Partie polityczne w Europie Środkowej i Wschodniej

1. Biegun socjalistyczny (przykłady)
2. Biegun konserwatywno-chadecki (przykłady)
3. Biegun liberalny (przykłady) 4.Biegun ekstremalny (przykłady)

Warszawa 2012 Partia polityczna to dobrowolna organizacja społeczna o określonym programie politycznym, mająca na celu jego realizację poprzez zdobycie i sprawowanie władzy lub wywierania na nią wpływu. Partie polityczne są organizacjami o charakterze członkowskim, dlatego są zaliczane do organizacji społecznych, podobnie jak stowarzyszenia czy związki zawodowe. Współcześnie partie są dobrowolnymi organizacjami zrzeszającymi obywateli świadomych wspólnoty swych interesów i poglądów i skłonnych do zdyscyplinowanego zabiegania o ich realizację przez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej. Demokratyczne systemy są tym bardziej funkcjonalne, im lepiej partie: o konsolidują polityków wedle zdolności artykułowania i reprezentowania interesów określonych odłamów społeczeństwa, o potrafią skutecznie starać się o ich realizację, ukierunkowując zgodnie z demokratycznymi procedurami politykę państwa i międzypaństwowych instytucji, o są zdolne do kojarzenia rywalizacji o władzę i wpływy w państwie i międzypaństwowych instytucjach, z umiejętnością negocjowania, zawierania kompromisów, współdziałania w kwestiach, w których interesy szerszych odłamów społeczeństwa bądź całego narodu są zgodne. W systemach autorytarnych funkcje partii są istotnie odmienne i zróżnicowane w zależności od ich stosunku do panującego w danym państwie reżimu: o funkcje partii legalnych wyznacza właściwa im rola narzędzia arbitralnego panowania nad społeczeństwem pozbawionym realnego wpływu na rządzących, o funkcje partii kontestujących opresyjny reżim wynikają z wymogów prowadzonej w warunkach nielegalności walki i przygotowania do zmiany systemu i przejęcia władzy, Płaszczyzny procesu powstawania partii. Kontekst społeczny, partie wchodzące na arenę po upadku systemu komunistycznego. Formułowane są na bazie elit a nie interesów społecznych, odmienność od dotychczasowych partii. Nie oferują zbytnio sprecyzowanych programów ze względu na często braku informacji. Zazwyczaj odwołują się do wartości a nie interesów. Kontekst polityczny, podejmowanie decyzji o wyborach odbywa się w warunkach gdy powszechne prawo wyborcze jest standardem. Obecne są byłe partie komunistyczne, które dysponują większymi zasobami finansowymi . Kontekst organizacyjny, partie wywodzące się ze starego reżimu. Partie reaktywowane nawiązujące do działających partii przed okresem komunistycznym . Partie wywodzące się z szerokich frontów antykomunistycznych oraz partie całkiem nowe, nie mające korzeni z żadnym reżimem. Główne rodziny partii politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej Dzielą się one ze względu na koncentracje poparcia dla partii o odmiennym stanowisku w kwestii, której wyborcy są podzieleni. Wynika z tego potrzebna obywatelom, alternatywa polityczna, która nadaje dynamiki współzawodnictwu wyborczemu. Wiąże się również z tym przesłanie ideologiczne oraz ocena komunistycznej przeszłości i ocena dokonań. Biegun socjalistyczny Partie postkomunistyczne wywodzące się z formacji, które sprawowały władzę w okresie komunizmu. Nazywane są często partiami kontynuatorskimi. Prócz formacji postkomunistycznych, ten biegun tworzą także reaktywowane przedwojenne partie socjaldemokratyczne. W początkowej fazie demokratyzacji wchodziły one w skład koalicji wyborczych zawieranych przez siły antykomunistyczne bądź też uczestniczyły w wyborach samodzielnie, rywalizując z formacjami postkomunistycznymi o głosy lewicowego elektoratu. Trzecią formą umiarkowanej lewicy są partie o orientacji socjalistycznej lub socjaldemokratycznej, nieodwołujące się do żadnych poprzedniczek. Powstają one w różny sposób. Mogą się wywodzić z szerokich ruchów społecznych będące efektem ich rozłamu, jak na przykład łotewska Partia Harmonii Narodowej oraz polska Unia Pracy, będąca reprezentacją lewego, robotniczego skrzydła SOLIDARNOŚCI. Mogą też być tworzone jako samodzielne podmioty rywalizacji politycznej wzbogacające jej strukturę. Czerpią wzorce ze współczesnych socjaldemokratycznych partii zachodnioeuropejskich. Podobnie jak reaktywowane formacje, nie nawiązują współpracy z ortodoksyjną komunistyczną lewicą, rywalizując z nią o głosy niezadowolonych z efektu przemian transformacji. Partie tworzące zreformowaną lewicę postkomunistyczną istnieją w większości państw. Nie ma ich natomiast w Czechach i na Łotwie oraz w Estonii i Rosji. W 7 państwach istnieje mniej lub bardziej licząca się lewica niekomunistyczna (Albania, Bułgaria, Czechy, Estonia, Łotwa, Polska, Słowenia). Umiarkowana lewica tworzy znaczący biegun rywalizacji. Do najsilniejszych należała węgierska MSZP, polski SLD, Litewska LDSP oraz czeska CSSD. Średnie poparcie z pięciu elekcji dla partii umiarkowanej lewicy: Czechy (24,1%), Litwa (29,6%), Polska (28,5%), Rumunia (25,8%), natomiast Ukraina 3,6%, Estonia 9,5%. Biegun konserwatywno-chadecki, występuje w trzech grupach: Biegun konserwatywno-chadecki składa się z dwóch nurtów politycznych. Konserwatyzm: ideologia, która bazuje na hasłach obrony porządku społeczno-gospodarczego oraz zachowywania i umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, autorytet, własność prywatna. Konserwatyści chcą obronić stary porządek ze względu na przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian społeczny demokratyczno-katolicki (chadecki): zasad etyki chrześcijańskiej, zasad etyki chrześcijańskiej oraz społecznej nauki Kościoła katolickiego i zaczęła się rozwijać w połowie XIX w. Ustrojem politycznym propagowanym przez chrześcijańskich demokratów jest taka demokracja, która szczególny nacisk kładzie na rozwój wszelkich form samorządności lokalnej. Z punktu widzenia chrześcijańskiej demokracji człowiek postrzegany jest jako członek jakiejś wspólnoty, przy czym najważniejszą ze wspólnot jest rodzina, a na drugim miejscu jest wspólnota lokalna (wiejska, sąsiedzka, gminna itd.). Podstawą postępowania jednostki muszą być wartości moralne. Ogólnie mówiąc w biegunie konserwatywno-chadeckim wyróżniamy takie cechy jak: • Antykomunizm • wchodzą one w skład szerszych koalicji wyborczych na ogół wymierzonych przeciwko obozowi pokomunistycznemu • obie formacje tworzą biegun pokomunistycznej rywalizacji politycznej • duża częstotliwość sojuszów gabinetowych konserwatystów i chrześcijańskich demokratów • opowiadają się za umiarkowaną polityką prorynkową i koniecznością realizacji chrześcijańskich wartości przez silne i sprawne państwo Można wyodrębnić trzy grupy państw:

1. Państwa, w których stosunkowo wcześnie przybrał on postać jednej partii bądź stałej koalicji . • Litwa gdzie działa Unia Ojczyźniana- tzw. Związek Ojczyzna. Obecnie wspiera mniejszościowy rząd socjaldemokratyczny. Założona jako prawe skrzydło ruchu demokratycznego, partia konserwatywna, podkreślająca rolę rodziny, tradycji i wartości moralnych. Opowiada się za wolnym rynkiem. • Ludowy ruch Ukrainy- ugrupowanie zostało zawiązane w 1989 jako Ludowy Ruch Ukrainy na rzecz Przebudowy z Iwanem Draczem na czele
2. Państwa u których mówi się o dekoncentracji ruchu konserwatywnego, jest ich więcej niż jedno w danym państwie np. • Łotwa - „Ojczyzna i Wolność”(TB), Łotewska Narodowa Partia Konserwatywna (LNNK( , które w ‘97 połączyły się w jedno ugrupowanie pod nazwą Związek „Ojczyzna i Wolność” • Polska – Unia Polityki Realnej(91,93,97), Ruch Odbudowy Polski ( 97 i 2001r), Koalicja dla Rzeczypospolitej i Bezpartyjny Blok Wspierania reform (93), Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe startujące w ramach Akcji Wyborczej „Solidarność” w 97r., oraz w ramach PO w 2001r, PiS w wyborach 2001r., PiS jest jedyną partią której można przypisać cechę relewancji wśród partii reprezentowanych w sejmie i uczestniczących w wyborach do parlamentu europejskiego • Czechy – z Forum Obywatelskiego wyłoniły się dwie formacje w 1991 : Obywatelska Partia Demokratyczna: W sprawach gospodarczych ugrupowanie o poglądach wolnorynkowych, która ma w zasadzie na monopol na głosy konserwatywne, ODS wygrała wybory parlamentarne w 1992 zdobywając razem z Partią Chrześcijańsko Demokratyczną 29,7% głosów i 76 na 200 mandatów w Czeskiej Radzie Narodowej, DS reprezentowana jest nie tylko w parlamencie krajowym i samorządach, a również w Parlamencie Europejskim. W wyborach do Parlamentu Europejskiego 2004 zajęła pierwsze miejsce z 30,0% poparcia i 9 mandatami. Po wyborach 2009 należy do grupy Europejskich Konserwatystów i Reformatorów. • Węgry- Węgierskie Forum Demokratyczne (MDF) i Związek Młodych Demokratów (FIDESZ) w wyborach 1998 i 2002r. – założony przez studentów, W wyborach parlamentarnych 11 i 25 kwietnia 2010 r. Fidesz wygrał zdobywając 58.8% mandatów, co jest najlepszym rezultatem od przemian ustrojowych w 1990. Razem z koalicjantem KDNP, który uzyskał 9.33% mandatów, stworzyli większość konstytucyjną (68.13% mandatów), umożliwiającą zmianę konstytucji (Konstytucja Węgier) i reformę państwa. • Albania-silna Demokratyczna Partia Albanii ,: prawicowa albańska partia polityczna. Odegrała kluczową rolę w zlikwidowaniu reżimu komunistycznego w Albanii i pozostawała u władzy w latach 1992-1997, pod przywództwem Saliego Berishy i Aleksandra Meksiego. Rząd podał się do dymisji w 1997 r., wskutek kryzysu ekonomiczno-społecznego. Władzę przejęli socjaliści. Partia jest częścią koalicji Unia dla Zwycięstwa, która uzyskała 37.1% głosów w wyborach parlamentarnych w 2001 roku, co dało 46 miejsc w parlamencie. • Serbia- Serbski Ruch Odnowy(SPO), oraz koalicja Serbskiej Partii Demokratycznej (SDS) z ugrupowaniem Nowa Serbia, partie te często przechodzą ewolucję dokonując zwrotu w kierunku umiarkowanego konserwatyzmu Trzecia grupa, to państwa, w których p. konserwatywne nie są jak do tej pory jednoznacznie identyfikowane (Bułgaria, Słowacja, Rumunia, Rosja), lub nie odgrywają znaczniejszej roli (Ukraina). Ruch chrześcijańsko- demokratyczny: Ruch chrześcijańsko-demokratyczny: jest zróżnicowany i podlega częstym zmianom organizacyjnym. Czechy, reprezentowany przez Unię Chrześcijańsko-Demokratyczną założoną w 1919r. I jako jedyną w państwach regionu działającą legalnie w okresie komunizmu jako uczestnik tzw. Frontu Ludowego, kierowanego przez komunistów Litwa – Litewska Partia Chrześcijańsko-Demokratyczny (LKD) , powstała w 2001. jako fuzja działających wcześniej Litewskiej Partii chrześcijańsko-demokratycznej(LKDP) i Unii Chrześcijańsko.-Demokratycznej. Polska – Porozumienie Centrum(utworzone w 1990r.), koalicje wyborcze tworzone wokół reprezentującego katolicki fundamentalizm Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego. Skład; Partia Chrześcijańskich demokratów, Chrześcijańska Demokracja-Stronnictwo Pracy. Wszystkie ugrupowania brały udział w Akcji Wyborczej ”Solidarność”. Po klęsce AWS w wyborach 2001, na scenie pojawiła się Liga Polskich Rodzin. Rumunia – Chrześcijańsko.-Demokratyczna Narodowa Partia Chłopska , odnowiona w 89r. , a następnie, wybory siła wiodąca koalicji CDR 2000’ , zdolną do obsadzenia stanowiska prezydenta E.Constantinescu oraz premiera V.Ciorbea

Słowacja – do 2000r. Jedna partia chadecka , Ruch chrześcijańsko-demokrytyczny, po 94 rozpad na dwie frakcje : pragmatyczna M.Dzuirnda 2.idealistyczna J.Czarnogurski. W 98’r obie frakcje weszły samodzielnie w skład Słowackiej Koalicji Demokratycznej (SDK) . W 2000r. M. Dzurinda założył nowe ugrup. Słowacką Unię Chrześc.-Demokr. (SDKU). W wyborach 2002r. Słowenia – Słoweńska Partia Ludowa (SLS) , Słoweńscy Chrześcijańscy Demokraci (SKD). Obie p. działają od 89r , w 99 doszło do ich połączenia pod nazwą SLS-SKD. W 2001r. Utworzona formacja chadecka Partia Chrześcijańsko-Ludowa-Nowa Słowenia w wyborach jeszcze przed formalną rejestracją uzyskała 9% głosów , dostała się też do Parlamentu Europejskiego

Węgry, ruch chadecki słaby, jedyna licząca się partia Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa KDNP , reaktywowana w 89r. , do 98 uczestniczyła samodzielnie w wyborach, od tamtego czasu nie ma swojej reprezentacji w parlamencie

Estonia i Albania – nie istnieje osobna licząca się formacja chrześcijańsko.-demokratyczna. W Estonii nurt ten mieści się w ramach konserwatywnego Isamalitu. W Bułgarii była taka sytuacja do 97 r. W Chorwacji do ostatnich wyborów nie istniała licząca się partia chadecka. W tę stronę zaczyna podążać Chorwacka Wspólnota Demokratyczna. BIEGUN LIBERALNY Liberalizm- podobnie jak konserwatyzm jest najstarszym nurtem rywalizacji politycznej w Europie. Partie Liberalne akcentowały znaczenie wolności jednostek oraz dążyły do osłabienia władzy zarówno świeckiej jak i kościelnej. Cechy liberalizmu:

• przekonanie o wyższości wolnego rynku
• silny akcent na ochronę wolności obywatelskich

W programach partii liberalnych pojawiają się składniki, zaczerpnięte z innych nurtów ideologicznych, jak np. ekologizm, feminizm, a nawet socjalizm.

Rodzaje liberalizmu:

• socjalny – akceptujący aktywną politykę socjalną państwa i włączający do katalogu praw obywatelskich tzw. Prawa drugiej i trzeciej generacji
• neoliberalizm- koncentrujący się na kwestiach gospodarczych (ograniczenie interwencji państwa do koniecznego minimum, obniżenie podatków, rygoryzm budżetowy) -klasyczny i współczesny- charakteryzujący się zwiększoną wrażliwością społeczną
• konserwatywny- akceptuje aktywna politykę socjalną państwa dostrzegając konieczność przeciwdziałania społecznemu wykluczeniu i wyjścia poza tradycyjne dogmaty leseferyzmu
• socjalny- popiera prywatyzację gospodarki i obniżenie podatków

Liberalizm nie występuje we wszystkich „unijnych” państwach Europy Zachodniej. Partii Liberalnych nie napotykamy w Hiszpanii, Grecji, Cyprze i na Malcie. W pozostałych państwach nurt liberalny przybrał różne formy organizacyjne. Austria- Forum Liberalne (1991) Francja- Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej (1978) -Luksemburg – Partia Demokratyczna, wywodząca się z utworzonej w 1904r. Luksemburskiej Ligi Liberalnej, a działa pod obecną nazwą od 1955r. W. Brytania – Brytyjska Partia Liberalna- najstarsza formacja liberalna Europy, założona w 1859r.

W odróżnieniu od partii konserwatywnych czy chrześcijańsko- demokratycznych, ugrupowania liberalne legitymują się niższym poparciem, nie dominują po prawej stronie sceny politycznej.

Do najsilniejszych ugrupowań należą:

• fińska Partia Centrum (KESK)
• luksemburska Partia Demokratyczna
• holenderska VVD W Polsce występują konserwatywno – liberalne , które cechują się m.in. tradycją, interesem narodu.
• tradycja, interes narodu
• sojusznikiem p. konserwatywne (nacjonalistyczne) oraz chadeckie