Ostatnimi czasy wyjątkową popularność zyskało słowo „bezpieczeństwo”. Również i w tej pracy stanowi jedno z najważniejszych pojęć. W oparciu o kryterium przestrzenne poruszone zostały tu kwestie związane z bezpieczeństwem w ujęciu lokalnym. Podjęto próbę znalezienia odpowiedzi na pytanie: kto odpowiada za bezpieczeństwo społeczności lokalnej w Polsce. Szczegółowo opisana została również odpowiedzialność w tej kwestii w wymiarze gminnym i powiatowym. Ponadto omówiono rolę i zadania Policji oraz Straży Gminnych. Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego jest jednym z najważniejszych i najstarszych zadań publicznych, związanym ściśle z samym powstawaniem władzy publicznej. Treść tej funkcji państwa jest od dawna wiadoma, zakorzeniona w świadomości społecznej i intuicyjnie zrozumiała . Poszukiwania odpowiedzi na pytanie, kto odpowiada za bezpieczeństwo społeczności lokalnej warto zacząć od analizy przepisów prawa. Zacząć należy od najwyższych szczebli w hierarchii władzy w Polsce. Te jednak mimo swojej rangi zostały potraktowane pobieżnie. Na potrzeby tej pracy szczegółowo przedstawiono odpowiedzialność za bezpieczeństwo w wymiarze lokalnym: gminy i powiatu. Transformacje ustrojowe z początku lat 90. Spowodowały decentralizacje władzy publicznej. Charakter tych zmian uwzględnia również podział obowiązków w dziedzinie bezpieczeństwa na poszczególne szczeble samorządu, tj. gminę, powiat i województwo. Podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo są przede wszystkim: -Prezydent RP, który jest podmiotem władzy wykonawczej, a jego funkcja polega na stabilizacji władzy państwowej oraz gwarancji przestrzegania postanowień międzynarodowej i reprezentacji państwa. Czuwa również nad niepodległością, suwerennością i bezpieczeństwem państwa. Ponadto prezydent jest zwierzchnikiem Sił Zbrojnych. W czasie pokoju funkcję te sprawuje za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej (konstytucja RP) -Parlament, zgodnie z Konstytucją RP Parlament wyraz zgodę na wprowadzenie stanu wyjątkowego i wojennego. Ma on również możliwość przedłużenia stanu klęski żywiołowej oraz stanu wyjątkowego. -Rada Ministrów- zgodnie z art. 146 Konstytucji RP, Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP, zapewnia również bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz dba o porządek publiczny. Prezes Rady Ministrów, w celu koordynacji działań związanych z ochroną bezpieczeństwa i obronnością kraju wydaje wiążące decyzje oraz żąda informacji i opinii (szczególnie w zakresie działalności takich instytucji jak Policja czy Straż Graniczna) -Wojewodowie, przedstawiciele Rady Ministrów w terenie mają szereg uprawnień w dziedzinie bezpieczeństwa. Dysponują oni obszerną gamą środków dzięki, którymi kontrolują i nadzorują działania w zakresie bezpieczeństwa. W szczególności koordynują działania podejmowane w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia, mienia czy zagrożenia środowiska. Mogą wydawać również polecenia w sytuacjach nadzwyczajnych. Obecnie zadania związane z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego ustawodawca zaliczył do podstawowych zadań samorządu terytorialnego. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym w art. 7. 1 pkt. 14 do zadań własnych gminy dotyczących zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty zalicza sprawy porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej. Większość wymienionych w ustawie obszarów zadań własnych gminy ma lub może mieć związek z bezpieczeństwem. Tabela 1 przedstawia najbardziej wyraziste przykłady.

Tabela 1. Zadania własne gminy i ich związek z bezpieczeństwem. Zadania własne gminy obejmują sprawy: Związek z bezpieczeństwem ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej liczne eksperymenty na świecie udowodniły, że właściwe ukształtowanie przestrzeni ma znaczący wpływ na ograniczenie przestępczości gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego nie budzi wątpliwości jeżeli uświadomimy sobie fakt, że na Polskich drogach ginie rocznie około 5000 osób lokalnego transportu zbiorowego zbiorowe środki komunikacji są prawdziwym wyzwaniem do zapewnienia ich bezpieczeństwa ochrony zdrowia Wystarczy wspomnieć zagrożenia ptasią grypa i działania społeczności lokalnych w Toruniu i na Mazowszu. pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych Przestępstwa popełniane z ubóstwa to szczególnie wstydliwe dla współczesnego świata działania przestępcze. edukacji publicznej Osoba wykształcona, to także ta, która wie jak zapewnić sobie i swoim najbliższym bezpieczeństwo. kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, Zapewnienie alternatywnych form spędzania wolnego czasu dla młodych ludzi często narażonych na pokusy dnia powszedniego kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, Odpowiednio przygotowana baza ukierunkowuje młodych ludzi na rozwijanie zainteresowań zamiast bezczynności mogącej doprowadzić do wykroczeń przestępczości. targowisk i hal targowych, Tworzenie bezpiecznych miejsc handlu może ograniczyć liczbę handlujących np. nielegalnym alkoholem. Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Urban, Bezpieczeństwo społeczności lokalnych, Warszawa 2009 r.

Inne kompetencje w zakresie zapobiegania przestępczości nadaje radom powiatu ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym. W artykule 4 zawarte są zadania powiatu, który wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym. Podobnie jak w przypadku art. 7 ustawy o samorządzie gminnym większość tych zadań publicznych można i powinno się wiązać z bezpieczeństwem obywateli 

i porządkiem publicznym. Wymienić należy tu chociażby: edukację publiczną, pomoc społeczną, porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli, ochrony przeciwpowodziowej czy przeciwdziałanie bezrobociu. Jeżeli mowa o powiecie to warto wspomnieć tu również o komisji bezpieczeństwa i porządku, która odgrywa ważną rolę przy kreowaniu bezpieczeństwa w społecznościach lokalnych. Zostaje ona utworzona w celu realizacji zadań starosty w zakresie zwierzchnictwa nad powiatowymi służbami, inspekcjami i strażami oraz zadań określonych w ustawach w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli . Większość zadań komisji to zadania opiniodawcze i oceniające. Ustawodawca przewidział tylko jedno zadanie, które sprawdzającym nazwać nie można. Jest nim przygotowanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości i oraz ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Same władze czy to gminne czy powiatowe nie są w stanie spełniać same wszystkich zleconych ich zadań. Funkcja państwa w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego jest tradycyjnie realizowana za pomocą dwóch wzajemnie skorelowanych form działań legislacyjnych, poprzez powoływanie i utrzymywanie określonych formacji, które mają za zadanie ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz podejmowanie działań „politycznych” w celu ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zgodnie z wolą polskiego ustawodawcy inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń (jak też współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi ) należy do podstawowych zadań policji i straży gminnych . Bezpośrednie monitorowanie, zwalczanie przestępczości i zapobieganie zagrożeniom są domeną odpowiednich służb, straży i inspekcji. Są nimi przede wszystkim: -Wyspecjalizowane organy państwowe podlegle Ministrowi Spraw Wewnętrznych o Administracji: Policja, Straż Graniczna, Biuro Ochrony Rządu, Państwowa Straż Pożarna. -Wyspecjalizowane organy państwowe podległe prezesowi Rady Ministrów, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencja Wywiadu. -Wyspecjalizowane organy państwowe podległe innym centralnym organom administracji rządowej, Służba Kontrwywiadu Wojskowego, Służba wywiadu wojskowego, Żandarmeria wojskowa, Służba Więzienna, Straż Ochrony Kolei, Inspekcja Transportu Drogowego, -Samorządowe formacje porządkowe- straże gminne. -organy kontrolki inspekcje W pracy tej bardziej szczegółowo została omówiona instytucja Policji. Policja jest umundurowaną i uzbrojoną formacją służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego . Również Strategia Bezpieczeństwa Narodowego zakłada, że Policja zapobiega przestępstwom i zjawiskom kryminogennym, w tym o charakterze transgraniczny. Współdziała przy tym z innymi strażami, służbami i inspekcjami krajowymi oraz policjami innych państw i organizacjami międzynarodowym. Policja jest zatem fundamentem stabilnego i bezpiecznego państwa. Policja w Polsce jest podatkowym organem bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Do jej głównych zadań należy nadzór nad przestrzeganiem prawa, ściganie przestępców, zapewnienie ochrony mienia i pomocy ludziom w sytuacjach kryzysowych. Zgodnie z ustawą o Policji do jej podstawowych zadań należy:

1. ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienie przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra
2. ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania
3. inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznym
4. wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców
5. nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach
6. kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych Ustalenie instytucji odpowiedzialnych za zapobieganie przestępczości zgodnie z obowiązującym w naszym kraju prawem nie jest zatem trudne, ale trzeba pamiętać, że ustalony w ten sposób wykaz absolutnie nie wyczerpuje listy podmiotów, które mogą skutecznie działać. Problemem wydaje się być ustalenie koordynacji działań osób i instytucji zaangażowanych w prewencje oraz zachęcić do współpracy osoby, które dotąd stały z boku. Trzeba pamiętać, że choć formalnie zapewnienie bezpieczeństwa publicznego należy do zadań organów administracji publicznej, to obowiązek ochrony bezpieczeństwa publicznego spoczywa również na wszystkich organach społecznych i na samych obywatelach. Utrzymanie bezpieczeństwa jest jednym z ważniejszych zadań samorządu terytorialnego i instytucji działających terenie. Jednak istnieją dwie strony tego zagadnienia. Pierwszą z nich jest, aby dane instytucje tworzyły bezpieczeństwo, a więc aby miały przygotowany program przeciwdziałania przestępczości, aby miał określone procedury działania, aby określone były w nim odpowiednie osoby. Drugą jest to, aby mieszkańcy danej społeczności znali dany program, akceptowali go w pełni, a także by umieli mu się podporządkować.

Bibliografia

Akty prawne

1. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym, Dz.U. z 2001r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.
2. Ustawa o strażach gminnych z 29 sierpnia 1997 roku, Dz. U. Nr 123, 779.
3. Ustawa o policji z 6 kwietnia 1990 roku, Dz. U. Nr 30, poz. 179 z póź. zm.

Literatura

1. Czapska Janina, Krupiarz Witold (red.), Zapobieganie przestępczości w społecznościach lokalnych, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 1999 r.
2. Fehler Włodzimierz (red.), Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym. Wydawnictwo Arte, Warszawa 2010 r.
3. Sienkiewicz-Małyjurek Katarzyna, Niczyporuk Zygmunt, Bezpieczeństwo Publiczne. Zarys Problematyki, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2010 r.
4. Urban Andrzej, Bezpieczeństwo społeczności lokalnych, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009 r.