Koncepcja interakcji twórczej - Edward Nęcka

Trening twórczości Czy trenowanie twórczości jest możliwe? Romantyczna i zmitologizowana wizja twórczości mówi, iż twórczość jest czymś nadzwyczajnym – odpornym na zabiegi stymulacyjne.

Przedmiotem oddziaływań treningowych jest myślenie i działanie twórcze – trening twórczości będzie możliwy jedynie wtedy gdy te aktywności potraktujemy jak każde inne rodzaje aktywności człowieka.

 Teresa Amabile – każdy normalnie funkcjonujący intelekt zdolny jest do wytworzenia czegoś, przynajmniej w pewnym stopniu twórczego

 David Perkins – możliwości myślenia twórczego wynikają z rozważań teoretycznych

 Ludzie nie płacą za bezwartościowe treningi

 Leritz, Mumford – badania empiryczne potwierdzają skuteczność treningów

Trzy dowody na możliwości treningu twórczości  Humanistyczna wizja człowieka jako istoty z natury twórczej  Rozróżnienie na twórczość potencjalną i skrystalizowaną  Zwyczajność operacji intelektualnych występujących podczas aktu twórczego

Spory definicyjne Wąskie i specyficzne znaczenie treningu: „Trening twórczości to system ćwiczeń stosowanych doraźnie w celu zwiększenia potencjału twórczego jednostki lub grupy osób”

Heurystyki  Interdyscyplinarna dziedzina wiedzy  Cel – rozwijanie skutecznych metod rozwiązywania problemów, wzrost efektywności myślenia  Nauka stosowana – przekładanie teorii na praktyczne techniki twórczego myślenia

Heurystyki czyli „twórczość stosowana”  Rozwiązywanie konkretnych zadań za pomocą odpowiednich metod i reguł  Rozwijanie twórczych zdolności jednostek i zespołów ludzkich

Zasady heurystyczne  Różnorodności  Odroczonego wartościowania  Racjonalnej irracjonalności  Kompetentnej niekompetencji  Ludyczności  Aktualności

Strategie heurystyczne  Czujności  Percepcji postaci  Ukierunkowania emocji  „Zamykania”  Jasno określonego celu  Wyniku idealnego  Zarodka  Nadmiaru  Twórczego oddalenia

Metody i techniki stymulowania twórczego myślenia  System CPS (Buffalo, Nowy Jork, Osborn)  System CoRT (Wielka Brytania, Edward de Bono)  Synektyka (Gordon, Prince)

CPS - Creative Problem Solving Funkcjonuje na podst. „burzy mózgów” Osborna  Zdefiniowanie problemu  Wytwarzanie pomysłów – „burza mózgów”  Przyjęcie rozwiązania, akceptacja rozwiązania

CoRT - Cognitive Research Trust  Ćwiczenia związane z twórczym myśleniem i rozwiązywaniem problemów  Myślenie lateralne - oboczne, niekonwencjonalne, wolne od ograniczeń  Stosowany w nauczaniu szkolnym w Bułgarii i Wenezueli

Synektyka System stymulacji twórczego myślenia Technika opiera się na użyciu analogii:  Analogia prosta  Analogia symboliczna  Analogia osobista  Analogia fantastyczna Synektyka jest podstawą systemu TRoP

Nickerson i jego lista celów treningu twórczości  Rozwijanie umiejętności wyznaczania sobie celów  Rozwijanie podstawowych zdolności poznawczych  Zachęcanie do zdobywania specjalistycznej wiedzy w wybranej dziedzinie  Stymulowanie ciekawości poznawczej  Wspomaganie budowania właściwej motywacji twórczej  Zachęty do podejmowania ryzyka  Wspomaganie dążenia do osiągnięcia mistrzostwa  Promowanie właściwych przekonań na temat twórczości  Dostarczanie możliwości dokonywania wyborów  Rozwój zdolności metapoznawczych  Nauczanie technik i strategii twórczego działania  Równoważenie celów kształcenia

Umiejętności interpersonalne  Koncepcja „umysłu zbiorowego” (Nęcka)

Umiejętności interpersonalne  Klimat grupowy  Porozumiewanie się  Współdziałanie

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ: Klimat grupowy: „Obora” Ćwiczenie pozwala przełamać opory przed spontanicznym zachowaniem się na forum. Skłania do częstszego i spontanicznego podejmowania rozmaitych działań bez typowych zahamowań społecznych. Nie należy wykonywać go na samym początku, może być trudne dla osób zahamowanych, sztywnych.

Przebieg: Przygotowujemy tyle małych karteczek z nazwami zwierząt(nie wyłączając świń, osłów) ilu jest uczestników, łącznie z trenerami. Każdy uczestnik losuje jedna karteczkę i na dany znak zaczyna zachowywać się jak zwierzę, które wylosował. Po kilku min, na dany znak dany znak przerywamy przedstawianie.

Porozumiewanie się – „Inaczej mówiąc” Niezbędnym elementem sprawnej komunikacji jest zrozumienie drugiej osoby. Osoba, która nawet mówi „wiem dobrze, co chcesz powiedzieć” i zakłada, że wszystko jest jasne i zrozumiałe może opacznie rozumieć przekaz. Wtedy rozmówcy porozumiewają się na domniemanych treściach wypowiadanych przez zaangażowane strony.

Przebieg: Uczestnicy dobierają się w pary. Ich zadaniem jest dyskusja na jakiś kontrowersyjny temat. Każda osoba może wypowiadać się dopiero po oprze nim przeformuowaniu idei i odczuć poprzedniego rozmówcy w sposób satysfakcjonujący tego rozmówce. I tak na przykład: osoba A wypowiada swoje zdanie, osoba B parafrazuje tę wypowiedź („inaczej mówiąc…”, „jeśli dobrze cie rozumiem…”) i dopiero potem przechodzi do własnej wypowiedzi.

Współdziałanie – „Komicznie, romantycznie, strasznie” Ćwiczenie rozwija umiejętności współdziałania oraz stymuluje poznawczo, rozwija umiejętności abstrahowania.

Przebieg: Dzielimy zespół na trzy grupy. Każda grupa dostaje duży arkusz papieru. Zadaniem uczestników jest napisanie opowiadania, lecz każda grupa pisze innym stylem. Pierwszy zespół pisze komedie, drugi – romans, trzeci – horror. Kiedy grupa napisze już wystarczający fragment, kiedy zacznie już wiązać akcje, wtedy grupy zamieniają się miejscami zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Ich zadaniem teraz jest kontynuowanie opowiadania, które otrzymali ale posługując się własnym stylem. Grupy wymieniają się arkuszami dopóki na każdym z nich nie będzie wszystkich stylów.

Zdolności

czyli, indywidualny poziom sprawności w wykonywaniu operacji intelektualnej

Abstrahowanie

Wyróżnianie w wybranych obiektach tylko pewnych ich aspektów czy cech, a pomijanie innych, definiowanie i redefiniowanie obiektów, klasyfikowanie ich według mniej lub bardziej typowych kryteriów, dostrzeganie podobieństw między obiektami, w których wyabstrahowano podobne cechy

przykładowe ćwiczenie: Chińska encyklopedia – ćwiczenie to wymaga nieustannego redefiniowania obiektów należących do wybranej kategorii przebieg: Podobno chińska encyklopedia dzieliła zwierzęta w sposób następujący:

• stanowiące własność cesarza, - zabalsamowane, - oswojone, - prosięta, - bajeczne, - zachowujące się jak szalone, - te, które stłukły dzban, - które, z daleka wyglądają jak muchy itp. Trener czyta grupie powyższą klasyfikację, w ten sposób wprowadzając pożądany nastrój i precyzując wymagania. Uczestnicy – indywidualnie lub w podgrupach – dokonują prób klasyfikowania „po chińsku” określonej kategorii obiektów, tej samej dla wszystkich ćwiczących. Wybrana kategoria powinna obejmować wiele zróżnicowanych obiektów, aby klasyfikowanie w sposób bardzo zabawny i nietypowy było możliwe. Zwierzęta domowe są dobrym przykładem, poza tym można polecić dzieci, szefów, podwładnych, kierowców, wykładowców, polityków lub sprzedawców. Uzyskane w ten sposób nowe hasła do „chińskiej encyklopedii” podlegają plebiscytowi na najbardziej zaskakujące i dowcipne.

Dokonywanie skojarzeń

Ważna operacja intelektualna biorąca udział w tworzeniu idei, polega na kojarzeniu odległym, to znaczy zaskakującym i nieprzewidywalnym

przykładowe ćwiczenie: Lista do zapamiętania – ćwiczenie to wspomaga procesy pamięciowe, a także możliwości twórczego myślenia, a opiera się na prostej mnemotechnice przebieg: Na potrzebę tego ćwiczenia trener przygotowuje listę około 20 pojęć, najlepiej złożonych i abstrakcyjnych, na przykład: - ślepa uliczka, - fatalne zauroczenie, - lęk przestrzeni, - szampańska zabawa, - upojna noc, - czułe słówka, - spokojna przystań, - szklana pułapka, - trójkąt małżeński, - krępująca cisza. Każdy uczestnik zajęć bierze kartkę papieru i coś do pisania. Trener odczytuje kolejne pojęcia z listy w dość szybkim tempie, na przykład jedno słowo na trzy sekundy. W tym czasie uczestnicy mają stworzyć listę słów w postaci symbolicznych rysunków. Każdy po prostu robi indywidualne rysunkowe notatki, przy czy nie wolno niczego zapisywać w postaci werbalnej. Następnie odkładamy rysunki i możemy się zająć innymi ćwiczeniami. Po pewnym czasie, na przykład na zakończenie danej części treningu, powracamy do rysunków. Teraz każda z ćwiczących osób na podstawie swoich rysunków ma odtworzyć z pamięci podawane przez trenera pojęcia.

Rozumowanie dedukcyjne

Edward Nęcka neguje przesąd, według którego myślenie logiczne – zwłaszcza rozumowanie dedukcyjne – jest zaprzeczeniem twórczości, bowiem myślenie twórcze nie jest z zasady alogiczne, a doprowadzić może do oryginalnych wyników, właśnie dzięki odejściu od logiki, wymaga zaś wyciągania wniosków na podstawie wystarczającego zestawu przesłanek

Przykładowe ćwiczenie: Co by było, gdyby…?

Rozumowanie indukcyjne (analogie)

Polega na wyciąganiu wniosków z niepełnego zbioru przesłanek, zawiera w znacznym stopniu element zgadywania, domyślania się i wykorzystywania informacji niepełnych. Edward Nęcka w treningu twórczości spośród kilku odmian rozumowania indukcyjnego zajmuje się myśleniem poprzez analogie, czyli związkiem między dwoma obiektami opartym na podobieństwie ich wewnętrznej struktury

Przykładowe ćwiczenie: Właściwy nośnik – zadanie polega na przyporządkowaniu każdego elementu lewej kolumny dowolnemu elementowi prawej, według schematu: „A jest jak B, bo..”, chodzi o dostrzeganie analogii między poszczególnymi kolumnami. przebieg: Na tablicy lub na dużym arkuszu papieru widocznym dla wszystkich trener wypisuje w dwóch kolumnach hasła: A dziecko, uczony, firma, szkoła, dyrektor, teatr, mieszkanie, miasto, parlament, telewizja B zatłoczony autobus, wiejska gospoda, obraz Matejki, powieść obyczajowa, oddział wojska, atrakcyjna kobieta, mumia egipska, pastuch, fabryka czekolady, stara gazeta. Związki analogiczne zaznaczamy graficznie za pomocą strzałki skierowanej od elementu kolumny A do wybranego elementu kolumny B.

Metaforyzowanie

W metaforze mamy do czynienia z obiektem i nośnikiem, z tym, że ten ostatni musi pochodzić z obszarów znaczeniowych, która są nietypowe dla obiektu, interakcja obiektu i nośnika tworzy nowe znaczenie, które jest treścią i znaczeniem metafory, taki interakcyjny efekt nowego znaczenia jest możliwy tylko wtedy, gdy obiekt i nośnik, mają wspólną cechę, ale taką, która jest bardziej wydatna w nośniku, a mniej wydatna w obiekcie. W ten sposób nośnik mówi nam coś nowego o obiekcie, ponieważ poprzez swoje wydatne, narzucające się aspekty zwraca naszą uwagę na ukryte, czyli mniej wydatne, choć ważne cechy obiektu.

Przykładowe ćwiczenie: Rysowanie martwych metafor – ćwiczenie polega na sprowadzeniu metafor do poziomu dosłowności przebieg: Trener wybiera kilka martwych metafor lub związków frazeologicznych, np. hart ducha lub kobieta z klasą, a następnie uczestnicy próbują zilustrować treść takich określeń, schodząc do poziomu abstrakcji na poziom rozumienia dosłownego. Zadaniem pozostałych uczestników jest odgadnięcie, jaki związek frazeologiczny został w ten sposób uwieczniony.

Transformowanie

Zmienianie wybranych parametrów jakiegoś przedmiotu, procesu lub stanu rzeczy, chodzi o zmianę symboliczną, dokonującą się na poznawczych reprezentacjach obiektu, a nie nim samym, odnosi się do zmienienia jednego obiektu lub jednego parametru w obiekt o nieco innych cechach lub parametrach

Przykładowe ćwiczenie: Zalety wad i wady zalet – ćwiczenie pozwala na zobaczenie dobra w złym lub przeciwnie. przebieg: Trener prosi każdego uczestnika lub grupę jako całość o wybranie obiekty, który byłby mniej więcej w różnym stopniu obarczony wadami, jak tez wyposażony w zalety. Nie mówimy na razie, jaki jest główny cel ćwiczenia, aby uczestnicy nie wybrali wad i zalet pozornych, łatwych do przekształcenia w coś przeciwnego. Można też zaproponować aby ćwiczący wybrali siebie samych w roli obiektów do badania. Po dokonaniu wyboru obiektu ćwiczący tworzą listę jego najważniejszych zalet i, osobno, listę jego najbardziej dotkliwych wad. Po przygotowaniu tych list można już przystąpić do dokonywania operacji transformacyjnych. W jednym wariancie ćwiczenia wyróżniamy po prostu warunki i sytuacje, w których zalety zaczynają działać na niekorzyść obiektu, a wady – na jego korzyść. W innym wariancie stopniowo zmieniamy nasilenie zalet, tak aby stały się wadami, a wad – aby stały się zaletami.

M jak MOTYWACJA Motywy:

1. Motyw sprawowania kontroli poznawczej nad rzeczywistością dzięki uzyskaniu wglądu w jakiś wycinek rzeczywistości.

2. Motyw obcowania z wartościami dzięki oddawaniu się aktywności tak ściśle z nimi związanej, jaką jest twórczość.

3. Motyw ekspresji i komunikowania się za pośrednictwem dzieła- stanowiącego nośnik przekazu- z odbiorcami.

*Efekt atrybucyjny

Przezwyciężanie przeszkód czyli coś o wspinaczce na szczyty

1. Widzenie inaczej
2. Osłabienie wewnętrznej cenzury
3. Twórcza samoocena
4. W nowej roli
5. Jabadabaduuuu;)

Organizacja i przebieg treningu

Skład grupy Grupa powinna być różnorodna pod względem typów umysłowości i osobowości.

Skład idealnej grupy twórczego myślenia(według Souder i Zeigler)

• „nakłaniacz” – osoba przyjacielska, akceptująca wszelkie pomysły i nakłaniająca innych do ich zaakceptowania
• „niepokorny” – ktoś wiecznie szukający dziury w całym, kto nie pozwala, aby grupa zadowoliła się wynikiem niezbyt dopracowanym
• „marzyciel” – ktoś zdolny do ciągłego kojarzenia odległych idei, chroni grupę przed niebezpieczeństwem zbytniej przyziemności
• „wygładzacz” – osoba łagodząca napięcia emocjonalne, zwracająca uwagę raczej na procesy grupowe i klimat emocjonalny niż na intelektualną stronę aktywności grupy

Wielkość grupy grupa powinna się składać z kilkunastu osób, łącznie z obu trenerami, najlepsze licząca od ośmiu do dwunastu osób

Wymagania wobec trenera - powinien plastycznie przejmować funkcje, które w danym momencie nie są spontanicznie pełnione przez samych uczestników - powinien mieć doświadczenie w pracy z grupami - powinien być dojrzały emocjonalnie i posiadać wysoki poziom osobistej twórczości

Kompozycja ćwiczeń

1. Najlepiej zacząć od ćwiczeń interpersonalnych
2. Najlepiej zacząć od ćwiczeń prostych
3. Konieczne jest grupowanie ćwiczeń według jakiejś zasady
4. Poszczególne bloki czy większe ćwiczenia powinny kończyć się komentarzem
5. Praktyczne zastosowanie wiedzy zdobytej podczas treningu do rozwiązania problemu
6. Stosowanie ćwiczeń fizycznych podczas treningu

Fazy pracy grupy  faza wstępna – poznanie się, oczekiwania

 druga faza – utrwalenie elementów strukturalnych z fazy pierwszej

 faza umysłu zbiorowego – jedność intelektualno emocjonalna

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ:

Motywacja – „Giełda stymulatorów” Zadanie ma charakter porządkujący, dlatego też warto zacząć właśnie od niego. Ćwiczenie rewelacyjnie ukazuje co nas motywuje do pracy i pozwala poznać nowe stymulatory dzięki pomysłom współuczestników giełdy.

Przebieg: „Na dużych kartkach papieru uczestnicy treningu wypisują wyraźnie trzy osobiste stymulatory twórczości, na przykład ciekawość, dobre towarzystwo, korzyści pieniężne. Trenerzy zbierają kartki, redukują odpowiedzi powtarzające się i dokonują szybkiego podziału stymulatorów na kilka kategorii (poznawcze, środowiskowe itp.). Wyniki kategoryzacji umieszcza się na dużej, dobrze widocznej tablicy. Od tej pory każdy może się stać właścicielem stymulatorów, jeśli zapłaci za nie na giełdzie. W tym celu każdy z uczestników dostaję na przykład 1000 złotych w banknotach euro biznesu. Rozpoczyna się licytacja prowadzona przez trenerów. Pewne stymulatory sprzedają się jak świeże bułeczki, a inne nie maja w ogóle nabywców. Jeśli ktoś zaoferuje za stymulator 1000 złotych, to nikt go nie może przebić w licytacji. Jednak taka osoba nie nabędzie już żadnego innego stymulatora. Po licytacji następuje dyskusja na temat, kto co i za jaką kwotę zakupił. W szczególności interesuje nas, dlaczego pewne stymulatory miały wielu potencjalnych nabywców, a na niektóre nie było w ogóle chętnych. Czy poszczególne osoby kupiły te stymulatory, które same skierowały do aukcji na giełdzie? Czy też inne stymulatory wydawały im się ważniejsze, a jeśli tak, to dlaczego? Czy na podstawie wyników licytacji można ułożyć ranking stymulatorów twórczości? Co tak naprawdę motywuje nas do twórczości?”

Ciekawość poznawcza – „Ciekaw(a) jestem, czy rzeczywiście…”

Ćwiczenie to wymusza formułowanie wątpliwości właśnie w odniesieniu do spraw wiadomych lub prawdopodobnych. Efekt ten uzyskuje się dzięki obecności kluczowego słowa „rzeczywiście”.

Przebieg: Zadanie to polega na uzupełnianiu – tak długo, jak długo to jeszcze bawi grupę – tytułowego początku zdania. Prawidłowa reakcja uczestników obejmuje dwie czynności: najpierw trzeba ustalić jakąś „niewzruszoną prawdę” czy choćby przypuszczenie o dużym stopniu prawdopodobieństwa, a potem zakwestionować ją (je) dzięki uzupełnieniu zdania: „Ciekaw(a) jestem, czy rzeczywiście…”.

Przezwyciężanie przeszkód– „Mógłbym (mogłabym) być bardziej twórczy (-a), gdybym…”

Dzięki temu ćwiczeniu uczestnicy uświadamiają sobie, jak wielu przeszkodom i ograniczeniom ulegają w procesie wytwarzania twórczych pomysłów. Technika ta powinna być stosowana jako ćwiczenie zespołowe, ponieważ bardzo często wystarczy się dowiedzieć, że ktoś inny cierpi z powodu jakiegoś bloku myślowego, aby sobie uświadomić, że samemu cierpi się z tego powodu. Zadanie ułatwia samoocenę pod kątem napotykania rozmaitych przeszkód dzięki uwiadomieniu ich sobie. Pozwala również wypracować skuteczne sposoby unikania i zwalczania ograniczeń. Sformułowanie inhibitorów może później sprowokować wytwarzanie recept na nie.

Przebieg: Uczestnicy stoją w kole i po kolei kończą zdanie „Mógłbym (mogłabym) być bardziej twórczy (-a), gdybym…”. Uzupełnianie tego zdania może się przerodzić w spontaniczną dyskusję grupową na temat, w jaki sposób osłabić działanie przeszkód w twórczości.

Wskazówka: Należy wzmacniać delikatnie reakcje, które dotyczą przeszkód indywidualnych, takich które jednostka mogłaby pokonać indywidualnie. Natomiast wygaszać wszystko to co jest związane z przeszkodami o charakterze globalnym, politycznym, ekonomicznym lub ogólnospołecznym – chyba, że jednostka dostrzega możliwość poradzenia sobie z taką przeszkodą w wymiarze indywidualny. Warto również zwracać uwagę na to aby uczestnicy używali GDYBYM a nie GDYBY które może zostać użyte spontanicznie, ponieważ taki zwrot utrudnia selekcję i często w przypadku odpowiedzi może dotyczyć problemów globalnych. W takiej sytuacji należy zapytać: „ No dobrze, ale czy mimo wszystko nie mógłbyś (mogłabyś) być bardziej twórczy (-a), gdybyś…” (i tu prosimy o uzupełnienie).