Władimir Propp (ur. 29 kwietnia 1895, zm. 22 sierpnia 1970) to rosyjski literaturoznawca, zasłynął głównie dzięki dokonaniu dokładnej strukturalno-typologicznej analizie bajek magicznych, wydanej po raz pierwszy w pracy Morfologia bajki w 1928r. Niestety zaproponowane przez Proppa metody badawcze oraz pionierskie tezy w humanistyce przez około ćwierć wieku nie wykraczały poza granice Rosji. Dopiero w 1960r. francuski antropolog Claude Levi-Strauss w szkicu pt. Analiza morfologiczna bajki rosyjskiej stwierdził, że metody, które dopiero były w początkowej fazie rozwoju w latach pięćdziesiątych w Europie Zachodniej zostały dawno odkryte przez Proppa.

W pracy Proppa uderza przede wszystkim siła antycypująca późniejsze dążności rozwojowe. Ci z pośród nas, którzy około 1950 roku zajmowali się analizą strukturalną literatury ustnej, nie znając bezpośrednio o ćwierć wieku starszej próby Proppa, odnajdują w niej nie bez zdziwienia własne formuły, niekiedy nawet całe zdania, choć przecież wiedzą, że nie mogły być od niego zapożyczone.

Władimir Propp przy zastosowaniu metody dedukcyjnej, wyodrębnił elementy składowe bajki magicznej, po czym  wykazał stosunek funkcji wobec siebie oraz całości utworu. Jednorodny schemat budowy bajki wysunął na podstawie badań przeprowadzonych na 100 utworach o odmiennej fabule. Propp dokonał segregacji bajek magicznych opierającej się na funkcji, czyli działaniu bohatera i znaczeniu jego poczynań dla akcji utworu. Funkcje w bajkach mogą być przyznawane różnym bohaterom tudzież przedmiotom zatem ilość postaci bywa bardzo duża lecz liczba funkcji jest ograniczona. Literaturoznawca skonstatował, że owe funkcje zawsze składają się w wzajemnie nie wykluczające się sekwencje. Bajką rządzą rygorystyczne reguły następstwa funkcji, przy czym nie we wszystkich bajkach występują wszystkie możliwe funkcje. Każda bajka najczęściej zaczyna się od zarysowania sytuacji wyjściowej, po czym kolejno następują po sobie funkcje bajki magicznej. Propp wytypował 31 funkcji:

1. odejście
2. zakaz
3. naruszenie zakazu
4. wywiad przeciwnika na temat bohatera
5. udzielenie mu informacji o bohaterze
6. podstęp
7. wspomaganie
8. szkodzenie (lub brak kogoś albo czegoś)
9. pośredniczenie
10. rozpoczynające się przeciwdziałanie
11. wyprawa
12. pierwsza funkcja donatora i reakcja bohatera
13. reakcja bohatera
14. przekazywanie środka magicznego
15. przemieszczenie przestrzenne między dwoma królestwami
16. walka
17. naznaczenie bohatera znamieniem
18. zwycięstwo
19. likwidacja wcześniej zaistniałego braku czegoś
20. powrót bohatera
21. prześladowanie bohatera
22. ocalenie bohatera od pościgu
23. nie rozpoznane przybycie
24. roszczenia fałszywego bohatera
25. trudne zadanie
26. wykonanie trudnego zadania
27. rozpoznanie
28. zdemaskowanie
29. transfiguracja
30. ukaranie
31. wesele

Bohaterom przypisano siedem ról, wokół których są oni tematycznie grupowani.

1. bohater

2. przeciwnik

3. donator (osoba poddająca bohatera próbie)

4. pomocnik

5. królewna lub jej ojciec (może być inna para bohaterów pełniąca tę samą funkcję)

6. osoba wysyłająca

7. fałszywy bohater

   Bajki magiczne, które zawierają jednorodne funkcje, nazywane są przez Proppa bajkami jednego typu. Kolejność funkcji jest stała i tworzy strukturę gatunku. Odkrycie Proppa znacząco wpłynęło na rozwój badań humanistycznych. Tezę rosyjskiego literaturoznawcy do dziś stosuje się przy dokonywaniu analizy narracji telewizyjnych i filmowych, np. seriali kryminalnych. Teoria Proppa stanowi także często podstawowy punkt wyjścia dla innych tez narratologicznych oraz badań nad kulturą masową.

Analiza filmu:

Bohaterowie:

Przeciwnik - Pułkownik Miles Quaritch Donator - Trudy Chacon Pomocnik – drapieżnik Toruka. Królewna - Neytiri Bohater - Jake Sully Fałszywy bohater – nie występuje.

Funkcje:

I. Jeden z członków rodziny odchodzi z domu. Określenie: odejście. Jake Sully otrzymuje propozycję pracy w korporacji RDA w ramach programu Avatar II. Bohater otrzymuje zakaz. Określenie: zakaz. Jake nie może zaangażować się emocjonalnie w działania jakie są prowadzone na Pandorze, musi wykonać powierzone mu zadanie. III. Bohater narusza zakaz. Określenie: zakaz. Bohater zakochuje się w Neytiri, córce wodza klanu Na’vi. IV. Antagonista usiłuje zdobyć wiadomość o bohaterze. Określenie: wywiadywanie się. Funkcja zostaje opuszczona. V. Udzielenie informacji. Funkcja zostaje opuszczona. VI. Antagonista usiłuje oszukać swoją ofiarę, aby zawładnąć nią lub zagarnąć jej mienie. Określenie: podstęp. Korporacja wysyła Jake’a na planetę Pandora aby wraz innymi uczestnikami prowadził badania naukowe. VII. Ofiara ulega podstępowi. Określenie: wspomaganie. Korporacja RDA obiecuje Jake’owi zapewnienie operacji, która przywróci mu sprawność nóg w zamian za zdobycie zaufania plemienia Na’vi oraz zbadanie drzewa. VIII. Szkodzenie. Buldożery niszczą Domowe Drzewo. IX. Pośrednictwo. Jake dostaje godzinę na przekonanie klanu do zmiany miejsca zamieszkania. X. Przeciwdziałanie. Jake wyjawia plemieniu Na’vi prawdę o swojej misji, zostaje uznany za zdrajcę XI. Bohater opuszcza dom. Określenie: wyprawa. W świecie „Avatara” domem dla Jaka jest planeta Pandora XII. Bohater zostaje poddany próbie, jest wypytywany itp., co przygotowuje przekazanie mu magicznego środka albo pomocnika. Określenie: pierwsza funkacja donatora. Trudy, której nie podobają się działania ludzi postanawia pomóc w ucieczce Jake’owi i jego przyjaciołom. XIII. Reakcja bohatera na działanie przyszłego donatora. Określenie: reakcja bohatera. Jake jest wzruszony i wdzięczny Trudy za pomoc. XIV. Bohater wchodzi w posiadanie magicznego środka. Określenie: przekazanie, otrzymanie magicznego środka. Sully, wiedząc że klan go nienawidzi, decyduje się ujarzmić najgroźniejszego drapieżnika na księżycu – Toruka XV. Bohater przenosi się, jest przeniesiony lub przeprowadzony w miejsce gdzie znajduje się przedmiot jego poszukiwań. Określenie: przemieszczenie przestrzenne między dwoma królestwami. Neytiri znajduje się w „królestwie” jakim jest plemię Na’vi. Jake przedostaje się do niej na grzbiecie ujarzmionego Toruka i otrzymuje miano wielkiego wojownika. XVI. Bohater i antagonista przystępują bezpośrednio do walki. Określenie: walka. Klany Pandory z Jake’m na czele, który otrzymał nowe imię Toruc Macto, walczą z wojskami Qurticha. XVII. Bohater zostaje naznaczony znamieniem. Określenie: znamię. Następuje opuszczenie tej funkcji. XVIII. Zwycięstwo nad antagonistą. Określenie: zwycięstwo. Jake wygrywa walkę z Quirtichem. XIX. Likwidacja początkowej szkody lub braku. Określenie: likwidacja nieszczęścia lub braku. Jake ogłasza koniec wojny. Następuje opuszczenie funkcji: XX. Powrót bohatera. XXI. Prześladowanie bohatera. XXII. Ocalenie. XXIII. Nie rozpoznane przybycie. XXIV. Nieuzasadnione roszczenia. XXV. Trudne zadanie. XXVI. Wykonanie. XXVII. Rozpoznanie bohatera. XXVIII. Zdemaskowanie uzurpatora lub antagonisty-przeciwnika. XXIX. Transfiguracja. XXX. Ukaranie wroga. Określenie: ukaranie. Na’vi wypędzają ludzi ze swego księżyca, pozwalając zostać tylko garstce wybranych. XXXI. Bohater zawiera małżeństwo i zostaje carem. Określenie: wesele. Jake postanawia na stałe przenieść swój umysł do ciała swego awatara, stając się tym samym jednym z Na’vi.

Avatar Jamesa Camerona nie realizuje dokładnie wszystkich założeń kompozycyjnych bajki magicznej ( 10 funkcji zostało pominiętych). Bajkowy schemat zawdzięcza swoją siłę wzruszenia, prawdopodobnie gdyby obraz został pozbawiony tej logiki, film aż tak bardzo nie poruszałby wyobraźni widza.