Owsik ludzki Owsik ludzki (Enterobius vermicularis) przedstawiciel nicieni, jest robakiem pasożytniczym o białawej barwie. Pasożyt ten wywołuje chorobę zwaną owsicą. Jest pasożytem bytującym tylko i wyłącznie w organizmie człowieka, w jego jelicie grubym, wyrostku robaczkowym oraz końcowym odcinku jelita cienkiego (przechodzącym w jelito grube). Żywi się wyssaną treścią oraz substancjami zawartymi w treści jelitowej. Samice żyją około 4 tygodni, a samce giną zaraz po spełnieniu swej roli reprodukcyjnej. Owsik ludzki jest pasożytem wywołującym chorobę zwaną owsicą. Inwazja owsika dzięki autoinwazji ma zwykle przebieg przewlekły. Objawy kliniczne mogą wystąpić w intensywnych inwazjach, w przypadkach powikłań i u osób szczególnie wrażliwych . Samica owsika ma długość około 1 cm i szerokość nitki 0,4 mm; tylna część jej ciała jest charakterystycznie zaostrzona i przejrzysta. Samiec, wałeczkowaty, o długości kilku mm jest trudno dostrzegalny gołym okiem. Samice owsika żyją około 4 tygodni. Po tym czasie wychodzą one czynnie przez otwór odbytowy, kilkanaście minut pełzają po skórze krocza i wysychając giną. Jaja, w liczbie około 11 000, są przylepiane do skóry w ślad za wędrującym pasożytem. Z większości jaj larwy inwazyjne rozwijają się już w ciągu 6 godzin. Zdarza się, że larwy opuszczają otoczkę jajową na skórze odbytu i wnikają czynnie z powrotem do przewodu pokarmowego (zjawisko retroinwazji). Częściej jaja inwazyjne trafiają do tego samego lub nowego żywiciela przez usta lub jamę nosowo-gardłową. Larwy inwazyjne opuszczają wówczas otoczkę jajową w jelicie cienkim i osiedlają się początkowo w jelicie krętym. Postacie dojrzałe pasożyta bytują w jelicie ślepym; dość często wnikają do wyrostka robaczkowego. Mimo że owsik żyje około 1 miesiąca, owsica utrzymuje się często latami, dzięki łatwo następującej autoinwazji (w tym retroinwazji) lub stałemu dokażaniu się z zewnątrz. Cykl rozwojowy owsika Owsikiem można zarazić się, połykając jaja, które obecne mogą być zarówno na produktach pokarmowych, jak i przedmiotach codziennego użytku, a także w powietrzu. W jelicie z jaj wykluwają się larwy i po osiągnięciu dojrzałości płciowej następuje kopulacja. Samce giną, a zapłodnione samice wędrują do wylotu otworu odbytowego. W jego okolicy składają jaja, ale odbywa się to na powierzchni ciała, ponieważ do ich rozwoju potrzeby jest dostęp tlenu. Przemieszczanie się pasożytów po powierzchni ciała powoduje uczucie silnego swędzenia – osoba zarażona drapie się i nieświadomie przenosi jaja na dłoniach np. do ust. W ten sposób następuje ciągłe samo zarażanie się. Rozpoznanie owsicy Białawe samice owsików o kształcie nitkowatym można dojrzeli gołym okiem w świeżym kale lub przy oglądaniu wieczorem okolicy odbytu śpiącego dziecka (najlepiej w 2 godziny po zaśnięciu, gdy odbywa się proces składania jaj) Owsicę rozpoznaje się na podstawie stwierdzenia obecności samicy lub jaj pasożyta. W kale jaja owsika są znajdowane przypadkowo (u 15% nosicieli), Metodą diagnostyczną z wyboru są wymazy z okolicy odbytu; wykonane trzykrotnie rano po obudzeniu się pozwalają wykryć 90% inwazji. Owsiki można wykryć samodzielnie. Można je odnaleźć na stolcu, ale tylko wtedy, kiedy zarażenie jest bardzo nasilone. Innym dość prostym badaniem na obecność owsików u dzieci jest badanie okolic odbytu mniej więcej dwie godziny po zaśnięciu. Jajeczek owsików można także szukać rano w wymazach z okolicy odbytu. Wymazów tych dokonuje się specjalna pałeczką (można ją nabyć w laboratoriach, które przeprowadzają badania na obecność owsików) . Pałeczka znajduje się w probówce. Jeden z końców pałeczki umiejscowiony jest w korku, drugi pokryty jest przezroczystym celofanem., który należy lekko zwilżyć wodą ( bez zdejmowania). Sprawia to, że celofan jest bardziej lepki. Następnie końcówką z celofanem przeciera się okolice odbytu. Objawy owsicy Przebieg owsicy zależy od intensywności inwazji, czasu jej trwania i indywidualnej tolerancji inwazji przez osobę zarażoną. Obecność pasożyta może być przypadkowa, jednorazowa i nie doprowadzić do przewlekłej inwazji. W inwazjach mało intensywnych u dorosłych może występować okresowość objawów, odpowiadająca okresowemu pojawianiu się samic i okresowemu ponownemu zarażaniu się. Intensywne inwazje, najczęściej o charakterze przewlekłym, cechuje stałość objawów. Najczęstszym objawem charakterystycznym dla owsicy jest: •świąd odbytu, nasilający się zwykle w godzinach wieczornych •zaczerwieniona skóra w okolicy odbytu •niepokój i podniecenie ruchowe •zgrzytanie zębami •obgryzanie paznokci •trudności w skupieniu uwagi •bezsenność •ból głowy, •osłabienie •brak apetytu, •nudności, bóle w jamie brzusznej, •anemia •podkrążone oczy •ciągłe osłabienie •zaburzenia snu •zmiany wypryskowe w okolicy odbytu Owsiki mogą dostawać się do sromu i pochwy, stając się przyczyną zmian zapalnych narządu rodnego. Zarażone dzieci nie przybierają na wadze, są rozdrażnione, marudne, ponadto maja problemy ze spaniem. Trudno im się skoncentrować, co często doprowadza do problemów natury szkolnej. U dzieci z owsikami występuje również moczenie się w nocy, w szczególności dziewczynki, u których często owsiki powodują stan zapalny sromu, co w konsekwencji osłabia napięcie zwieraczy pęcherza moczowego.

Zakażenie owsicą Badania dowodzą, że w Polsce zarażonych jest 17% dorosłych i 38 % dzieci. Owsica to tak zwana choroba “brudnych rąk”, ponieważ do inwazji owsikami dochodzi drogą pokarmową poprzez dłonie i żywność, zanieczyszczoną jajami, oraz bieliznę i pościel, zabawki. Do zakażenia dochodzi często w środowisku rodzinnym oraz w placówkach dziecięcych, szczególnie u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Owsiki przenoszą się łatwo drogą pokarmową i inhalacyjną, korzystając z zabrudzonych rąk, środków spożywczych lub kurzu Zakażenia jajami owsika mogą przyczynić się zarówno zanieczyszczone palce, co spowodowane jest brakiem nawyków higienicznych (ssanie palców, obgryzanie paznokci, niemyte ręce szczególnie po toalecie) jak i przedmioty, jak np. bielizna, ręcznik, zanieczyszczone pożywienie. Inwazyjne jaja owsika zachowują żywotność co najmniej przez kilka tygodni, zwłaszcza w pomieszczeniach klimatyzowanych, o stałej temperaturze i odpowiedniej wilgotności. Stąd też środowisko zewnętrzne, np. mieszkania, sypialnie internatów, klasy szkolne lub pomieszczenia przedszkolne, może być traktowane jako rezerwuar inwazji. Inwazję nabywa się zwykle poza domem, np. w przedszkolu, szkole, miejscu pracy. Rozwija się ona jednakże w domu lub w zamkniętych zakładach, w których skażenie środowiska zewnętrznego wokół nosiciela inwazji jest znaczne. Owsica jest więc częstą inwazją u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, u młodzieży korzystającej z internatów i domów studenckich. Może występować u osób dorosłych, które mają kontakt z zakażonymi jajami pasożyta, występuje u nauczycieli, personelu oddziałów dziecięcych, sprzątaczek. Bardzo intensywna owsica rozwija się u małych dzieci w przypadkach bezpośredniego przenoszenia inwazyjnych jaj. U niektórych osób dorosłych, u których występuje zjawisko retroinwazji, owsica jest zwykle uporczywa, ale mało intensywna. Obecność pasożytów w jelicie krętym lub ślepym powoduje łagodne zmiany nieżytowe błony śluzowej, rzadziej z drobnymi wybroczynami i ubytkami nabłonka oraz przerostem aparatu chłonnego. Obecność pasożytów w wyrostku może nie wywoływać zmian, częściej jednak prowadzi do silnie wyrażonego odczynu zapalnego, niekiedy z rozległą martwicą, wybroczynami, tworzeniem się otorbionych drobnych ropni wokół martwych pasożytów lub jaj. W owsicy przewlekłej w okolicy odbytu zazwyczaj występują zmiany wypryskowe i wtórne zmiany spowodowane drapaniem. Uporczywy świąd odbytu, obserwowany u niektórych nosicieli, ma tło uczuleniowe, lub też zależy od drażnienia przez pasożyta śluzówki uprzednio już zmienionej, np. przez przewlekłe zapalenie jelita prostego lub guzy krwawnicze.

Zapobieganie owsicy Najskuteczniejsza bronią w walce z owsikami jest dbanie o higienę osobistą (regularna zmiana bielizny, mycie rąk) i mieszkania (czystość pomieszczeń, osobne łóżko, oddzielne pomieszczenia sypialne). Osobom z uporczywą owsicą poleca się spanie w pidżamach (spodnie utrudniają rozprzestrzenianie się inwazyjnych jaj pasożyta) oraz podmywanie w okolicy odbytu rano po obudzeniu się (letnia woda i mydło zmywają 90% jaj pasożyta złożonych w okolicy odbytu w ciągu nocy). Konieczne jest utrzymanie wręcz przesadnej higieny osobistej domowników (podmywanie się po korzystaniu z ubikacji, częste mycie rąk, zmiana bielizny osobistej, gotowanie pościeli i ręczników). Podczas kuracji na noc należy zakładać dziecku obcisłe majtki, które rano pierzemy i gotujemy. Myjemy też zabawki, dezynfekujemy przedmioty osobistego użytku i obcinamy krótko paznokcie, aby nie dopuścić do wtórnego zakażenia. Dokładne pranie pościeli i ręczników niszczy jaja owsika, co wraz z reżimem higieny osobistej przerywa łańcuch zakażeń. Na zarażenie się tą choroba narażone są wszystkie osoby przebywające w otoczeniu chorego. Jajeczka, które są na fałdach odbytu łatwo mogą się znaleźć na przykład na pościeli. Jest ich strasznie dużo, czego skutkiem jest to, że dostają się one nawet na produkty spożywcze, a stad już niedaleka droga do tego, żeby je połknąć. Niezwykle ważne jest, aby w miarę możliwości oddzielić osobę zarażona od pozostałych domowników. Należy dać osobie chorej osobny ręcznik, łóżko.