchodził czas spłaty, traktowali ich jak natrętów zakłócających im spokój. Zapomniano jednak, że Żydzi dorabiali się, dzięki własnej, ciężkiej pracy, kładli duży nacisk na wiedzę umysłową, przez co musieli odmawiać sobie różnych rozrywek. Naród żydowski to przedsiębiorczy ludzie, dla których najważniejsza jest praca i pieniądze, zaś Polacy to ludzie kochający trwonienie pieniędzy na zachcianki, życie ponad stan oraz idealizm, marzycielstwo i brak woli życia. Przyczyną stagnacji naszych rodaków jest prawdopodobnie brak wiary w odzyskanie niepodległości po przegranym powstaniu styczniowym. Polacy utracili wiarę z zwycięstwo i stali się wrogami Żydów, gdyż mieli im za złe ich majątki. Szerzył się antysemityzm wśród Polaków. Szuman ukazał, że nasz kraj charakteryzuje brak jedności, wspólnej idei i celu, co może mieć tragiczne skutki, gdyż pozostaliśmy nadal pod zaborami.