Napoleon Bonaparte-życie i podboje. Napoleon Bonaparte urodził się w Ajaccio na Korsyce, w niezamożnej rodzinie adwokata pochodzenia szlacheckiego Carla Marii Buonapartego i jego żony Letycji. Miał liczne rodzeństwo: braci Józefa, Ludwika, Lucjana i Hieronima, oraz trzy siostry: Karolinę Bonaparte-Murat, Paulinę Bonaparte-Borghese i Elizę Bonaparte-Baciocchi. Ojciec postanowił wychować chłopca na modę francuską i gdy ten podrósł, umieścił go na koszt rządu w jednej z wojskowych szkół we Francji. W wieku 16 lat, ukończywszy naukę w Akademii Wojskowej w Paryżu rozpoczął służbę w armii w stopniu podporucznika W kwietniu 1791 roku został awansowany na porucznika. W roku 1793, dzięki poparciu Salicettiego (członka Konwentu, Korsykanina) i Augustina Robespierre’a kapitan Bonaparte jako dowódca artylerii, przeforsował swój plan zdobycia zbuntowanego przeciwko Republice i bronionego z morza przez Anglików Tulonu i za zasługi w trakcie jego zakończonego sukcesem oblężenia został awansowany najpierw z kapitana na szefa batalionu, a potem na generała brygady. Po upadku jakobinów, z którymi był związany, znalazł się w więzieniu (przez ok 40 dni), a po opuszczeniu więzienia przez kilkanaście miesięcy pozostawał bez przydziału. Dopiero lider Dyrektoriatu Paul Barras, powołał go do objęcia dowództwa nad oddziałami broniącymi Republiki w czasie rojalistycznego (5 października 1795). Pozwoliło to Napoleonowi kolejny raz wykazać się skutecznością, przez zastosowanie w walkach ulicznych artylerii. Po tym wydarzeniu został mianowany dowódcą wojsk wewnętrznych i generałem dywizji. W wieku 27 lat ożenił się z wdową Józefiną de Beauharnais, która po śmierci swojego męża była kochanką Barrasa i kilku innych wpływowych polityków. Kilka dni po ślubie z Józefiną, Napoleon objął dowództwo nad wojskami francuskimi walczącymi z Austriakami na terytorium północnej Italii. W roku 1796 otrzymał naczelne dowództwo nad armią włoską. Armia włoska, której dowództwo dyrektoriat powierzył Napoleonowi Bonaparte w nagrodę za stłumienie buntu rojalistów w Paryżu, miała pełnić jedynie rolę pomocniczą, zmusić Austriaków od rozproszenia sił i odwracać ich uwagę od frontu w Niemczech. Wojsko, które zastał w Italii było mocno zaniedbane, jednak młody generał w krótkim czasie doprowadził je do porządku. Początkowo skierował ofensywę przeciwko sojusznikom Austrii. 14 kwietnia 1796 r. pokonał wojska piemonckie pod Millesimo biorąc do niewoli pięć batalionów. Ostateczny cios zadał armii Piemontu 21 kwietnia pod Mondovi. Na mocy zawartego wkrótce potem rozejmu Piemont zmuszony został do zrzeczenia się na rzecz Francji Sabaudii i Nicei.

Po klęsce Królestwa Sardynii Napoleon skierował się przeciw Austriakom. 10 maja pokonał ich w bitwie pod Lodi, a 15 maja zajął Mediolan i bez porozumienia z dyrektoriatem utworzył tu Republikę Lombardzką. Do końca czerwca Napoleon był już niekwestionowanym panem Włoch, pozostała mu jedynie ostatnia twierdza austriacka w Lombardii, Mantua. Podczas jej oblężenia doszło do największej bitwy kampanii włoskiej. 14 stycznia 1797 r. pod Rivoli wojska francuskie liczące 45,5 tys. żołnierzy starły się z 50-tysięczną armią austriacką przybyłą na odsiecz twierdzy. Napoleon bezbłędnie dowodził całością bitwy. W następstwie tego zwycięstwa, po 8-miesięcznym oblężeniu poddała się Mantua. Teraz mógł rozpocząć ofensywę w kierunku Wiednia. Pokonawszy arcyksięcia Karola, uważanego za najlepszego austriackiego generała, zmusił Austrię do zawarcia rozejmu. Ostatecznie 17 października 1797 r. w Campo Formio podpisano traktat pokojowy, kończący wojnę pierwszej koalicji przeciw republikańskiej Francji. Na jego mocy Francja pozyskała nowe ziemie: Belgię, Lombardię i posiadłości niemieckie na lewym brzegu Renu, poza Kolonią. Austria „na pocieszenie” dostała większość Republiki Weneckiej. Pokój zawarty z Austrią przyniósł jednak rozczarowanie Legionom Polskim, które od 1797 r. walczyły pod dowództwem Napoleona, bowiem nie było w nim wzmianki o sprawie polskiej, a obie strony stwierdziły, że nie będą popierać dążeń niepodległościowych Polski. Mimo wszystko Legiony pozostały wierne Bonapartemu. Poza tym, Napoleon według własnego uznania zaprowadził nowe porządki na podbitych ziemiach. Stworzył nowe państwa, podporządkował je Francji i bezwzględnie eksploatował ich bogactwa. Chcąc zadać cios śmiertelny głównej przeciwniczce Francji, Anglii, przedsięwziął w 1789 roku wyprawę do Egiptu, rozgromiwszy Maneluków pod Piramidami zajął Kair. Po sukcesach, jakimi było zajęcie Malty i Dolnego Egiptu z Aleksandrią, bitew pod Abukirem i pod piramidami, wojska ekspedycyjne spotykały same niepowodzenia: upiorny klimat, choroby tropikalne, zniszczenie floty francuskiej admirała Bruey’ego , powstanie ludności w Kairze, ingerencja wojsk tureckich, zajęcie Malty przez Anglików. Ostatecznie Francuzi zmuszeni zostali przez siły turecko-angielskie do kapitulacji w 1801. Napoleon, nie czekał na ostateczne zakończenie kampanii i powrócił do Francji. Doceniając zasługi wojenne Napoleona Dyrektoriat mianował go dowódcą wojskowym Paryża. Napoleon to i z pomocą wiernych oddziałów i Fouchego zainicjował 9 listopada 1799 w Saint-Cloud zakończony nazajutrz wojskowy zamach stanu. W jego wyniku Dyrektoriat został obalony, a władza w państwie przeszła w ręce trzech konsuli, z Napoleonem jako pierwszym konsulem. Zgodnie z nową konstytucją roku VIII miał ją sprawować przez dziesięć lat. Napoleon po powrocie do Paryża od razu przystąpił do przygotowania planów wojny z Anglią. 17 maja 1798 r. do Egiptu wyruszyła 35-tysięczna armia francuska (oraz 175 uczonych i artystów, którzy utworzyli Instytut Egipski), po drodze opanowując Maltę. 2 lipca wylądowała w Aleksandrii, a 21 lipca odniosła zwycięstwo nad Mamelukami w bitwie pod Piramidami. W krótkim czasie Napoleonowi udało się zdobyć Dolny Egipt z Aleksandrią i Kairem, jednak po tych sukcesach czekało go całe pasmo porażek. Ciężki klimat i choroby tropikalne szerzące się wśród żołnierzy znacznie utrudniały mu prowadzenie ofensywy, w dodatku 1 sierpnia 1798 r. eskadra brytyjskich okrętów pod dowództwem admirała Nelsona doszczętnie zniszczyła francuską flotę w zatoce Abu Kir, odcinając wojskom Napoleona drogę powrotu. 9 września 1798 r. Turcja wypowiedziała Francji wojnę, a 5 stycznia 1799 r. zawarła sojusz z Wielką Brytanią. Od tej pory połączone siły angielsko-tureckie stopniowo doprowadziły do klęski kampanii egipskiej. 9 sierpnia 1799 r. Napoleon opuścił Egipt, przekazawszy dowództwo generałowi Kleberowi. Ostatecznie Francuzi skapitulowali 1801 r. Po przejęciu władzy dyktatorskiej we Francji, Napoleon Bonaparte starając się o uzyskanie poparcia arystokracji, ogłosił amnestię dla rojalistycznych emigrantów. Mogli oni wracać do kraju, ale zarekwirowanych w trakcie rewolucji majątków im nie zwrócono. Podobnie, normując stosunki z Kościołem katolickim przez zawarcie w 1801 nowego konkordatu Napoleon zastrzegł w nim nienaruszalność dokonanych rekwizycji i sprzedaży dóbr kościelnych. Konkordat był korzystny dla Kościoła: ustalał pensje dla biskupów, wprowadzał religię do szkół państwowych, ułatwiał budowę nowych kościołów. Napoleon wprowadził także we Francji po raz pierwszy na świecie obowiązek nieodpłatnej nauki w szkołach publicznych dla ludzi obu płci wszystkich stanów. Przyjęcie zasady nominacji sędziów i zaostrzenie walki z rozbojami, fałszerstwami itp. zaowocowało ograniczeniem korupcji i szybkim wzrostem bezpieczeństwa publicznego. Reforma administracji państwowej, w tym ustanowienie instytucji prefektów w departamentach i merów w gminach, utrzymała się do dziś. Tak samo trwały okazał się Kodeks Cywilny Napoleona z 1804, uznawany przez wielu za jego największy sukces. Ustalał on podstawy ustroju: wolność osobista, równość wobec prawa, laicyzacja, nienaruszalność własności prywatnej. Kodeks ten został przyjęty w wielu państwach, m.in. w Księstwie Warszawskim. Druga koalicja antyfrancuska zawiązana w grudniu 1798 r. obejmowała Anglię, Rosję, Turcję, Austrię, Szwecję, Portugalię, Neapol i kilka państw niemieckich, z wyjątkiem Prus. Kiedy Napoleon objął władzę jako Pierwszy Konsul, wojna trwała niespełna rok i ograniczyła się niemal wyłącznie do rosyjskich ekspedycji na terenie Włoch i Holandii, przy niewielkim udziale pozostałych koalicjantów. Austria była zainteresowana jedynie umacnianiem swojej władzy na nowo zdobytych terenach w północnych Włoszech, a Wielka Brytania, po morskich zwycięstwach nie zamierzała włączyć się do walki na lądzie. Dlatego car Rosji Paweł I oburzony nielojalnością sojuszników wycofał swoje wojska z Italii, po czym oficjalnie wystąpił z koalicji. Wówczas pałeczkę przejął Napoleon, żądając od Austrii wycofania się z Półwyspu Apenińskiego. Rząd w Wiedniu odrzucił ultimatum. Wojska francuskie przeprawiły się przez Alpy, pomaszerowały na Mediolan, by odciąć nieprzyjaciela od zaplecza. Do decydującej bitwy doszło 14 czerwca 1800 r. pod Marengo. Pierwsza faza bitwy wydawała się przesądzać o zwycięstwie Austriaków, jednak Napoleonowi udało się zorganizować kontratak. Klęska Austrii pod Marengo nie zakończyła wojny. Nawet gdy Francuzi zajęli Monachium i ponownie zagrozili Wiedniowi, Austriacy po kilkumiesięcznym zawieszeniu broni kontynuowali walkę. Dopiero zwycięstwo francuskiego generała Jeana Moreau 3 grudnia 1800 r. pod Hohenlinden zmusiło Austrię do podpisania traktatu pokojowego w Luneville 9 lutego 1801 r., przywracającego Francji ziemie włoskie zdobyte w 1797 r. 25 marca 1802 r. w Amiens Wielka Brytania zawarła pokój z Francją. Anglicy dalej nie chcieli brać udziału w walkach lądowych, a pozycja Napoleona umocniła się wśród francuskiego społeczeństwa. Częste incydenty na morzach, kiedy Anglicy zagarniali francuskie statki, Francuzi zaś wznowili handlową blokadę Wysp Brytyjskich, oraz internowali Anglików z Francji, konfiskując ich majątki. Wkrótce okazało się, że Napoleon przygotowywał inwazję na Wielką Brytanię gromadząc armię w portach nad kanałem La Manche. Tymczasem na tronie w Petersburgu zasiadł Aleksander I, który zamierzał uczynić z Rosji dominującą potęgę polityczną i militarną w Europie. Dla utwierdzenia swej władzy, po ogólnokrajowym plebiscycie Napoleon koronował się 2 grudnia 1804 na cesarza Francuzów. Mszę koronacyjną w katedrze Notre-Dame w Paryżu odprawiał papież Pius VII. Z kolei 26 maja 1805 w katedrze w Mediolanie koronował się na króla Włoch. 9 sierpnia 1805 r. doszło do zawiązania trzeciej koalicji w składzie: Wielka Brytania, Austria, Rosja, Szwecja i Królestwo Neapolu. Nowa wojna rozpoczęła się we wrześniu 1805 r. od ataku Austrii na sprzymierzoną z Francją Bawarię. 25 września wojska Napoleona pobiły Austriaków pod Ulm Wiadomość o klęsce floty, rozgromionej przez admirała Nelsona w bitwie pod Trafalgarem 21 października ostatecznie przekreśliła plany Bonapartego o podboju Anglii. 13 listopada Francuzi zajęli Wiedeń, skąd ruszyli dalej na Morawy. 2 grudnia 1805 r. Napoleon odniósł zwycięstwo, całkowicie pokonując połączone siły austriacko-rosyjskie pod Austerlitz. Austriacy musieli teraz przystać na żądania Napoleona i 26 grudnia na mocy pokoju w Preszburgu (dzisiejsza Bratysława) zrzec się Wenecji i Dalmacji na rzecz napoleońskiego Królestwa Włoch, natomiast Rosjanie musieli natychmiast wycofać się z Austrii. Bonaparte ukarał również neapolitański ród Burbonów za sojusz z Wielką Brytanią i Rosją, odbierając im władzę w Neapolu, który odtąd przechodził pod panowania rodziny Bonaparte. 12 lipca 1806 r. Napoleon doprowadził do rozwiązania Rzeszy Niemieckiej i utworzenia w jej miejsce zależnego od Francji Związku Reńskiego. zmusił władcę Austrii do zrzeczenia się tytułu cesarza rzymskiego. Nowe porządki w Niemczech zagrażały pozycji Prus, francuski cesarz nie spieszył się z przekazaniem im obiecanego wcześniej Hanoweru, a nawet zaoferował go Wielkiej Brytanii w zamian za pokój. W tej sytuacji dwór pruski poczuł się oszukany, ale argumentem, który ostatecznie przekonał pruskiego króla Fryderyka Wilhelma III do wojny z Francją było panujące przeświadczenie, że do tej wojny i tak wcześniej, czy później dojdzie. Jeśli Prusy nie chciały podzielić losu Austrii, musiały uderzyć jak najszybciej.

1 października 1806 r. Fryderyk Wilhelm III skierował do Napoleona ultimatum z żądaniem wycofania armii francuskiej z krajów niemieckich za linię Renu. W odpowiedzi cesarz wkroczył ze swoimi wojskami do Prus i po dwóch tygodniach, 14 października 1806 rozgromił armię pruską w bitwach pod Jeną i Auerstdt. Następnie zajął Berlin i prawie całe terytorium Prus po Warszawę. Prusacy z pomocą Rosjan bronili się już tylko na części Pomorza. Po nierozstrzygniętej bitwie z Rosjanami pod Pruską Iławą, zajęciu Tczewa i Słupska przez Polaków, kapitulacji Gdańska i klęsce rosyjskiej armii 14 czerwca 1807 r. pod Frydlandem Bonaparte podpisał traktat pokojowy w Tylży 7 lipca 1807 r. z carem Aleksandrem I i 9 lipca z Fryderykiem Wilhelmem III. Na ich mocy Królestwo Prus utraciło ziemie na zachód od Łaby, Gdańsk stał się wolnym miastem, a z pruskich ziem zdobytych w II i III rozbiorze Polski utworzono Księstwo Warszawskie. Rosja i Prusy zobowiązały się też do blokady handlowej Wielkiej Brytanii. Wojna w Hiszpanii (1807-1808) Po pokoju w Tylży Francja nie miała już wrogów w Środkowej Europie, ale wojna z Wielką Brytanią trwała nadal. Anglicy napadali francuskie statki na morzu posługując się do tego portami w Portugalii, dlatego Napoleon postanowił opanować ten ostatni wrogi mu obszar kontynentalnej Europy.

Bonaparte posłał swoje wojska przez terytorium sprzymierzonej Hiszpanii i do listopada 1807 r. Portugalia została podbita, a Hiszpania znalazła się pod francuską okupacją. 5 maja 1808 r. Napoleon zmusił króla Karola IV do ustąpienia z hiszpańskiego tronu i posadził na nim swego brata, Józefa Bonaparte. Doprowadziło to do wybuchu narodowego powstania przeciwko francuskim wojskom i chociaż Francuzom udało się utrzymać cały Półwysep Iberyjski, to wojna partyzancka w Hiszpanii tliła się nadal i angażowała znaczne siły. Wykorzystała to Austria, która w kwietniu 1809 r. zawarła nową koalicję z Wielką Brytanią.

Wojna rozpoczęła się atakiem Austrii na Saksonię i Księstwo Warszawskie. W odpowiedzi Bonaparte przerzucił część wojsk z Hiszpanii, 12 maja zajął Wiedeń, a 6 lipca ostatecznie rozprawił się z Austriakami pod Wagram. Habsburgowie znów musieli prosić o rozejm, który podpisano 14 października w Schnbrunn pod Wiedniem. Austria utraciła prowincje nad Adriatykiem, a także Salzburg i Inn na rzecz Bawarii, oraz ziemie zdobyte w III rozbiorze Polski na rzecz Księstwa Warszawskiego. Blokada Wielkiej Brytanii przeszkadzała Aleksandrowi I, gdyż wymiana handlowa z Anglią była ważna dla rosyjskiej gospodarki, dlatego blokada wiązała się z większymi stratami finansowymi Rosji. Car nie był też zadowolony z dominacji Francji w Europie. Kiedy latem 1810 r. jeden z marszałków Napoleona zasiadł na tronie Szwecji, znajdującej się w strefie wpływów Rosji, Aleksander I kazał otworzyć porty rosyjskie dla angielskich statków. Francuski cesarz uważał, że jedynym sposobem na zwycięstwo z Wielką Brytanią jest utrzymanie blokady, ale aby tego dokonać musiał podbić i zwasalizować Rosję. Wojna między dwoma mocarstwami była więc nieunikniona. Bonaparte zgromadził na terenach Prus Wschodnich i Księstwa Warszawskiego wielonarodową Wielką Armię, liczącą 600 tys. ludzi (m.in. 300 tys. Francuzów, Włochów i Belgów, 180 tys. Niemców, 90 tys. Polaków). 24 czerwca przekroczył Niemen rozpoczynając kolejną kampanię, którą na użytek Polaków nazwał „drugą wojną polską”. Wojska rosyjskie cały czas wycofywały się, dopiero pod wsią Borodino 5-7 września doszło do większej bitwy, która jednak nie przyniosła rozstrzygnięcia. Dowodzący wojskami rosyjskimi marszałek Kutuzow bez walki oddał Moskwę, po wcześniejszej ewakuacji ludności i podpaleniu miasta. Napoleon wysłał do cara list z propozycją honorowego zakończenia wojny. Po miesiącu bezowocnych oczekiwań na odpowiedź Bonaparte zdał sobie sprawę z położenia swojej armii, która była pozbawiona zapasów i nieprzygotowana do rosyjskiej zimy, dlatego 18 października zarządził odwrót. Podczas przemarszu przez bezkresne równiny Wielka Armia została niemal doszczętnie zniszczona w wyniku ostrych mrozów, niedostatku zapasów żywności i ciągłych ataków kozackich. Największe straty poniosła podczas przeprawy przez rzekę Berezynę na Białorusi. Nad Niemen powróciło jedynie kilkadziesiąt tysięcy skrajnie wykończonych żołnierzy. Napoleon opuścił swoich żołnierzy i czym prędzej udał się do Francji, by formować nową armię. W lutym 1813 r. Rosjanie zdobyli Księstwo Warszawskie, zaś w marcu doszli do Łaby. Klęska Napoleona w kampanii rosyjskiej zachęciła jego przeciwników do ponownego wystąpienia przeciwko niemu. Prusy, Wielka Brytania i Szwecja sprzymierzyły się z Rosją przeciwko Francji. Bonaparte powrócił z nową armią do Saksonii, odniósł dwa zwycięstwa pod Ltzen 2 maja 1813 r. i pod Budziszynem 20-21 maja. W sierpniu do koalicji włączyła się Austria, co przesądziło o porażce cesarza w „Bitwie Narodów” pod Lipskiem 16-19 października, w której starło się 330 tysięcy Rosjan, Niemców i Szwedów przeciwko 160 tysiącom Francuzów, Polaków i Sasów (ci ostatni w trakcie bitwy przeszli na stronę wroga). Napoleon pokonany powrócił do Francji, gdzie teraz przeniosły się walki. Po klęsce Francuzów w kampanii moskiewskiej wojna rozgorzała ponownie w 1813 na terytoriach niemieckich. Napoleonowi udało się sprowadzić z Francji nową 150-tysięczną armię i początkowo odniósł zwycięstwa w bitwach pod Lützen, Dreznem i Budziszynem. Poniósł jednak klęskę w wielkiej Bitwie Narodów pod Lipskiem, rozegranej w dniach 16-19 października 1813[5]. Bitwa pod Lipskiem była największą bitwą w historii wojen napoleońskich. W Bitwie, poległ m.in. Józef Poniatowski, który był jedynym marszałkiem, polskiej narodowości. 31 marca 1814 rozpoczęła się rosyjska okupacja Paryża. Pod wpływem nalegań marszałków Napoleon abdykował 6 kwietnia, zrzekając się władzy na rzecz syna. Koalicja zawiązana przeciwko Napoleonowi zażądała jednak bezwarunkowej kapitulacji, której Napoleon dokonał 11 kwietnia 1814. Zesłano go na wyspę Elbę, położoną na Morzu Śródziemnym, 20 km od wybrzeża Włoch.

Napoleon Bonaparte uciekł z Elby 26 lutego 1815 r. i wkroczył do Paryża 20 marca i ogłosił liberalną konstytucję. Próbował odnowić swoją władzę na zasadach monarchii konstytucyjnej. Z trudem udało mu się zebrać 130 tysięczną armię. Spodziewał się ataku wojsk rosyjskich i austriackich, dlatego najpierw skierował się przeciw Brytyjczykom i Prusakom stacjonującym w Belgii. 16 czerwca pokonał Anglików pod Quatre-Bras i Prusaków pod Ligny. Jednak 18 czerwca został pobity przez połączone siły angielskie i pruskie pod Waterloo, równo 100 dni od swojej ucieczki z Elby. Ostatnia przegrana bitwa cesarza przeważyła o jego losie. Musiał wycofać się do Paryża, gdzie 22 czerwca powtórnie abdykował. Jako brytyjski więzień został zesłany na Wyspę Świętej Heleny. Na zesłaniu na Wyspie Świętej Heleny Napoleon przebywał 6 lat. Podczas zesłania cesarz Francuzów nie mógł się pogodzić z klęską i podjął trzy próby samobójcze, które zakończyły się niepowodzeniem. Zmarł 5 maja 1821, w wieku 51 lat. W 1840 jego zwłoki przewieziono do Paryża i złożono w sarkofagu, w kościele Inwalidów. Przyczyny śmierci Napoleona nie były do końca jasne. Najbardziej powszechne było domniemanie, że cesarz Francuzów został otruty arszenikiem.